Morgunblaðið - 10.02.1972, Blaðsíða 10

10
MORGU'NBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1972
BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Draumurinn um nýtt leikhús
Svelnn Einarsson:
EEIKHÚSIÐ VIÐ TJÖRNINA.
Almenna bókafélagið.
Reykjavík 1972.
!MEÐ bók Sveins Einarsscxnar uim
Lerkfélag Reykjavíteur gefst
ifóllci kostur á að kynna sér
framlag Leikfélagsins til ís-
lenskmr leikmenningar. Hinar
'ágætu myndir, sem prýða bók-
ina, eru eigiinlega nægileg sönn-
un þesis hve Leiteféiagið hefur
iverið ómissandi þáttur vaxandi
borgariáfs, en texti Sveins Ein-
arssonar er glögg heimild um
yiðfourðaríka sögu Leikfélags-
ins. Þótt Sveinn Einarsson sfcýri
iféá mörgum og glæsilegum sigr-
um, sem unnir hafa verið á svið-
inu í Iðnó, er honum efst í huga
að brýna menn til nýnra dáða í
ieifclisitarmálum, láta draum
;Le ifc félagsm an na um nýtt leik-
hús við Tjömina rætast: „Þetta
leifchús yrði að vera tæfcnilega
ifuUkomið, tafca um 450—500
áhorfendur í sæti, en vera lát-
i-ausit að allri gerð, eins og Iðnó
hefur alla tíð verið". Ég held
áð flestir Reykvífcingar, sem
bera hag íslenskrar leiklistar
ffýrir brjósti, muni taka undir
þessi orð Sveins Einarssonar og
með þvl stuðla að framigangi
iþassa máls.
1 eftirmála getur Sveínn Ein-
arssun þess, að Leifchúsið við
Tjömina megi efcfci sfcoðast sem
j nein endanleg saga Leikféíags
[Reykjavifcuir, heldur sé bófcin
i ágrip þeirra sögu. Um leið biðst
Svednn afsöfcunar á sjálfum
sér. Hann minnir á að vegna
sitairfs sins fyrir Leifcfélag
Reykjavítour undanfarin niu ár
eiigi hann óhægt um að lýsa s5ð-
ustu árum þess hlutlægt. Þessi
afsökunarbeiðni er að mínum
dómii óþörf. Sveinn Einarsson er
að vísu ánægður með stjómar-
itimabil sitt hjá Leikfélaginu, en
hann hefur ástæðu til þess. Nö
hefur frétst að hann sé að láta
af störfum sernn leikhússtjóri. —
Vonamdi tefcst vel til um ráðn-
inu nýs manns. Hæfni Sveins
Einarssonar draga fáir í efa. En
það er í anda lýðræðis að sami
maðuirinn haifi efcki forystu enda-
laust, nýir menn fái tækifæri til
að spreyta sig við vandasöm
verfcefni.
Efnisyfirlit Leikhússins við
Tjörnina segir mifcið um bókina.
Sveinn Einarsson skiptir texta
sínum í fjóra eftirtalda kafla:
Sagan, Höfundamir, Leikaramir
og starfsfólkið og Áhorfendumir
og framtíðin. Næst fcoma skrár,
sem Lárus Siigurbjömsison tók
saman, veigamikill þáttur bófcar-
innar. Bókinni iýkur svo á eftir-
mála Sveins Einarssonar. Þó að
hér sé aðeins um ágrip að ræða,
eins og fynr segir, geta flestir
glaðst yfir að eiga þetta rit um
Lelkfélag Reykjavitour.
Texti Sveins Einarssonar er
að vonum fagmannlega skrifað-
ur. Þetta er þægilegt rabb um
leiikhús og leiklist, jafnframt
staðreyndatal. Höfundurinn leit-
ast fyrst og fremst við að veita
innsýn í starf Leifcfélaigsins, en
sparar þó ekki eigin sjónarmið.
Af 312 leifcritum, sem Ledfcfé-
lag Reyfcjavifcur hefur flutf, er
61 efltir Islenska höfunda. í kafl-
anum um rithöfunda Leikfélags-
Ins telur Sveinn Einarsson það
rrriður, að leikrit Maitthíasar
Jochumssonar um Jón Arason
hafi aldred verið setlt á svið. —
Sveinn kennir því m. a. um að
þessi ,,sögulegi harmieikuir", sem
hann kallar svo, sé umffanigs-
miikill. Matthías Jochumsson
samdi ffleiri leikrit en Skuigiga-
Svein. Er það eteíki kjörið vertk-
efni fyrir islenska leikhiúsmerm
að athuga hvort ekki sé ástæða
til að kynna önnur verk Matt-
híasar, til dæmis Jón Arason,
sem Sveinn Einarsson kailar
„chef d’oevre skáldsins af leik-
listarkyni“? Um Guðmund
Kamban ræðir Svednn af sfciln-
ingi og gefcur þess, að möng
leiíkrit eftir hann séu ósýnd á ís-
lensfcu leiksviði. Úr því ætti einn
ig að vera unnt að bæta.
