Morgunblaðið - 23.12.1971, Side 1

23. desember 1971
Blað II
Orkujjörf mannkyns verður gífurleg:
Þekktar orkulindir duga
aðeins í nokkrar aldi
Vetnisorkan orkugjafi framtíðarinnar
Viðtal við Magnús Magnússon, prófessor
Fjórða alþjóðaráðs'tefna Sam-
einuðu þjóðanna um friðsamlega
hatgnýtingu kjarnorku var haid
in í september sl. í Genf. Hana
sátu tveir íslenzkir fuliltrúar,
prófessor Magnús Magnússon
og Jakob Gíslason, orkumála-
stjóri. Þarna var fjaliað um mál
efni, er varða fram/tíð alls
beimsins, m.a. hina gífurlega ört
vaxandi orkuþörf mannkynsins,
hverniig úr henni verði leyst i
firamtiðinni, kjarnorkuver í ýms
um löndum og nátitúruvemd o.
13. Við snerum ökkur þvd til
próf. Magnúsar Magnússonar og
báðum hann um að fræða okkur
ofurlitið um hvernig þessi mál
standa nú og hverju er spáð um
framtíðina í þeim efnum.
— Meðal annars var á þess-
ari ráðstefnu fjaliað um orku-
þörf mannkynsins með tiliiti til
fólksfjölda og vaxandi orkuþarf
ar á mann, hóf Magnús útskýr-
ingar sínar. Fólksfjöldi í heim-
inum getur á næstu öld orðið
10—20 milijarðar og er þá gert
ráð fyrir að takist að hefta veru
lega þá öru fjöligun, sem nú er.
Jafnframt fer orkuþörf á mann
vaxandi. í Bandaríkjunum er
t.d. gert ráð fyrir að hún nærri
íimmfaldist frá árinu 1970 til
ánsins 2000. Og ef tekinn er aM-
ur heimurínn, er miðað við að
meðalaflnotkun á mann verði
tvöföld á váð það sem hún er í
Bandaríkjunum, þ.e. að aflnotk-
un verði 20 kw á mann. Um
aMamótin 2100 er gert ráð fyr-
ir 15 miljörðum manna í heim-
inum, en þá hafi dregið svo úr
fóiksfjöliguninn i að hún hafi svo
tifl stöðvazt. Verði svo, þarf
orfcu sem nemur 300 þúsund
miiljón kílöwöttum, en það er
áættaður 1/400 af orkunni, sem
vdð fáum frá sóíliu.
— Hvaðan eigum við að fá
effla þessa orku? Hvar á að taka
hana?
— Ljósit er að venjulegar
orkulindir, eins og kol, olía og
gas duiga ekki nema nokkrar
aJdir. >ótt við tökum kjarnork-
una, sem byggist á klofnun
þungra kjarna, t.d. urankjama,
þá er óvíst að hún diugi nema
nokkrar aldir heldur. Alilar þess
ar orkuiindir eru þvi takmark-
aðar. Þegar þær eru annars veg
ar, er aðeins um að ræða nokkr
ar aldir. En ef við tökum vemis
orku, þá ætti vetnið í sjónum að
duga okkur í 20 mitijarða ára
með núverandi orkunotkun.
Óhjákvæmilegt er því talið, að
vatn verði í framtíðinni megin-
orkuilind mannkynsins. Vetnis-
orkan byggist á samruna léttra
kjama, fyrst og fremst vetnis-
kjama. Þungt vetni, sem er í
sjónum, imtn þá verða mannkyn
inu nægileg orkulind um millj-
ónir eða miMjarða ára.
— Þú ert víst ekki að hugsa
m vatnsorku, eins og orkuna í
íaJOvötnum okkar, sem okkur Is
Prófessor Magnús Magnússon.
lendingum er svo ofarlega í
huga að nýta núna?
— Slik orka er aðeins smá-
munir í samanburði við orku-
þörf heimsins í framtíðinni. Ali-
ar þjóðir nýta að sjállfsögðu
vatnsorku sína til íulls. Hún er
ennþá ódýrust. En hún er bara
að verða uppurin viðast hvar. 1
Noregi er til dœmis talið að til
sé vatnsorka, sem nemur um 110
þúsund tetrawatstundum á ári
og 1980 verða Norðmenn búnir
að nýta 90% af þvi vatnsafli og
geta litJu bætt við úr því. Svip-
að er að segja annars staðar.
Hjá okkur er annað viðhorf, því
að við erum rétt að byrja að nýta
okkar vatnsafl, meðan aðrar
þjóðir eru yfirleitt um það bil
að fulJrnýta sitt. Enn er þó mikið
vatnsafl övirkjað t.d. í Mið-
Afríku. Óhætt mun að gera ráð
fyrir þvi að um aldamót verði
kjarnorkan orðin stærsti liður-
inn í orkuframleiðslunni í ver-
öldinni.
