Morgunblaðið - 24.02.1973, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARÐAGUR 24. FEBRÚAR 1973
^ Guðmundur G. Hagalín
V skrifar um
BÓKMENNTIR
FYRRI HLUTI
Sjálfur
leið þú
sjálfan þig
Dr. Richard Beek.
Dr. Richard Beck varð hálf-
áttræður 7. júní í fyrra, og það
er hertnær hálfur sjötti áratug-
ur, síðan við sáumst fyrst. >á
kom hann til Reykjavíikur aust-
an úr Reyðarfirði og settist í
fjórða bekk Menntaskólans. Ég
hóf hins vegar nám í fimmta
bekk þetta haust, ein sagðá mig
úr skóla, þegar spænska veik-
in hafði farið á helreið sinni um
bæinn. Við Richard gáfum okk-
ur ekkert hvor að öðrum, en eft
ir honum tók ég. Mér virtist
það einhvem vegiinn á svip hans
látbragði og hreyfingum, að
hann hefði verið sjómaður, jafm
vel yfirmaður á einhvers konar
skipi, sem stundað hefði veiðar,
— einhvers konar, sagði ég, en
það hiaut að hafa verið áirabát-
ur, — piLturinn var svo ungur,
þótt þreklegur væri hann. Ann
ars var þetta bara eins og hver
önnur ágizkun hjá mér.
Svo var það dag nokkum, að
ég stóð og beið eftir herbergis-
félaga mínum sunnan við dyrn-
ar á skólanum. í>á kom Richard
Beck út á tröppumar. Þar
staldraði hann við og skyggnd-
ist til lofts, sá mig ekki, en skim
aði háleitur til suðurs, vest-
urs og norðurs, og ég gat ekki
betur séð en að hann veðraði,
svo sem hanm vildi finna sem
bezt þefinn er hægur vestlæg-
ur cindvari bar að vitum hans.
Allt í einu hleypti hann svo
brúnum og það komnu ákefðar-
drættir í andlitið. Og síðan stik
aði hann niður skólastiginn,
kýtti sig í herðum af áhuga á
að komasí leiðar sinnar sem
alra fyrst, án þess þó að
hlaupa. Ég kímdi. Nú var ég
viss. Hann hafði minnt mig á for
mann, sem skyggnist eftir veð-
urhorfum, lízt allvel á þær og
segir svo við sjálfan sig: „Ekki
dugdr þessi skratti! Það er bezt
að fara að beita?"
Dagimn eftir hitti ég Sigurð
Einarsson, sem var í fjórða
bekk, en raunar i annarri bekkj
ardeild en Richard Beck. Ég
spurði hann, hvort hann kynni
nokkur skil á Rioharði. Hann
hélt það nú, þeir hefðu rabbað
lengi saman um sjósókn og
skáldskap.
„Richard er frá Litlu-Breiðu-
vlk í Reyðarfirði," sagðd Sigurð
ur ennfremur. „Hann er ár-
inu eldri en við, hefur stundað
,sjó frá blautu bamsbeini, að
mér skildist — og seinustu ár-
in verið formaður, og svo efast
ég þá ekki um, að hanm hafi
sótt sjó af kappi og sé veiðdkló,
— þú hefur tekið eftir svipnum
á honum, ha?“
Ég kinkaði koldd og Sigurður
hélt áfram:
„Hanrn er lí'ka feikna námsmað-
ur og ég hetd jafmvígur á allt.
Hann brá sér til Akureyrar í
vor sem leið og tók þar gagn-
fræðapróf, hafðd aldrei á skóla-
bekk komið. Hann er hraðhag-
mæltur og yrkir lýrisk kvæði,
og það er víst sá einastd mun-
aður, sem hanm leyfir sér. Hann
segist aldrei hafa bragðað
brenndvin og teku-r ekki einu
sinni í nefið. Nú, kvennafar
s-tund'ar hann auðvitað ekki, en
hitt held ég óhætt sé að full-
yrða, að hann sækti það af
kappi, ef hann á anmað borð
gæfi sér tíma til þess frá námi
og sjósókn.
Nú lék mér enn meiri hugur á
að hitta Richard Beck í góðu
tómi, en brátt kom spænska
veikin, og þá er ég var tekinn
að rétta við, tók ég að mér um
skeið rits-tjárm Frétta o-g sagðd
mig úr skóla. Það var svo ekki
fy-rr en á útmán-uðum, að hið
góða tóm gafs-t. Þá mættuirast við
Richard niðri í Lækjargötu og
tókum þegar tal saman, þvi að
ha-nn virtist engu síður hafa
hu-g á að hitta mig en é-g hann.
Við byrjuðum á að tal-a um sjó-
mennsku okkar og komumst að
þeirri niðurstöðu, að ek’ki væri
til betri skóli en sjómenn-skan í
óvilinni karl-mennsku, þori,
kappi og þrautseigju, og auk
þess vorum við sammála um, að
sjómennskan væri unglingum
ótvirætt h-eil's-ulind og oft og tið
um holilur gleðigj-afi. Svo sa-gði
Rieha-rd dádítið hikandi:
„Og þú komst ekki aftur í
skól-ann eftir þá spænsku, og
nú hef ég fyrir satt, að Halil-
dór Guðjónsson frá Laxnesi
hafi sagt siig úr skól-a — ltka
Sigurjón frá Snæhvammi, sem
er vinur okkar beg-gja, ágætur
drengur og mjög skáldihnefgð-
ur.“
Ég s-varaði:
„Um m-iig er það að segja, að
mér er fjárvamt, og ég held, að
ég hitti hvergi fyrir men.n, sem
standi með fuldar hendur fjár,
albúnir þess að fá mér það til
fra-mhaldsnáms. En svo er ann-
að, sem kannski er þyn-gra á tmet
umu-m. Ég gerði mér mjög glæs-t-
ar voniir um, að kennararnir í
Menntaskóla Isla-nds miðliuðu
okkur úr sínu and'lega nægta-
búri, sméri og áleggi ofan á
beinakexið, en þar þóttis-t ég
idda svikinn, svona yfirleitt. O-g
a-uk þess fi-nnst mér ég ekki
hafa neina köllun til að verða
læknir, 1-ögfræðingur eða prest-
ur, ekki hel'dur kennari — eins
og kennslu er hér ha-gað og
verður sjálfsag-t u-m ófy-rirsjáan
l'egan tíma. . . . Ég er á kafi í
erlend-um og inn-l'endu-m skáld-
skap og mennin-gar- og bók-
menntasögu, og svo er é-g að
fást við að yrkja og s-krifla sög-
ur og ævintýri, e-r svona að
þreifa fyrir mér, hvað sem svo
verður ofan á í þeim efnum. . .