Sveinn Einarsson.
Svednn Einansson fer mjög Iof-
samlegum orðum um venk
þeinra tveggja leikskáida, sem
öðrum frermur hafa sett svip
sdnn á starfsemi Leikfélags
Reykjavifcur á síðari árum; það
eru auðviitað þeir Jöbull Jakobs-
son og Jónas Árnason.
Sveinn heldur því fram, að
„safamikil írsk-íslenzlk kimni“
sé eitt af einkennunum á skáld-
skap Jónasar Ámasonar. „t
söngvatextunum glitrar oft á
tæra lýrik“, segir hann enn frem
ur. Það var ekki sednna að
vænna að írinn kæmi fram í ís-
lenskum bökmennifcum, en lífc-
lega á Sveinn við að leikskáldið
Jónas Ámason hafi róið á írsk
mið. Hitt er aftur á móti edn-
staklingsbundið hvað menn kalla
lýrik, ég tala nú efcki um tæra
lýrik, en ekfci hélt ég að Jónas
Ámason væri sérstaklega lýrisk-
ur höfundur. Aftur á móti er
skop og ádeila áberandi einikenni
verka hans, hvort sem hann hef-
ur orðið fyrir áhrifum af „Skop-
skyni Dario Fos“ eða efcki. Ég
veit ekki hvort Jónas hefur þunft
að sæfcja svo mifcið til útlanda.
1 leikritum hans er að fflnna
sömu gáskafullu gamansemina
og hefur einkennt hann frá því
að hann var blaðamaður. Efcki
fer það samt á mildi mála að
Framhald á bls. 13.
Þorkell Sigurbjörnsson skrifar um:
TÓNLIST
Ráðskonuríki
Pergolesi var aðeins 23 ára, er
honum var falið að heiðra aust
urrísku keisaraynjuna á afmæl-
isdegi hennar með óperu. Þetta
var í ágústlok árið 1733 og óper
an hét „Prigonier superbo".
Allri alvöru fylgdi þá nokkuð
gaman, og svo var hér einnig,
inn á milli þátta var skotið milli
leik, intermezzo, og kallaðist
hann La Serva padrona, þar
sem karlfuglinn Umberto er sett
ur í stofufangelsi og losnar
ekki fyrr en hann hefur lofað
að giftast vinnukonu eða ráðs-
konu sinni, Serpinu. Engin bylt
ing tekst samt án aðstoðar hers
ins, og svo er hér einnig, þjóns-
myndin Vespone í dulargervi
hermanns er Serpinu til aðstoð-
ar. Þetta gerðist suður í Napólí
og nú er allt makk þessa tíma
löngu gleymt að undanskildum
millileiknum La Serva padrona,
Ráðskonuriki, eins og Egill
Bjarnason nefnir hann í þýð-
ingu sinni. Byltingartónn La
Serva padrona fékk hljóm-
grunn um álfuna þvera og endi
langa, sérstakiega í París, og
þetta verk hefur haldið nafni
höfundar síns lengst á lofti.
Sjálfum var Pergolesi ekki
langra lífdaga auðið, og þegar
hann var grafinn 26 ára náðu
eignir hans ailar, þ. á m. nokkr-
ar óperur, messur, smærri og
stærri veifc af ýmsu tagi rébt að
kosta útförina.
Ráðsbonurdtei var fflutt i sjón-
varpinu á mánudagskvöld.
Guðmundur Jónsson söng Um
berto, lék ekki aðeins við hvern
sinn fingur, heldur við sérhvert
svipbrigði og beindi rödd sinn
listilega inn á tjáningarsvið of-
lætis, angurværðar, öryggisleys
is og innileika eftir því, sem við
átti. í leikhúsi hefði leikur hans
verið margra bravóa virði.
Hljóðupptakan skilaði líka bassa
sviðinu betur en diskantinum —
bæði söngnum og hljóðfæraleikn-
um.