• HLT Tt R K JARNORKU I
RAFORKUFRAMLEIÐSLU
VEX ÖRT
— Á hvaða stigi er kjarnork-
an til friðsamlegra nota? Kom
það ekki fram á ráðstefnunni í
hausf?
— Það sem einkum einkenndi
þessa fjórðu ráðstefnu um
kjarnorku til friðsamlegra nota,
var það að nú er kjarnorkan
til raforkuvinnslu að mestu kom
in í hendur einkafyrirtækja og
mikili fjöJdi þeirra býður kjam
orkustöðvar til sölu. Á ráðstefn
unni í Genf í september var tals
verður hiluti fuHtrúanna ein
mitt frá viðskiptafýrirtækjum
Þessi viðskiptabragur á ráð
stefnunni mun einmitt vera ein
kenni þess að hagnýting kjarn
orkunnar til raforkuvinnslu er
orðin tæknileg og viðskiptaleg
staðreynd.
— Táknar þetta að kjarnorku
rafstöðvar séu í rauninni að
komast í notkun ?
— Á árinu 1971 voru í rekstri
byggingu eða pöntun kjam-
orkustöðvar, sem framleiða
munu um 150 þúsund MW raf-
magns. Til samanburðar má geta
þess að stækkuð Búrfellsvirkj-
un mun framleiða 210 MW raif-
magns. Ef við Jítum til einstakra
landa, þá er nú gert ráð fyrir
að í Bandaríkjunum muni raí-
orkunotkun nærri fimmfaldast
frá 1970 til ársins 2000 og kjam
orkan mun eiga iamg stærstan
hlut í þeirri aukningu. 1 Sví-
þjóð er áætlað að raforka frá
kjamorku muni vera rúmlega
50% af allri raforku á árinu
á árinu 1990. Ekki er gert ráð
fyrir niikiMi aukningu á nýt-
ingu vatnsorku í Sviþjóð.
Tvennt mun þar ráða. I fyrsta
lagi er vatnsorkan að miklu
leyti nýtt þar, og í öðru lagi er
Mklegt að hún verði ekki fuE-
nýtt vegna náttúruvemdarsjón-
armiða. Sama er að segja um
Noreg. Þar verður vatnsorkan
sem næst fultaýtt um 1980, og
er hugsanlegt að hún verði ekki
fulnýtt vegna náttúruverndar.
Norðmenn gera ráð fyrir því að
kjarnorkan geti komið inn í
þeirra raforkukerfi 1985 og geti
þá numið 3000—9000 MW um
1990. Líkt er ástatrt í Þýzka-
landi. En sýnilegt er að hikitur
kjarnorku í raforkuframleiðslu
vex mjög ört á næstu þremur
áratugum og verður undir alda-
mót um eða yfir 50% í mörgum
löndum.
• KJARNORKA OG
UMHVERFISVERND
— Þú minntist á að náttúru-
verndarsjónarmiða gætrtd i þessu
sambandi, Var fjallað um um-
hverfisvandamáJ á þessari ráð-
stefnu?
— Já, það var mikið rætt um
umhverfisvemd í sambandi við
kjarnorfcustöðvar. VandamáJin
eru einkum þrenns konar, þ.e.
varmamengun, geislavirkni frá
raflstöðvum og geymsia geisla-
virkra úrgangsefina frá stöðvun
um, Við skuJum ;aka hvert þess
ara vandamála fyrir sig.
Varmamengun frá kjarnorku-
ralsitöSvum er meiri en firá jafn-
stórum kola- eða olíukyntum
raístöðvum vegna þess að kjam
orkusrtöðvamar sleppa um 50%
meira af varma út í umhverfið.
Vandtan í sambandi við varma-
mengun er þvi meiri þegar um
kjarnorkustöðvar er að ræða,
en unnið er að því að draga úr
menguninni. Og með nýjum gerð
um kjamorkuofna, verður hún
svipuð og frá kola- eða olliu-
kyntttm ralstöðum. Ennfrem-
ur er unnið að þvi að nýta þenn
an afigangsvaima.
GeisJavirkni frá kjarnorku-
verum er það iítiJ að e]$ki er
talin stafa hætia af henni fyrir
umhverfið. Mjög litil hætta er
talin á óhöppum, sem leiði til
þess að veruJegtt magn af geisla
vtakum efnum komisrt í umhverf
ið. Og mjög mikil áherzia er
lögð á að draga úr slikri hættu.
