Morgunblaðið - 11.02.1972, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. FEBROAR 1972
12
Moð vinum oft aðdáendum.
Bandaríski sjónvarpsþáttnr-
inn „Hljónrleikar unita fólks-
ins“ liefur árnm sanian notið
mikilla vinsælda víða um heim
ogr á þær fyrst og fremst að
þakka stjórnandanum — hljém
sveitarstjóranum, tónskáldina,
kennaranum — og giæsimenn-
inu Leonard Bernstein, sem um
hartnær þrjá áratiigi hefur ver
ið í röð fremstu manna í banda
rísku tónlistarlifi.
Seinasti þátturinn, sem unrlir-
ritaður blaðamaðnr Mbl. sá í
sjónvarpi hér var einkar gott
dæmi urn þær aðferðir, senr Le-
onard Bernstein beitir til að
ná til hlustenda og skýrir einn-
ig hvers vegna hliistendahópur
hans er svo stór, sem raun ber
vitni. í jressum þætti fjallaði
liann uni -lóhann Sebastian
Baeli og sýndi nokkur da'ini iun
það livernig ýmsir tónlistar-
menn hafa f.vrr og mi flutt tón
list þi'ssa mikla meistara í ýms-
um búningi. Þótt mörgiinr Baeh
nnnendiim jryki sennilega lítið
koma til Jreirrar meðferðar, -ieni
verk hans fengu — og hafa oft
fengið — verður því varla neit
að, að slík kynning er sýnu lík
legri tii að ná eyrum ungs fólks
heldur en til dæmis fræði-
leg útskýring á uppbyggingu
fúgu, svítu, passíu og mótettu.
Einmitt þessi samblöndun !iin:s
nýja og gamla hefur einkennt
fræðslustarf Bernsteins. Hann
flakkar með hlustendur sina
landa i milli og alda í milli og
opnar jiannig eyru þeirra fyrir
tengsluni tónlistar fyni alda og
niitímans. Hann slær á hina
margvíslegiistu strengi Iiljóm-
sveitar sinnar og áhorfenda og
tekst með því móti að halda
áhiiganum vakandi, — menn
vita aldrei livað kenmr næst og
viija af engu missa.
Leonard Bemstein hefur ferð
azt víða um heim og stjórnað
mörgum hijómsveitum og fræg-
um. Nafn hans hefur þvi ára-
t-ugum saman verið kunnugt
þeim, sem fylgdust með i heimi
tónlisitarinnar. En hann er jafn
framt orðinn eins konar heim
iiliisvínur tugmilljóna manna,
sem senniiega hefðu aldrei
hiustað eftir nafni hans nema
Kftir flutning messiinnar i Washington.
vegna sjónvarpsþáttanna góðu.
Hljómteiikar unga fóliksins hafa
náð vítt um lönd og álfur. Ung-
ir sem aldniir, hvitir rrrenn,
brúni.r, svartir og gulir, hafa
hlýtí á hann skýra á einfaldan
og Ijósan hátt hin.a margbreyti-
iegustu tónlist - rómantíska
músik og dramatíska, rokoko-
og barokk-músik, sadhljóma tón
list og ómstríða, laglínuir, tóna-
raðir og form.
Leonard og Felieia Bemstein.
Heimilisvinur
milljóna
manna
í sjónvarpsþáttunum „Hljómleikar unga fólks-
ins“ flakkar Leonard Bernstein með hlustenduv
sína landa og alda á milli og: opnar eyru þeirra
fyrir tengslum niitímatónlistar við eldri tón-
list.

l>að eru hátit í tuttugu ár frá
því Leonard Bemstein kom
fyrst fram í sjónvarpi. I>að var
árið 1954, er hann fliutti 45 min
útna fyrirliestur um Beetihoven.
Þar tók hann áhorfendu.r þe.gar
fangnia með einfaldri og auð-
skijjanilegri útlistan á einu tón
verki mieistarans. Hann sýndi
hvernig tónverkið mundi iiafa
þróazt stig af stigi. Þættinum
var afsikaptega vel tekið og
fylgdu nokkrir slíkir í kiöifar-
ið. Smám saman breyttust sjón-
varpsþættir Bernsteins i það
form, sem við þekkjum af
hljómleikum unga fólksins.
STAÐGENGILL
BRUNO WALTERS
Leonard Bernstein vakti
fyrst veruteiga athygli i heima-
landi siniu haustið 1943, þegar
hann stjórnaði Filharmoníusin-
fóniíuhljómsveitirmi í New
York (New York Philharmonie
symphony orchestra) í stað
Bruno Walters, þýzka hljóm-
sveitarstjórans fræga, er átti
að sitjórna sem gestur en veikt-
ist skyndiiega. Það var sáralít-
ill tírni 'tiiil stefnu og alls engln
tök á að kaMa hlijómsveitina
saman til æfingar. Bernstein las
nóturnar á kliukkutima ásamt
Bruno Walter, umvöfðum
teppum og treflium og vakti svo
sjálfur fram undir morgun,
þambaði kaffi steitulaust og
veliti tónverkunum og athuga-
semdum Wal'ters fyrir sér. „Þeg
ar mér var sagt það afdráttar-
laust um morguninn, að ég ætti
að stjórna tónteikunum — hef-
ur Bernstein sagt — varð ég
frávita af hræðsiu. Og það tók
mig heila klukkustund fyrir
tónleikana að ná valdi á sjátí-
um mér.“ En tónleikarnir
gengu svo yei, að alít, æt'aði
um koll að keyrá. Útvarpað
var frá þeim og meðal þeirra
mMiljóna manna; sem hlustuðu
heiima hjá sér var gamli kenn-
arinn hans, Koussevits'ky, sem
sendi homum svohljóðandi sirn-
&keyti; „Hlusta — dásamlegt.“
FRÆNKA SENDI
PÍANÓIÐ í GEYMSLU
Leonard Bernstein fæddist i
Lawrence í Massachusettes 25.