Guðrún Á Símonar söng
Serpinu, beitti slægð og
ágengni, uppgerð og yndis-
þokka, öllum meðölum freistar
ans, sem enginn Umberto fær
staðizt.
Þórhallur Sigurðsson lék þög
ulan Vespone, forkostulega fí-
gúru. Myndataka virtist takast
að öllu leyti vel — og flytjend-
um að hreyfa sig og tjá innan
mjög takmarkaðs ramma, þess
geira, er myndavélin leyfir.
Þetta var að þakka stjórn Tage
Ammendrup. Að frátalinni ofan
greindri athugasemd um tónupp
tökuna, komst tónlistin annars
hrein og klár til skila um tón-
sprota Páls P. Pálssonar, sem
stýrði Sinfóníuhljómsveit ís-
lands.
Jónas Ingimundarson, pianó-
leikari, lék á vegum Tónlistar-
Rauðskinna í
heildarútgáfu
RAUÐSKINNA HIN NÝRRI
I—III.
Þjóðsögur, sagnaþættir,
þjóðhættir og annálar.
Jón Thorarensen
ritaði og tók sanian.
Bókaútgáfan Þjóðsaga 1971.
Jón Thorarensen segir frá því
í Rauðskinnu hinni nýrri hvern
ig hið þefckta kvæði Útnesja-
menn varð til. Á vetrarfcvöldi
árið 1928 sat hann hjá ömmu-
systur sinni Ólínu Andrésdótt-
ur og sagði henni gamlar ætt-
arsögur frá Kotivogi, Kirkjuvogi
og Stafnesi. „Nokkru eftir“, seg
ir Jón Thorarensen, „orti hún
kvæðið Útnesjamenn til minn-
irtgar um þetta sagnakvö'd okk
ar og gaf mér þetta kvæði og
sagði mér, að ég gæti ráðstafað
því sem ég vildi“.
Þannig varð breiðfirsk skáld-
kona til þess að yrteja um hve
fast Suðurnesjamenn sóttu sjó-
imn.
TVíhurasysturnar Herdís og
Ólina Andrésdætur áttu mestan
þátt í því að Jón Thorarensen
Jón Thorarensen.
félagsins s.l. þriðjudagskvöld.
Jónas er enginn viðvaningur í
tónleikahaldi — með sjálfstæða
tónleika víða um land og ein-
leik með Sinfóníuhljómsveitinni
að baki, en þetta var samt frum
raun frammi fyrir kræsnum fé-
lögum tónlistarinnar í Reykja-
vík. Það var öryggi í allri fram-
komu og auðheyrt með fyrstu
hljömum Sjafconnu Handels, að
Jónas veit, hvað hann vill og er
ákveðinn í að sannfæra aðra
um það.
1 sónötunn Galuppi sýndi hann
næma skreytilist og í As-dúr
sónötu Beethovens, að ljóðræn
breidd er honum nærtæk.
Okyndilegu styrkleikabreyting-
arnar voru e.t.v. full varfærnis
legar. Sams konar varfæmi var
í lokaverkinu, As-dúr Pólónesu
Chopins, þar sem hún náði yfir
„rytmikina", enda ekki óeðli-
íegt, að menn þreyti var’.ega
kapphlaup í hrauni.
Jónas fer efcki margtroðnar
slóðir I verkefnavali. Stóra
sneið efnisskrárinnar fengu
„Bamalagafflokkur" Leifs Þór-
arinssonar, þessi fjölbreytilegu
smálög, sem allir fullorðnir og
þroskaðir píanistar eiga að geta
glatt með börn á öllum aldri.
Sömu alúðarhöndum fór hann
um „Tónleikaferðir" undirritaðs
og loks aðal glansnúmerið
„Brúðufjölskyldu" Villa-Lobos
Þetta er auðvitað litskrúðug
fjölskylda, einstaklingarnir
sjálfir eru auðskildir, alþýðleg-
ir i stefjum sínum, en jafnframt
kröfuharðir. Þeir heimta ieikni
og öryggi af leikurum sínum,
og Jónas sveik engan þeirra.
Að afloknu klappi, blómum,
meira klappi og aukalögum er
hætta á, að hversdagsleikinn
setjist að, ef mönnuim finnst
þeir hafa klifið eina tindinn. En
Jónas hefur augastað á tindum
allt í krin,gum slg. . . til ham-
ingju!
fór að safna þjóðsögum, en Her-
d'is var amma hans. Jón Thor-
arensen fæddist vestur í Dölum,
en óLst upp frá fimm ára aldri
suður í Kotvogum í Höfnum hjá
föðursystur sinni Hildi Thorar-
ensen. Á heimili þeirra Hildar
Thorarensen og Ketils ynigsta
Ketilssonar voru oft haldin
sagnakvöld. Áhugi Jóns Thorar-
ensens á þjóðsögum vaknaði því
snemma.
