Morgunblaðið - 31.10.1972, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÖBER 1972
Oftgefftndí hif. Átveikui', Röykiavík
Premfcvaemda fttjári HataWur Svei-n ftson.
fírtiS'tjdrftr MatShías Joh-annessen,
Eyjólifur Konráð Jónssort.
Aðstoðarrítstjórí Styrmir Gunnarsson.
RHstjómarfufftrúi Þforbjörn Guðmundsson
Fréttastjóri Björn Jóihannsson
Auglýsingestj'ón Ami G-arðar Kristirtsson.
Rítstjórn og afgreiðsta A0«lstr®ti 8, sími 1Ö-100.
Augilýsingar Aðafstrmti 6, sími 22-4-60
Ás/kr'rftargjfttd 225,00 kt á wnániuði innanlafKÍs
I Saiusasöiru 15,00 !kr eintoktð
FLEIRI VIETNAM
Oitstjórnargrein Þjóðviljans
**• í fyrradag nefnist: „Ekki
bara eitt Vietnam". Þar er
fjallað um lausn þá á Víet-
namstríðinu, sem loks hillir
nú undir, og ekki gætir sér-
stakrar ánægju í kommún-
istablaðinu, vegna þess að
styrjöldinni muni ljúka.
Niðurlag ritstjórnargreinar-
innar er svohljóðandi:
„Það er í þessu samhengi
sem ber að skilja orð bylt-
ingarforingjans Che Guevara
um það, að heimurinn þurfi
ekki bara eitt Víetnam held-
ur mörg.
Við þurfum fleiri dæmi um
það, að rétturinn sigri vald-
ið, fleiri brotna hlekki í
heimsvaldakerfi auðmagns
og stórveldastefnu, fleiri smá
þjóðir, sem bjóða risaveldun-
um byrginn, fleiri einstakl-
inga, sem eru reiðubúnir að
leggja nokkuð í sölurnar til
að breyta okkar ríku jörð í
heim án hungurs.
Þeir þjóðfrelsishermenn,
sem nú hvíla í moldu í dýrri
jörð Víetnam hafa fallið en
sigrað.“
Um víða veröld er því al-
mennt fagnað, að líkur benda
nú til þess, að friður verði í
Víetnam, en þó eru til þeir
menn, jafnvel hér á íslandi,
sem harma, að þessum blóð-
ugu átökum er að ljúka.
Þeir segja: „Ekki bara eitt
Víetnam." Kjörorð þeirra er:
Fleiri Víetnam, meiri ógnir,
manndráp og skelfingar, ef
það þjónar málstað heims-
kommúnismans.
Hvernig er því velviljaða
17'erða Bandaríki Evrópu
’ orðin að veruleika um
lok þessa áratugar? Fyrir
nokkrum árum hefði þessi
spurning þótt fávísleg og
óraunhæf. En að loknum
fundi æðstu manna Efnahags
bandalagsríkjanna níu í París
á dögunum er þessi spurning
í raun og veru komin á dag-
skrá. Þar kom fram sterkur
vilji hjá leiðtogum ríkjanna
níu til þess að blása nýju lííi
í Efnahagsbandalagið, gera
það að öðru og meira en
bandalagi um viðskipta- og
efnahagsmál. Enginn vafi
leikur á því, að sú samvinna,
sem tekizt hefur innan Efna-
hagsbandalagsins hefur eflt
og styrkt efnahag aðildar-
þjóðanna og bætt verulega
lífskjör almennings í lönd-
unum.
Hins vegar hefur Efnahags
bandalaginu mistekizt að
höfða til hugsjónarinnar um
sameinaða Evrópu á pólitísk-
um vettvangi. Úrslit þjóðar-
og sanngjarna fólki innan-
brjósts, sem í fávísi sinni
styður umboðsmenn þessara
skoðana til valda?
atkvæðagreiðslunnar í Nor-
egi leiddi glögglega í ljós, að
sú mynd, sem mótazt hafði í
huga almennings þar í landi
af Efnahagsbandalaginu var
ekki ýkja aðlaðandi, og hafa
vinnubrögð og ýmsar tiltekt-
ir ráðamanna þess í Brússel
vafalaust átt ríkan þátt í því.
Fundur æðstu manna EBE-
ríkjanna sýndi, að leiðtogar
þeirra hafa gert sér grein
fyrir því, hvar skórinn
kreppir að í málefnum þess.
