Morgunblaðið - 24.02.1973, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1973
11
Þorsteinn Vilhjálmsson;
Ráðvilltum svarað
1. INNGANGSORÐ
Hinn 12. þ.m. birtist í Morg-
unblaðinu grein eftir Guðmund
Haljgrimsson lyfjafræðing undir
heitiinu „ „Raunsæi“ raunvisinda
manns". Gamalt spakmæli segir
að „ í upphafi skyldi endinn
skoða“ og ég geri ráð fyrir að
ritstjórn blaðsins hafi það í huga
þegar hún tekur til birtingar
greinar sem snúast eingöngu um
ummæli einstakra manna og um
persónu þeirra. Þar sem þetta
gildir i hæsta máta um fyrr-
nefnda grein Guðmundar
imynda ég mér að þetta svar
þolandans verði greiðlega birt i
blaðinu, t.d. á auglýsingasíðum.
Umrædd grein G. H. fjallar
um ræðu sem ég flutti í Háskóla-
biói 1. des. s.l. og var útvarpað
beint, svo sem venja er um há-
tíðadagskrá háskólastúdenta
þann dag. Ræðan birtist svo á
prenti í Þjöðviljanum 5. des. s.l.
2. „VIÐTEKINN LESTUR ÚR
WÓÐVIL.IANUM“
Við lestur greinar G.H. hnaut
ég fyrst um eftirfarandi um-
mæli: „Það er alveg rétt hjá
Þorsteini að það var lítið um rök
í ræðu hans, hins vegar voru
þessar lítt viðteknu skoðanir ær-
ið úldnar, enda viðtekinn lestur
úr Þjóðviijanum s.l. tvo ára-
tugi.“ Ég læt aðra um að dæma
rökvísi okkar Guðmundar, en
mér þykir frekar óvenjulegt að
lesa í Morgunblaðinu að eftir-
farandi atriði til dæmis séu „við
tekinn lestur úr Þjóðviljanum
s.l. tvo áratugi": — að samstaða
risaveldanna tveggja (Sovétríkj
anna og Bandaríkjanna) eigi eft
ir að koma æ betur í ljós á
næstu árum,
— að myndazt hafi forrétt-
indastétt í Sovétríkjunum,
— að atvinnustjórnmálamenn
bæði til hægri og vinstri séu ráð-
villtir vegna hræringanna meðal
ungá fólksins i dag,
— að við eigum samstöðu með
tékknesku þjóðinni en ekki með
sovézku hervaldi.
Öll þessi atriði komu fram í
ræðu minni og voru flest meðal
meginatriða hennar. T.d. tók ég
síðasta atriðið fram i lokaorð-
um, þar sem ég reyndi að draga
saman það sem ég vildi sagt
h£ifa.
3. HVAB ER AUÐVALD?
Ég reyndi að skilgreina hug-
takið auðvald i ræðu minni á eft
irfarandi hátt: „Auðvald er að
sjálfsögðu það vald sem einstakl
ingum eða hópum hlotnast vegna
eignarhalds á fjármunum, ekki
sízt framleiðslutækjum og fast-
eignum. Þegar menn syngja svo-
kölluðu frjálsu einstaklingsfram
taki Iof og prís, eiga þeir m.a.
við frelsi einstaklingsins til þess
að skapa sér þetta vald og halða
þvi. Auðvald birtist okkur ann-
ars í sinni grófustu mynd i ein-
okunarauðhringum hins vest-
ræna heims."
Guðmundur telur þessa skil-
greiningu harla víðtæka. M.a.
nefnir hann lífeyrissjóði verka-
lýðsfélaganna sem dasmi um
„auðvald". Ég er vafalaust
miklu fáfróðari en Guðmundur
um völundarhús eignaréttarins
en mér er ekki kunnugt um að
lífeyrissjóðir eigi framleiðslu-
tæki eða fasteígnir. Ég vil líka
taka fram Guðmundi og öðrum
til hugarhægðar að t.d. eign á
eðlilegu húsnæði til eigin nota
gerir menn ekki að auðvaldi ein
sér, éirifaldlega vegna þess, að
henni fýlgir nánast ekkert vald.