Rauðskinna hin nýrri er til-
einkuð minningu þeirra systr-
anna Herdísar og Ólínu. „Rauð-
ökinna væri svipur hjá sjón
hefði ég eigi notið þeirra við“,
segir Jón Thorarensen. Sögur
þeirra systra eru listrænar að
igerð og vel sagðar. Nægir að
nefna Fallegu Þrúðu, Frá Ólafi
á Munaðarhóli, Frá Ólafi í
Sviðnum, Frá Ólafi í Svefneyj
um, Frá Tómasi í Rifi, Svip-
imir í verbúðinni og Kirkju-
garður rís. Fleiri hafa lagt Jóni
Thorarensen til efni en
þær systur. Minnist hann þess
fólks hlýlega í Rauðskinnu.
Jón Thorarensen hefur verið
einstaklega iheppinn í þjóðsagna
söfmun sinni. Honum hafa bor-
ist handrit víðs vegar að, svo
að Rauðskinna er ekki einumg-
is merk heiimild um Suðurnes,
heldur íslenska þjóðtrú yfir
leitt. 1 Rauðskinnu er að finna
margar sögur, sem ég held að
verði langlífar. Jón Thoraren-
sen er að vísu enginn Jón Áma-.
son. En í hópi samtímamanna er
hann meðal þeirra fremstu hvað j
varðar markvissa þjóðsagna-
söfnun. Hann kann vel að færa
sögurnar í listrænan bún-
ing, draga frarn aðalatriði
þeirra ag florðast málalenging-
ar. Flestar eru sögurnar stu'tt-
ar og hnitmiðaðar. En í þriðja
bindi hafa annálar og þjóðhætt-
ir yfirhöndina. Þessir yfirgrips-
imiklu þættir eru eðlileg og
reyndar nauðsynleg viðbót við
sagnirnar. Þeir varpa Ijósi á
þann heim, sem Rauðskinna lýs
ir. Nokkrar setningar í Suður-
nesjaannái geta til að mynda
veitt okkur ógrwekjandi innsýn
í lífsbaráttu þjóðarinnar á liðn-
um öldum. Það hvarflar að les-
andanum, að Islandssagan sé
ein samfelld slysa- og pesta
saga.
Drauigasögurnar í Rauð-
s’kinnu eru ákaflega mergjaðar.
Sagt er frá mórum og skotbum,
verbúðadrauigum, svipum og alls
kyns ófögnuði. Sumar sögurnar
eru ðhugnanlegar, en margar
'fullar af skopi og gamni. Þeir
sem ánægju hafa af hressilegum
draugasögum munu taka Rauð-
ricinnu fram yfir margar aðrar
bækur. Álfasögurnar eru líka
skernmtilegar, yfir þeim sá æv-
intýraljómi, sem Islendingar
hafa lömgum sett í samband við
huldufólk.
Nokkrar sögur í Ra-uðskinnu
eru úr oikkar samtíma. Fagra
konan í Landssímahúsinu nýja
er ein þeirra. Dularfullir hlut-
ir gerast enn I dag. Þjóðsa’gan
er lífseig og lætur ekki að sér
hæða. Jafnvel álfarnir hafa efcki
yfirgefið okkur þrátt fyrir raf-
magnið og alla tæknina, sem hót
ar að taka af ofckur völdin.
Rauðskinna kom fyrst út í
heftum á árunum 1929—61.
Rauðskinna hin nýrri er fyrsta
heildarútgáfa Rauðskinnu og
kemur hún nú út allmikið auk-
in. Nýja útgáifan, sem er þrjú
bindi, er í vönduðu og aðgengi-
legu formi og fylgir hennd nafna
skrá. Hafsteinn Guðmundsson,
prentsmiðjustjóri, gefur Rauð-
skinnu hina nýrri út. Þjóðsagna
ú'tgáfa hans ber vitni ást á þjóð
legum fræðum og mikilli virð-
ingu fyrir efninu. Útgðfubæfcur
Þjóðsögu eru orðnar margar og
ómLssandi þeim, sem láta
siig þjóðleg verðmæti einhverju
sSdpta.