Þeir lögðu mikla áherzlu á,
að unga fólkið skildi ekki til-
gang og markmið bandalags-
ins og á því yrði að verða
breyting, m. a. með því að
efla starf þess á sviði um-
hverfisverndar og menningar
mála. Verði þær vonir, sem
vöknuðu á Parísarfundinum
að veruleika kann vel svo að
fara að stækkun Efnahags-
bandalagsins og aðild nýrra
ríkja að því verði upphafið
að nýjum þætti í þróun þess,
sem leiði til einhvers konar
Bandaríkja Evrópu fyrr en
nokkur hefur átt von á. A
Parísarfundinum var gerð til-
raun til þess að láta ferska
vinda blása um þessa viða-
miklu stofnun en reynslan
ein sýnir hversu til tekst.
Afstaða okkar Islendinga
til Efnahagsbandalagsins er
skýr. Um það er enginn
ágreiningur, að við viljum
ekki gerast aðílar að þessu
bandalagi. Um hitt greinir
menn heldur ekki á, að við
verðum að tryggja viðskipta-
lega hagsmuni okkar á mörk-
uðum bandalagsríkjanna og
var það m. a. gert með samn-
ingunum, sem gerðir voru í
sumar, þótt fyrirvari hafi
verið gerður varðandi lausn
landhelgismálsins.
En þrátt fyrir það að við
ætlum ekki að vera með í
þessum leik nema að litlu
leyti, hljótum við að fylgjast
af athygli með því, sem þar
gerist. Bandaríki Evrópu
munu mörgu breyta í okkar
heimshluta verði þau að veru
leika. Yið verðum að vera
opnir fyrir því að hagnýta
okkur þær. breytingar, sem
okkur geta að gagni komið
um leið og við verðum að var
ast það, að nýtt stórveldi í
Evrópu fái óeðlileg áhrif á
okkar mál. Tímar mikilla
breytinga eru í aðsigi í Evr-
ópu, alveg eins og í Asíu og
ólíklegt má telja, að við verð-
um með öllu ósnortnir af
þeirri breytingu.
TÍMAR BREYTINGA
í EYRÓPU
Ævinminningar Wennerström:
Framtíð á ég: enga...
Eftir Oddvar Hellerud
Um þessar mundir er að
koma út á forlagi Gyldendals
ævisaga sænska njósnarans
Stig Wennerströms, ofursta,
en hann var dæmdur til lífs-
tíðar fangelsisvistar fyrir 9
árum og hafði þá stundað
njósnir í þágu Sovétríkjanna
um áraraðir. Þeir, sem hafa
kynnt sér bók Wennerströms
segja að hún sé áhrifamikil
lýsing á tortimingu manneskj
unnar. Ungur virtist hann
eiga glæsta framtíð, vann sér
skjótan frama innan hersins
og hann bjó vj.ð notalegt fjöl
skyldulif. Hann hafði ágætar
gáfur til að bera og honum
var af öllum spáð bjartri og
þó umfram allt sléttri og
felldri framtíð.
Þessi maður gerist svo
njósnari í stórum stíl,
föðuriar.dssvikari og hik-
ar ekki við að selja sitt eigið
land. Margir spurðu þegar
uppvíst varð um Wenner-
ström hvernig slíkt hefði get
að gerzt.
Sjálfur gefur Wennerström
ekki svarið. Hann bendir að
visu á, að har.n hafi í raun-
inni ekki ætlað sér að leggja
fyrir sig herþjónustu. Hann
hafði hugsað sér að verða
tannlæknir. En kona nokkur
í kunningjahópi foreldra
hans, og tannlækn-ir að mennt
benti honum á að hann hefði
of stutta fingur og klunna-
legar hendur til að geta
nokkurn tíma orðið liðtækur
tannlæknir Svo að hann varð
atvinnuhermaður.
Lýsing Wennerströms á því
hvemig það bar að að hann
hóf njósnir fyrir Sovétrikin,
er á flestan hátt áþekk öðr-
um slíkum. Hann kynntist fyr
ir tilviljun ýmsum sovézkum
sendiráðsstarfsmönnum og
með þeim tókust kynni góð,
kannski ekki hvað sizt vegna
þess, að Wennerström talaði
ágæta rússnesku.
Samtöl undir fjögur augu
í kokkteilveizlum og smáveg-
is samskipti þar fyrir utan,
fáein orð látin falla um At-
lantshafsbandalagið. Þetta
var upphafið. Einn góðan veð
urdag fékk hann fyrstu þókn
unina: lítinn böggul með 50
sænskum hundrað króna
seðlum. Þar með fór snjóbolt-
inn af stað, iaunin hækkuðu
í samiræmi v’ð au.k-n-a þjón-
ustu Wen-nerströms.
Framan af var þetta eins
konar vöruskiptaverzlun.
Hann safnaði efni hjá banda
riskum kunningjum sínum og
til endurgjalds veitti hann
þeim ýmsar upplýsingar sem
hinir sovézku vinir hans,
höfðu látið honum í té. Sov-
ézka leyniþjónustan var ákaf
lega ánægð með það efni, sem
hann aflaði.
