Morgunblaðið - 14.02.1973, Side 17

MQRGUWBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. FEBRÚAR 1973
17
Stríðandi
aðilar sem
einskis
í Kirkju heilass Antoniusar í austurhluta Belfast. Átökin ná nú orðið inn í
kirkjur hinna stríðandi aðila, en l>ess ber að minnast, að trúarofstaeki er ein
at' mörguni ástæðuni deilnanna á Norður-írlandi.
svífast
— Margrét R. Bjarnason skrifar
um ástandið á írlandi
Dapurlegar eru þær fréttir, sem
frá frænduni okkar, írum, hafa bor-
izt að undanförnu. Morð og hryðju-
verk iiafa faer/4 mjög i aukana á N-
irlandi siðustu tvær vikur og nii
eru í vænduni piilitiskar ráðstafanir
í báðum hlutuni frlands, sem kannski
eru líklegri tii að kynda undir eld-
um haturs og ófriðar en að leiða
menn til sátta.
I Dublin hefur John I.yneh, for-
sætisráðherra, boðað til þing-
kosninjra 28. febrúar n.k., til þess
in.a. að styrkja stöðu sína, áðiu- en
fram fer á N-trlandi þjóðaratkvæða
greiðsla run það, hvort íbúar þar
vilji sanieinast írlandi eða halda
áfram að heyra Bretum til — og
áður en brezka ríkisstjórnin leggur
fram áætlanir sínar um framtiðar-
skipan mála á N-írlandi. Þær eru af
kiinniigum þesslegar taldar, að þær
verði John Lyneh ekki til mikils
álitsauka heima fyrir — Bretar muni
ekki hafa tekið jafn mikið tillit til
sjónarmiða hans og búi/.t hafi verið
við.
Þar sem enn er eftir meira en ár
af k.iörtí>mabili í.rsku stjórnarinnar,
hiýtur John Lynch að hafa veiga-
miklar ástæður til þess að efna til
kosninga með svo skömmum fyrir-
vara. Ein er vafaiiaust sú, að stjóm
hans stendur nú traustari fótum en
hún hefur gert um nokkurt skeið.
Er það að nokkru leyti þakkað þeirn
ráðistöfunum, sem hún hefur gert til
að draga úr áhrifum irska lýðveldis-
hersins — ÍRA — ráðstöfunum, sem
má til sanns vegar færa að hafi ver-
ið nauðsynlegar en geta. með engu
móti talizt eðlilegar í lýðræðistegu
réttarríki.
HÆTTULEGT VOPN
EN VINSÆLT
Margir eru þeirrar skoðunar, að
ástandið á N-lrlandi, sem að veru-
iegu leyti hefur verið rakið til að-
stöðu lýðvelidishersins á Irlandi, hafi
fylililega réttlætt að handtaka men.n,
sem grunaðir eru um aðild að IRA og
velit.a sönnuri,arbýrðinni af dómsvald
inu yfir á sakborninga, þ.e. að gera
þeirn s'kylit að sanna, að þeir eigi
ekki aðild að IRA. >að er kannski
ekki alltaf stmtt á grundvallarregl-
um, þegar aðstæður eru flóknar og
erfiðar — en þarna fékk irska stjórn
in í hendur vopn, sem mörgum hef-
ur orði'ð á að misnota.
í síðustu þingkosningum hlaut
flokkur Johns Lynch, Fianna Fail,
hreinan meirihluta, 75 þin.gsæti af
144, en vegna ósamkomul’ags um af-
stöðuna til málan.na á N-Irlandi hafa
þó nokkrir þinigtmenn s.agt skilið við
stjórnarfliokkmn og hann því orðið
að byggja á stuðningi óháðra að
nokkru teyti. Nú virðist hins vegar
sem fyl'gi hans fari aftur vaxandi.