Eftir hugleiðingar sinar um
viðtæka spönn auðvaldshugtaks
ins segir Guðmundur orðrétt:
„En eftir skoðun þeirra manna
sem eru gegn auðvaldi eftir skýr
lngu Þorsteins þá er eina raun-
hæfa leiðin til að berjast gegn
auðvaldi að gera menn að aum-
ingjum efnalega séð.“ Ég verð
að hryggja lesandann með því
að ég ætla ekki að svara þess-
um ummælum með samsvarandi
orðavali; eftir mínu viti svara
þau sér sjálf og gildir það einn-
ig um fleiri ummæli Guðmurid-
ar.
4. EINOKUNARAUÐHRINGAR
Vegna fyrrgreindra ummæla
minna um vestræna einokunar-
auðhringa segir G.H.: „Það væ'ri
fróðiegt að heyra nokkra slika
auðhringa nefnda og fá rök fyr-
ir því hve „grófir“ þeir séu.“
Mér er bæði ljúft og skylt að
reyna að fræða Guðmund og
aðra eitthvað um þetta atriði.
Ýmsir auðhringir, sem eiga
flestir uppruna sinn í Banda-
ríkjunum en starfa annars á al-
þjóðlegum vettvangi, eru ai-
þekktir á íslandi. Ég nefni t.d.
olíuauðhringina Standard Oil
(Esso), Shell ög BP (báðir raun
ar brezkir að uppruna), skrif-
stofuvéla- og tölvusamsteypuna
IBM, sem mun ráða u.þ.b. 70%
af tölvumarkaðnum i Bandarikj-
unum, bilasamsteypuna General
Motors og ávaxtahringinn Un-
ited Fruit, sem er ekki sizt þekkt
ur fyrir ítök sín í smáríkjum
rómönsku Ameriku og áhrif á
stefnu Bandaríkjastjórnar í mál
efnum þeirra.
Auðhringir eru samsteypur
einkafyrirtækja sem ráða veru-
legum Muta framleiðslu- og
dreifingarkerfis þeirra vöruteg-
unda sem þeir láta til sín taka.
Þess vegna geta þeir haft áhrif
á verð framleiðslunnar á hinum
ýmsu stigum, að verulegu leyti
að eigin vild. Þannig geta þeir
sniðgengið lögmál framboðs og
eftirspurnar og hina frjálsu sam
keppni sem annars er talin hom
steinn hins vestræna hagkerfis.
Hún fær þess vegna ekki notið
sín gagnvart vörutegundum og
mörkuðum þar sem einokun auð
hringanna segir til sin.
Auk þess sem auðhringir ráða
oft verulegum hluta markaðsins
hafa ýmsir þeirra í hendi sér
allan feril vörunnar frá óunnu
hráefni til fullunninnar vöru
sem neytandinn kaupir við búð-
arborðið. Slíkir auðhringir
þurfa ekki að verða uppnæmir
þótt bókfært tap komi fram á
einu framleiðslustigi vörunnar,
því að þeir geta jafnað það með
gróða á einhverju öðru stigi.
Þetta gefur ýmsa möguleika t.d.
ef framleiðsia og dreifing fer
fram í mismunandi löndum þar
sem skattar og skyldur kunna
að vera misjafnlega þungbær.
Gott dæmi um þetta eru oliufé-
lög Vestur-Evrópu sem ráða
m.a. yfirleitt yfir olíuskipunum
sem flytja oliuna á áfangastað
og skrá þau gjarnan í „hagstæð-
um“ löndum eins og Líberlu og
Grikklandi. Vegna lágra skatta
í slikum löndum er sérlega arð-
bært að reka olíuflutning-
ana með veru-legum gróða. Hitt
gerir svo minna til þótt gróð-
inn verði minni hjá dótturfélög
unum sem sjá um dreifingu og
sölu oHunnar í Vestur-Evrópu,
enda yrðu ' skattar af hagnaði
þar tiltölulega háir'. Álihringir
eins og Alusuisse, sem G.H. hef
ur kannski heyrt nefndan, munu
einnig geta beitt hliðstæðum að-
ferðum.