Mesta vandamáJið er Mklega
geymsla geisJavirkra úrgangs-
efna frá kjamorkustöðvum,
heldur Magnús áfram skýring-
um sínum varðandi umhverfis-
vandamáJin. — Geysimikið
magn af mjög geislavirkum efn-
um verður að geyma í langan
tíma, þar tiJ geislavirknin er að
mesrtu horfin. Hingað til hafa
geislavirku efnin verið geymd í
vökvaformi í sérstökum íl'átum,
en hætta er á að Mátin leki og
geislavirki vökvinn dreifist um
umhverfið eða jarðlögin, sem
Ártalið
Þessi tafla sýnir áætlaða fólks fjölgun í heiminum niiðað við að
takist að spyrna fótum við og stöðva fóiksfjölgunina, þar sem
20 þúsund milljón nianns laust eftir næstu aldamót er talinn óvið-
ráðanlegur fjöldi. Sýnir taflan httgsanlega stöðmn við 10 eða 15
þúsund milljónir vegna tilkomu haguýtra getnaðarvarna. En við
það eru áætlanir um orkuþörf mmnnkynsins miðaðar.
jJátin eru geymd í. Því er nú
kepprt að því að geyma úrgangs
efnin í föstu forrnd og setja iJát
in með þeim í gamlliar saJftnáimiur.
Er þetrta taJin örutgg leið til
geymsllu á þessum efnum til
frambúðar.
Þar sem óneitanlega er um
þessa mengunarhætrtu að ræða,
hefiur orðið talsverð andstaða
gegn kjamorkustöðvum, segir
Magnús ennfremiur. En þeirri
andstöðu mætti etanig beina
gegn öðrum raforkustöðvum.
Víða hafa verið sett strönig lög
og kornið upp ströngum regJuna
um byggingu kjamorkustöðva.
Reyndar um gerð annarra raf-
orkustöðva líka. Má sérstaklega
benda á lagasetningu í Banda-
ríkjunum, þar sem gengiu í gildl
1. janúar 1970 mjög viðtæk og
ströng iög um vemdun umhverf
isins. M.a. er í Jögurn þessum
fjaMað um raforkustöðvar. Jafin
framt er í undirbúningi laga-
setning er gerir m.a. rafmagns-
v !rtum skyit að tMkynna með
minnst 10 ára fyrirvara hvar
þær hyggjast reisa raforkuver.
• KJARNORKUVER FYRIR
AKURYRKJU OG IÐNAÐ
— Nú höfum við talað heil-
mikið um kjarnorku. En hvern-
ig Mitiur út fyrir að hún verði
notuð?
— Fyrst og fremst hefur hún
verið notuð tii raforkuvinnslu
til almennra nota í raforkukerfi
viðkomandi lands. Nú er farið
að ræða um að nota kjamoricu
til að framleiða gufu og raf-
orku í stórum stíl tii iðnaðar-
þarfa. Raforkan yrði nortuð i
orkufrekan iðnað, svo sem ál-
vinnslu og áburðarframJeiðslu,
sem við þekkjum helzt. Og guf-
una má nota tii ýmiss konar efna-
iðnaðar og kemur þá t.d. til
svipaður efnaiðnaður og verið
hefur til athugúnar á Reykja-
nesi. Einnig hafa verið áform
um að nota kjamorku tii að
eima vatn úr sjó til áveitu.
Þetrta siðasttalda er mjög miltil
vægt it.d. fýrir Jöndin fyrir
botni Miðjarðarhafs, þar sem
slikar áveitur gætu grætt upp
eyðiimerkumar.
I Oak Ridge National Labora-
tories í Bandarikjunum hafa á
undaníörnum árum verið gerðar
áætlanir um stór kjarnorkuver,
sem notuð væm í sambandi við
akuryrkju og iðnað og köMuð
Agro- Industrial Complexes. 1
þessum kjarnorkuverum er gert
ráð fyrir mikiMi rafmagnsfram
leiðsliu, 1000—2000 MW, sem not
uð yrði til margþættrar iðnaðar
framieiðslu, svo sem á áJ, áburði
.o.fl. Einnig er ráðgert að nota
varma frá kjarnorkuverinu til
eimingar á sjó til áveitu og eru
áærtlanir um að eima aJJt að f jór
ar miMjónir tonna á dag af
vatni, sem notað yrði tij áveitu
á akurlendi, er væri 120 þúsund
hektarar að stærð. Slík sameig
inJeg akuryrkju- og iðnaðarver
voru hugsuð sem möguleg
lausn á vanda þróunariainda
varðandi framleiðsiu matvæla
og efflingu iðnaðar. Hugsjóna-
«
U