Til þess benda m.a. aukakosningar,
þar sem frambjóðandi Fianna Fail
sigiaði með mun meiri yfirburðum en
vænzt var. Sömuleiðis er Ijóst, að
ráðstafanirnar gegn IRA hafa mælzt
vel fyrir hjá almenningi, sem var
orðinn iangþreyttur á hryðjuverkum
IRA á N-írlandi og undirróðursstarf-
semi stjórntmálasamtaka lýðveldis-
sinna, Sinn Fein, heima fyrir — en
svo sem kunnugt er skiptast bæði
stjórnmálasamtökin og lýðVeldísher-
inn i tvo arma „provisionals“, sem
eru umfram alilit öfgafullir þjóðernis-
sin.nar, er hafa sósíalisitíska stefnu-
skrá en setja sameinin.gu ír-
lands öllu ofar — og „officials", sem
eru umfram allt marxistar og hafa
það markmið öðrum fremur að koma
á sósíalistísku þjóðskipulagi í lr-
landi, skiptiu eða sameinuðu.
Hryðjuverkin á N-írlandi að und-
anförnu benda raunar til þess, að
ráðstafanir Lynch hafi komið að tak-
mörkuðu gagni — það hefur enda
verið sagt, að fyrir einn IRA mann,
sem drepinn er eða fangelsaður, rísi
upp tíu aðrir, sem reiðubúnir eru að
haida baráttunni áfram.
>rjú eru þau atriði önnur, sem tai-
in eru hafa rekið á eftir Lynch að
flýta kosnin.gunum. Hið fyrsta er for
setakosningarnar, sem fram eiga að
fara á írlandi siðar á þessu ári. Kom
ið hefur til taiis, að Lynch bjóði sig
fram í stað De Valiera, en sagt er, að
hann vilji heldur gegna áfram emb-
ætti forsætisráðherra, enda maður á
bezta aldri og Líklega ekki við þvi
búinn að setjast 1 valdatítinn for-
setastól. >að hentar hon.um því prýði
lega að kanna fylgi sitt sem forsæt-
isráðherra nú — við forsetaemhætt-
ið getur hann reynt, ef hitt skyldi
bregðast. í öðru lagi mun Lynch Mtt
hafa litizt á það, er tveir
helztu stjórnarandstöðuflokkarnir,
Fine Gael og Verkamannaflokkiur-
inn, sem samaniagt fengu 68 þing-
sæti í síðustu kosningum, fóru að
ræðast við um sameiginlega baráttu
gegn Fianna. Fail í naastu kosning-
um. Hefðu þær verið haldnar eins og
til stóð eftir rúmt ár, hefðu
þeir e.t.v. getað unnið sér nægilegt
fylgi til að felía stjómina en vafa-
samt er, að þeim takist það fyrir 28.
febrúar.
SÝNDARRÁÐSTÖFUN
Loks eru það hinar langþráðu áætl
anir brezku stjórnarinnar, sem eiga
að sjá dagsims Ijós eftir þjóðarat-
kvæðagreiðsluna. 8. m.arz n.k.
>að er engin furða þótt kaþólsk-
um mönnum á N-lrlandi þyki látið
til atkvæðagreiðslunnar koma — og
hafi neitað að taka þátt i henni. >ar
sem ibúar landsins eru að tveimur
þriðju hlutum mótmælendur eru úr-
slitin öllum augljós fyrirfram —
menn skyldu ekki gteyma þvi, að það
voru mótmælendur á N-írlandi, sem
neyddu Breta með blóðsúthellingum
til þess að skipta íriandi fyrir rúm-
liega hálfri öld — og bei'ttu til þess
engu mildari aðferðum en IRA hef-
ur beitt i baráttunni fyrir samein-
ingu ]andsin.s aftur. Vilji þeirra
kaþólisku landsmanna, sem lentu inn
an yfirráðamarka mótmætenda,
var að engu hafður og þeir æ siðan
haldnir sem annars fliokks borgarar
og bei’ttir margvíslegu misrétti.
Menn minnast þess væntan.lega, að
það voru kröfurnar um afnám þessa
misréttis og harðneskjuleg viðbrögð
mótmælenda þá, sem kveiktu þá
elda, er síðustu árin hafa logað á
N-lriandi. Vissulega hefur þet'ta mis
rétti að miklu teyti verið upprætt, —
það sem hægt var að lagfæra með
lagasetningum. Brezk stjórnvöld sáu
fyrir þvi, enda var þeim ekki stætt
á öðru, þegar brezkum almenningi
varð ljóst hvernig máliunum var hátt
að. En áður én þessar um-
bætur fengjust framkvæmdar, höfðu
öldur hatursins risið hærra en svo,
að þær yrðu lægðar í einu vetfangi.