Þess má geta að ýmsir telja
samband íslenzkra samvinnufé-
laga til auðhringa, enda sýnir
það fyrrgreind auðkenni að
nokkru leyti. Ég treysti mér þó
ekki til að taka afstöðu til þess-
arar skoðunar, en mér er ekki
grunlaust um að sumir flokks-
bræður Guðmundar aðhyllist
hana.
Annars kemur mér mjðg
á óvart að Guðmundur skuli
segjast vera svo ókunnugur auð
hringum og ávirðlngum þeirra.
Þetta fyrirbrigði er sumsé
hvorki nýtt af náiinni né held-
ur getur hugtakið talizt séreign
neinna tiltekinna skoðanahópa.
Þannig má lesa um auðhringa
bæði í kennslubókum í mann-
kynssögu og í alfræðibók-
um. Samkvæmt einni slíkri heim
ild (Vor tids leksikon, Kaup-
mannahöfn 1951) voru fyrstu lög
in gegn auðhringum sett á 16.
öld. Síðar segir þar orðrétt: „Af
staða ríkisvaldsins til auðhringa
hefur verið mjög mismunandi eft
ir löndum; þannig var ekki tek-
in upp stefna gegn auðhringum
í Bretlandi fyrr en 1948, en i
Bandaríkjunum hefur hins veg-
ar verið háð hörð barátta gegn
þeim i mörg ár.“ Síðar segir þó
að þessi barátta hafi reynzt
mjög torsótt.
Undrun mín á fáfræði og skiln
ingstregðu G.H. stafar einnig af
þvi að mér hefur skilizt að ýms-
ir flokksbræður hans séu lítt
hrifnir af auðhringum. Slík af-
staða er raunar mjög eðlileg, ef
menn telja sig einlæga stuðnings
menn frjálsrar samkeppni og
vilja reyna að vera sjálfum sér
samkvæmir.
5. AUBVALD
AUSTANTJALDS ?
1 kafla sínum um auðvald seg-
ir G.H. einnig: „Ég veit vel að
raunvísindamaður eins og Þor-
steinn mun aldrei viðurkenna
það, að miðstjórnarauðvald hins
austræna heims, þar sem fámenn
ar klíkur manna er kalla sig
kommúnista, og nota framieiðslu
tækin og fasteignirnar til þess
að tryggja sig í sessi og að
hneppa heilar þjóðir í andlega
fjötra, að það sé verra eða gróf-
ara en vestrænir einokunarauð-
hringar."
Hér ber líklega minna i milli
en Guðmundur heldur. Það sem
ég hnýt fyrst og fremst um í
þessari glæsilegu klausu er að-
eins stafirnir „auð“ í orðinu
„miðstjómarauðvald". Ég á sum
sé mjög erfitt með að skilja að
hægt sé að kalla miðstjórnar-
vald Austur-Evrópu auðvald.
Mér er t.d. ekki kunnugt um
að stjórnarherrarnir austur þar
eigi framleiðslutæki eða fasteign
ir í þeim skilningi sem við leggj-
um vemjulega í þetta orð; þeir
geta t.d. ekki selt eða keypt slik
ar „eignir" með eigin gróða í
huga. Annars er ég kannski bara
ókunnugri þessum hlutum en
Guðmundur. Að öðru leyti er ég
aðalatriðum sammála þessari og
öðrum lýsingum Guðmundar á
ástandinu fyrir austan frægt
járntjald. Að vísu skortir mig
þekkingu til að gera nákvæman
samanburð á miðstjórnarvaldinu
fyrir austan og valdi auðhring-
anna fyrir vestan, enda efast ég
mjög um að slikur samanburð-
ur gegni nokkrum ti’lgangi. Ég-
bendi aðeins á þá einföldu stað-
reynd að annað er þar en hitt
er hér (að meðtöldu riæsta ná-
grenni og bandalagsrikjum okk-
ar). Með þátttöku í bandalagi
með móðurlöndum einokunarauð
hringa höfum við á vissan hátt
lýst stuðningi við slík fyrir-
brigði, auk þess sem við höfum
bæði sérstakan rétt og skyldu
til gagnrýni ef svo ber undir.