ágúst 1918 sonur rússneskra
innflytijienda. Hann sýndi eng-
an sérstaka n áhuga á tón-Ust
fyrr en á tiu.nda ári, og þá réð
tilviljun ein. Frænka hans
sendi píanóið sitt tiil geymslu
hjá foreldrum hans. Dreng-
urinn fór að fikta við hljóðfær-
ið og þar kviiknaði sá neisti,
er átti eftir að verða að
stóru báli. Hann féklk leyfi til
að fara í spilatíma og þremur
árurn síðar var hann byrjaour
að semja sjálfur.
Faðir hans, Samiuel Bernstein
aitiaði að taka fyrir frekara
tóniliisitarnám, þegar hann sá
hversu alvarl'ega drengurinn
tók það. Hann var sjálfur harð-
diugtegur kaupsýstumaður,
hafði byggt upp eigið snyrti-
vörufyrirtæki og ætlaðist til að
drengurinn itæki við því. En
þegar hann reyndi að taka
fram fyrir hendiurnar á Leon-
ard, var það of seimt, — hann
var þegar orðinin svo snjail
píanóleiikari, að hann gat unn-
ið fyrir mér með þvi að leiika
með dansihljómsveiitum. Þá
gafst faðir hans upp við bar-
áttuna gegn tóniistarnáminu,
en hann sannfærðist ekki end-
anlega um, að noíkkurt vit væri
í slíiku lifsstarfi, fyrr en sonur
hans hafði „slegið í gegn“ á
hljómsveitarstijónapallinium í
Carnegie Hall.
Leonard fór í Latí.nus'kótenn
í Boston og síðan í Harvard,
þar sem hann tók tóniist sem
aðaigrein, nam tónsmiðar hjá
tómsikáldunuim Walter Piston og
Edward BurMnghame Hili o.g
píanóleik hjá Heinrich Gebh-
ard og Heten Coates, sem nú er
einikartíari hans og persómúlleg-
ur fuMtrúi. Árið 1939 tók hann
BA próf og var næstiu tvö ár-
in við nám við Curtis tónlistar-
stofmunina í Ph.idadelphiu, þar
sem hann lagði aðaláherzlu á
hljómsveitairstjóm.
Sumarið 1940 var Bernsteiin í
sii.marsikólanu m í Tangtewood
og nam hjá Serge Koussevitsky,
en næsta vetur hóf hann að
starfa í Boston við kennslu,
tónsmíðar og útsetninigar. Auik
þess stjórnaði hann nokkrum
kammertónteiikum og setti upp
óperur fyrir „Inistituite of Mod-
em Art,“ þar á meðal barna-
óperu eftir bandaríska tión-
skáldið Aaron Copland, sem
átti eflir að hafa mikid áhrif á
hann. Þennian vetur var fyrsta
verk Bemsteins iieikið opinber-
tega, sónata fyrir klarinett og
píanó. Tveimur árum síðar
varð hann aðstoðarmaður Ko-
ussevitskys við stjórn Sinfóníu
hljómsveitarininar í Boston.
Suimarið 1943 var hann aftur
í Tanglewood og þar fékk Art>
ur Rodzinski hljómsveitar-
stjóri og tónlistarstjóri Fílharm
oníus imf ón íuhl j'ómsveit arin n.ar
i New York augastað á honum
og réð hann aðstoðarhljómisvei't
arstjóra fyrir veturimn 1943—
4. Og ekki hafði Bernstein ver
ið nerna mánuð í því starfi,
þegar hann fékk sit gulilina
tækitfæri, sem gerði hann á
eimu kvöldd að miðpunkti
bandarisiks tónlistarlífs.
ÓSLITIN FRAMABRAUT
Það er mikils um vert að íá
gullin tækifæri, — en það er
ekki nóg. Menn verða að hafa
hæfiMtoa til að nýta þau og
halda áfram á þeirri frægðar-
braut, sem tæktíærin tylla þeim
á. Og Leonard Bemsteán reynd
ist hafa það, sem til þurfti.
FrægðarferiJi hans hefur verið
óslitinn alla tíð siðan. Hann
hefur stjómað öltum helztu
hljómsveitum Bandaríkjanna
og víða erlendis, hann hefur
orðið vinsælt tónskáld, - - um
það deila menn etoki þó ef til
viiH séu ekki alJir jafn hrlfnir
af tónJiist hans. Strax á fyrstiu
mánuðum ársins 1944 stjómaði
Bernstein fyrstu sincfóniiu
sinni, sem hann kallaði „Jera-
miah“ og hlaut mikið lof fyrir,
meðai annars verðilaun tónlist-
angagnrýnenda í New York
sem bezta hlijómsvietíarverk
bandarísks tómskálds, er fiuitt
hafði veráð vetiurinn 1943 44.
Næsta stórverk hans var baJl-
ettinn „Faincy Free“ sem samimin
var í samvinniu við ballethmeist
aranin Jerome Rqþbins, og
fluttur vorið 1944. Upp úr ball