>ar við bættist, að sú il'lræmda ráð-
stöfun n-írsku stjórnarinnar undir
forsæti Brian.s Faulkners, að hneppa
menn í ótakmarkað varðhald án
dóms og laga, ef þeir voru taldir til-
heyra IRA svo og frásagnir af ililri
meðferð manna í fangabúðum, hélidu
heiftinni við. Lýðveldisherinn Leit svo
á, að þaðan i frá yrði ekki aftur
snúið, nú yrði að berjast til úrslita.
Til þess að lægja öldurnar greip
brezka stjómin til þess ráðs að teysa
upp n-írska þingið — Stormont —,
það var sent í ársleyfi tii að byrja
með svo og stjórn FauLkners. Bret-
ar tóku stjórn mála N-írLands i sín
ar hendur og skipuðu sérstakan ráð
herra, William Whitelaw, til að fjalfla
uim þau. Hann hefur síðan reynt að
sigla mil'li skers og báru, kan.nað leið
ir til sátta og friðar en all.t hefur
komið fyrir ekki. 1 sumar virtust
Bretar bjartsýnir á, að þeim hefði
tekizt að uppræta helztu vigi IRA.
>eir tóku kaþóksku hverfin í Lond-
onderry, sem höfðu algerlega verið
á valdi lýðveldishersins og fyllgdu
þeim aðgerðum eftir með handtökum
og húsrannsóknum þar sem talsvert
magn vopna og skotfæra kom í teit-
irnar.
ENGIN LAUSN SJAANLEG
En nú hefur aftur sótt i sama horf
ið. Hryðjuverkin fá á sig hryllilegrl
mynd með hverjum degi og nú stend
ur brezka herliðið ekki einasta and-
spænis lýðveldishernum — það virð-
ist nú eiga fyrir höndum baráttu á
tveimur vigstöðvum, því að öfgasveit
ir mótmælenda, sem setið hafa á sér
til þessa, jafnframt því þó að þjálfa
sitt fólk og safna vopnum — eru nú
farnar að láta til sin taka svo um
munar. Má ekki lengur á milli sjá,
hvor aðiMnn beitir hroðalegri að-
ferðum. Morðsveiörnar aka um göt-
ur Belfast og stráfella vegfarendur,
ungir menn finnast myrtir í skurðum
og sakiausir dren.gir eru fluttir burt
og skotnir — jafnvel kirkjur eru
skemmdar.
Mótmælendur hafa rekið upp
ramakvein yfir því, að menn úr
þeirra hópi hafa nú í fyrsta sinn
verið fangeisaðir, sam.kvæmit liögum
frá nóv. sl„ er komu í stað fyrr-
greindra ráðstafana Faulikners — og
heimila alilt að 28 daga varðhald, án
þess að kæra sé !ögð fram gegn við-
kom.andi aðila, ef hann er grunaður
um aðild að hryðjuverkum. Mótmæl-
endur halda því fram, að Bretar séu
að gefast upp fyrir lýðveldishernum,
— en hann íyrir sitt levti gagnrýn-
ir Breta harðlega fyrir að banna
ekki varnarsa.mtök Ulsterbúa, syo
sem kaþólskir hafa krafizt. >a.nnig
standa því brezkir hermenn sem skot
spænir tveggja stríðandi aðila, er
einskis virðast svífast í baráttunni
fyrir markmiðum sínum.
í skrifum og umræðum um mál-
efni N írlands hefur þess oft orðið
vart að mönnum hætti til að einfalda
átökin þar. Menn hafa deilt og deila
enn urn það, hvort þau séu af trúar-
legum. efnahagslegum, stjórnmálateg
um eða sögulegum toga spunnin og
gera gjarnan einum þættinum hærra
undir höfði en öðrum. Sé hins yeg-
ar litið á írla.ndsmálin í samhengi.
frá upphafi, er vandséð, hverrv
ig hægt er að skilja þessa orsaka-
þætti að.
Mætti ekki ætla að auðveldara
hefði verið að leysa vandamál N-Ir-
lands, ef átökin ættu sér svo ein-
faldar rætur sem sumir vilja vera
láta? Ætli það sé ekki einmitt sök
um þess, að þarna fléttast sa-man
svo margir þræðir, togast á
svo margs konar tiiifinningar og svo
margir hagsmunir rekast á, að menn
standa ráðþrota framimi fyrir þess-
u.m harmleik?