Nokkru siðar í grein sinni seg
ir Guðmundur: „Samkvæmt við-
teknum skoðunum kommúnista
gleymir Þorsteinn löndum eins
og Rúmenín, Ungverjalandi, A-
Þýzkalandi o.s.frv. Berlínarmúr-
inn er lítið einkennilegt fyrir-
brigði, aðeins er minnzt á Tékkó
slóvakíu, en þó í öðru sam-
hengi.“ (Síðar í greininni hefur
G.H. komið yfir mig nafngiftinni
nývinstrisinni, sem hann telur
ekki til kommúnista — en látum
það biða). Að nokkru leyti staf-
ar þetta ásteytingsefni Guð-
mundar af þeim hugkvæmnis- og
skilningsskorti mínum að geta
ekki komið miðstjómarvaldinu
austantjalds undir hugtakið auð
vald, þannig að það félli þar með
undir ræðuefni mitt. Einnig kem
ur m.a. inn í myndina sú ein-
fMda staðreynd að við Islend-
ingar erum hvorki í hernaðar-
né efnahagsbandalögum með um
ræddum Austur-Evrópuþjóð-
um. Hins vegar tel ég mig ekki
hafa dregið neina dul á afstöðu
mina til nýjasta dæmisins um
beitingu hervalds fyrir austan,
innrásarinnar i Tékkóslóvakíu,
sbr. t.d. tilvitnun í lokaorð ræð-
unnar í 2. kafla hér á undan. Ég
lengdi að vísu ekki mál mitt um
þessa innrás, enda er nú nokk-
uð um liðið síðan hún varð og
hafa flestar hliðar hennar því
komið margoft fram íhpinberum
umræðum. Ég hef lika gert af-
stöðu minni til innrásar-
innar betri skil áður á opinber-
um vettvangi, sbr. Stúdentablað
ið, 1. tbl. 1972.
6. ÖRYGGI HLUTLAUSRA
SMÁÞJÓÐA
í umræðu sinni um þetta mál
slítur Guðmundur orð mín ger-
samlega úr samhengi og lýkur
t.d. orðréttri tilvitnun á tví-
punkti í miðri málsgrein og miðri
hugsun. Ég ætla að geyma glögg
dæmi um tilvitnanatækni G.H.
til betri tíma, en læt nægja að
tilfæra hér ummælin á eftir tvi-
punktinum, en þau voru auðvit-
að kjarni málsins: „Öryggi þjóð-
ar ræðst af miklu fleiri og gild-
ari þáttum en fjölda kafbáta,
flugvéla og hermanna á tilteknu
svæði. Mikilvægasti þáttur svo-
kallaðs hernaðarlegs öryggis er
að sjálfsögðu líkurnar á hernað-
aríhlutun utan frá . . .“
Síðan nefnir Guðmundur
nokkur dæmi um skert athafna-
frelsi Finna (skyndilegt frá-
hvarf þeirra frá þátttöku í Efna
hágsbandalagi Norðurlanda,
(Nordek) og sýningarbann á
kvikmynd eftir bók Soltsé-
nitsíns). Ég hafði þessi og hvi-
lik dæmi einmitt í huga þegar
ég sagði í ræðu minni: „Sátta-
semjarahlutverkið bindur að
vísu nokkuð hendur þess-
ara þjóða í sumum málum, en
þær halda i staðinn uppi mikil-
vægu frumkvæði á alþjóðavett-
vangi.“ Ég vil aðeins þakka
Guðmundi fyrir að koma á fram
færi rökstuðningi sem ég gat
ekki komið fyrir í ræð-
unni vegna tímaskorts.