— Sem ég skrifa þetta nú
og hér hvílir yfir öllu þessu
einhver óraunveruleiki, segir
Wennerström í bókinni. —
Engu er líkara en ég sé að
lýsa öðrum en sjálfum mér.
Hvernig mátti það vera að ég
lét lokkast út í njósnastarf-
semi? Að vísu veitti kalda
striðið — meðan það var og
hét —- mér nokkurn siðferði-
legan styrk. En á síðari ár-
um hefur sú spurning íðulega
Stig Wennerström.
leitað á mig, hvart ég hafi
verið með fullu viti. Er þetta
hinn svokallaði heilaþvottur.
Hafði Pjotr Pavlovitsj (Sov-
étmaður sá, sem var tengilið-
urinn) einhvers konar dá-
leiðsiuáhrif á mig? En ekki
tjóir að vera vitur eftir á. Ég
get ekki lokað augunum fyrir
staðreyndunum. Ég hélt
áfram unz ég var kominn fram
á yztu nöf. Og ekki nóg með
það. Smám saman þróaðist
með mér einhvers konar
skylðutilfinning gagnvart
þessum samtökum, sem ég
var orðin-n þátttakandi í. Ég
hafði svikið mitt land. Ég
hafði svikið fjölskyldu mína.
Ég hafði svikið það allt, sem
ég áleit fyrrum, að væri mér
heilagt."
Wennerström var orðinn
svo flæktur í netið, að hann
gerði sér grein fyrir að héð-
an af varð ekki aftur snúið.
Hann hafði undirskrifað sér
stakan samning og fékk hers
höfðingjatign innan njósna-
hringsins og fyrirheit um
drjúgar greiðslur fyrir hvert
viðvik og rífleg eftirlaun.
Upphaflega hafði Wenner-
ström vonazt til að komast
hjá njósnum i Sviþjóð. En
reyndin varð önnur. Eftir
fund með tengilið sínum i
Helsinki árið 1959 tók hann
einnig að sér njósnir gegn
föðuriandi sínu. Vinnuveit-
endur hans kröfðust þess að
fá ítarlegar upplýsingar um
sænska flugherinn og Wenn-
erström átti ekki í neinum
erfiðleikum með að útvega
þær. Hann hafði lengst af
verið i flughernum og hafði
unnið sem ráðunautur í ýms-
um löndum og kunni ágæt
skil á þeim málum.
Wennerström lýsir í bók-
inni hversdagslegum önnum
sínum sem njósnari, útbúnaði
hvers konar, sem hann kom
sér upp smám saman, aðferð-
urn við að koma boðum á
rétta staði og hefur þar i
flestu farið troðnar njósna-
slóðir.
En fyrr eða síðar kemur að
skuldadögum. Sæneku ðrygtg-
isþjónustuna tók að gruna
hann um græsku og hafa á
honum gætur. Árið 1960 voru
grunsemdir orðnar svo áleitn
ar, að sænski varnarmálaráð
herrann var leiddur í allan
sannleika um þær.
En þó liðu enn þrjú ár, unz
hægt var að grípa Wenner-
ström. Þann 20. júní 1963 var
hann handtekinn og ákærður
fyrir njósnir. Vinnustúlka á
heimili ofurstans Cari Rosen
átti ekki hvað minnstan þátt
í að afhjúpa njósnarann. Og
leiknum var lokið.
í niðurlagi bókar sinnar
segir Wennerström:
— Óska ég þess að lifs-
hlaup mitt hefði orðið á ann-
an veg? Já, vissulega geri ég
það. Annað væri óeðlilegt í
hæsta máta. Ég hef ekki að-
eins leitt ólán yfir mig sjálf-
an, heldur einnig yfir mina
nánustu. Það eru örlög þess-
ara saklausu manneskja sem
hvila þungt á mér. Ég get af-
plánað mína refsingu, en þau
hafa orðið að gjalda verka
minna.
Þess er vænzt að Wenner-
ström verði fljótlega sleppt
úr haldi, eins og fram hefur
komið i fréttum. En hvaða
framtíð á hann í vændum?
Um það segir hann: ,,Ég mun
þá verja síðustu ævid-ögum
miínum til þe®s, se-m ég hef
mestan áhuga á, tungumála-
náms og þýðinga. Kannski
skrifa ég aðra bók. En sú
bók verður þá ekki byggð á
raunverulegum atburðum. Ég
hef fengið nóg af því með rit
un þessarar bókar. Og
kannski enn fremur fyrir þá
sök, að ég hef á tilfinning-
unni að hafa gengið í gegn-
um þetta líf i tveimur að-
greindum heimum. En líti ég
nú verulega raunsætt á hver
framtíð mín verður þá hlýt-
ur svarið að vera: Ég á enga
framtíð...