Mig langar að láta skemmti-
legt smásparð fljóta með hér.
G.H. dregur í efa heimildir mín-
ar fyrir vinstrimennsku
finnskra ihaldsmanna í utanrik-
ismálum, og segir frá gagn-
stæðri reynslu sinni. Þar sem
heimild mín er aðeins munnleg
skal ég ekki nafngreina mann-
inn hér, en vil aðeins fullvissa
Guðmund um að heimildarmað-
urinn er dyggur flokksbróðir
hans og jafnvel samstarfsmað-
ur. Annars hef ég líka eigin
reynslu fyrir réttmæti fullyrð-
ingar minnar, ef „heimildin“
skyldi skipta um skoðun. Hitt
kann þó að vera að full-
yrðingin miðist við öliu yngri
finnska ihaldsmenn en G.H. hef-
ur hitt. Er þá komið inn í málið
kynslóðabil innan finnska
íhaldsflokksins varðandi utan-
ríkismál. Mundi flokkurinn lík-
lega eiga sammerkt um slíkt með
flestöllum stjórnmálaflokkum á
Vesturlöndum nema islenzka
sjálfstæðisflokknum, þar sem
þetta fræga bil virðist ekki taka
til svo mikilvægra mála.
7. CHILE OG KtTBA
í fáum orðum minum um Chile
j og Kúbu taldi ég slíkar vanþró-
aðar smáþjóðir vera að reyna að
Hyggja upp sósíalískt þjóðfélag
„án óeðlilegra afskipta vin-
veittra stórvelda“ („. . . ríkja“
í tilvitnun G.H.) Guðmundi virð
ist hafa gengið ilia að skilja
hvað ég á við þarna, en mér vit-
anlega eru þessi riki hvorki
óeðlilega háð Sovétríkjunum né
hinu verðandi risaveldi, Kína.
T.d. veit ég ekki til að þau hafi
tekið afstöðu i hinni miklu deilu
milli þessara stórvelda. Guð-
mundur leiðréttir þetta sjálfsagt
ef hann veit betur. Þegar ég tala
um „óeðlileg afskipti“ hef ég
m.a. í huga tengsl flestra Aust-
ur-Evrópulandanna við Sovét-
ríkin eða þá t.d. afskipti Banda
rikjanna af „rikisstjóm" Thieus
í Saigon og ýmsum ríkisstjórn-
um rómönsku Ameriku bæði fyrr
og síðar.
8. KÍNA
1 skrifum Guðmundar um
Kína keyrir tilvitnanakúnst
hans um þverbak. Til að lýsa
henni fyrir lesandanum sé ég
ekki annað ráð vænna en að til-
færa hér viðkomandi kafla úr
ræðu minni, með hinum vel
völdu tilvitnunum G.H. svartletr
uðum. Lesandinn getur þá sjálf
ur myndað sér skoðun á vinnu-
brögðunum:
„Menningarbyltingin var fyrst
og fremst hugsuð sem friðsam-
leg bylting án blóðsúthellinga,
en sem kunnugt er tókst ekld
að haldia henmi algerlega I skefj
um að þessu leyti. Mér virðist
Framihald á bls. 15.
Eldsteiking-
FyrirskurÖur
í daje er eldsteikingr og fyrirskurður sérstaklejra á dagskrá, f veit-
insasalnum á 9. hæð, þess vcgna færum við matreiðsluna að
miklu leyti ör eldhúsimi, og fram f sal.
hað er lystaukandi að horfa á hvernig góð steik verður til með
hröðum og öruggum handtökum — við borðið.
Verið velkomin. — Borðpantanir í sima 82200.
Grettir Björnsson harmonikuleikari leikur létta músik.
‘H’IHIOtBIL#