Þú vildir nú kan-nski spyrja, á
hverj-u ég hygðist ldfa, og þá er
því til að svara, að þegar herðir
að hjá mér, tek ég svona í bi'li,
hvaða vinn-u, sem ég fæ og er
fær um að ieysa af hendi. Ég
1-æt sem sagt slag sitanda, eins
og sagt er á sjó-num. Ég hygg,
að Hal'ldóri frá Laxnesi hafi far
ið svipað og mér, og ég hu-gsa,
að fyrir honum vaki að sinna
eingöngu skáldskapnum, og eins
og nú standa sakir, býst ég við,
að hann hafi sæmilegar aðstæð-
ur til þess. Annars er Halldór
garpur við skáldskaparstðrf,
hefur mjög einbeittan vilja og
er eins og þú aliger reglumað
ur. . . En hvað um þig og þinn
sfcáMsk-aparáhu-ga? Ekki van-ta-r
þig' nám-shæfiteika eða starfs-
orku — ekki heldur einbeitni
og kapp, eftir því se-m é-g hef
heyrt al þér s-a.gt.“
„Ég held ég sé öruggu-r um að
ná góðu prófi upp í fimm-ta
bekk í vor. Svo ætla ég að lesa
hei-ma á ein-um vetri bæði náms
efni fimmta og sjötta bekkjar
og taka stúdentspróf vorið 1920.
Það munar um hvert á-rið, þeg-ar
maður er orðinn þefcta gam-al'l,
og ég er að vona, að þó að ég
s-tund-i róðra í su-mar, lándist mér
að taka gott s-túdien-tspróf, því
að ég hef í vetur gl-u-ggað dálít
ið í f-rönsfcu og fleira, sem bæt-
ist við í fiimmta bekk.“
„Ég efas-t ekki um, að þér tak
ist þetta. Þú s-t-undar vist nám-ið
af sömu atorku og sjósóknina
— og námsgetan engu síðri en
aflasældi-n.“
Richard þagði nokkur andar-
tök, horfð'i íhygli'slega fram und
an sér, leit síðan á mig og
miæl'ti:
„Við skulUm l'abba hérna suð
ur Fríkirkjuvegin-n.“
Ég ki-nkaði kolli, og við héld-
um af s't-að. Siðan. s-aigði Rich-ard:
„Við höfum nú eiginlega ekk-
ert talað sa-man fyrr en nú, og
mér er það mjög vel l'jóst, að
spurnimgin, sem ég bar upp við
þiig áða-n, var nærgöngull-i en
góðu hófi gegnir. En ég hef
það mér til afsöku-niar, hvernig
ástatt er fyrir mér sjál'fum og
að ég tók eftir því aftur o-g aft-
ur þennan sfcutta tírna, se-m við
vorum saman í skólanum, að þú
renndir oft til mín forvitnisaug-
um á gömgunum, rétt eins og ég
til þín. Ég visisi, að þú hefur
bæði fengizt við blaðamennsku
og skálds-kap — og hafði heyrt,
að þú hefðir st-u-nd'að sjó á ým-
iss kona-r skipu-m og j-afnvel
reynzt kappsamur og afliasæl!
bátsformaður. Svo er mér þá
ekki bara skylt, heldur beinlín-
is ljúft að svara þér af full-ri
hreinskilmi. Það er nefnidega að
ýmsu leyti svipað um þig og mig,
ekki ba-ra fram að þess-u, heldur
m-eð ti-Hiti til fr-amtíða.riinina-r.“
„Jæja,“ sa-gði ég, ,,þú ætlar þ-á
að halda áflram námá.“
„Já, að vísu, e-n ég hef hvorki
áhu-ga á að verðia l'æk-nir -né lö-g
fræðin-gur, heldu-r e-kki prestur,
þó að mér væri það að ým-su
leyti geðfell't. Dn ég missti föður
m-i-nn, þegar ég var tiu ára, og
þú gefcur gert þéir í h-ug-arlund,
að ekki mun-i vera fyrir hendi
neinar fjárfúligur í búi móður
mim-nar, og ég -mu-ndi koma út úr
Háskólanum með skuldabakka á
ba-ki. Það væri þvi ekki glœsi-
legur kostur að lifa á presbs-
la-um.u-num e-i-num sama-n, eins oig
þau eru skor-im við nögl, og svo
miu-ndi ég þá kjósa mér prests-
setur , sem Læg-i vel við sjósókn
og sfcund-a búskap og útgerð af
kappi, en upp úr henni mundi
láfcið að hafa nema ég væri sjálfl
ur formaður, og það m-undi ég
ekki víla fyrir mér. Mögulieik-
amir til bókm'en-ntaiðkana yrðu
þá ekki miklir eða tækifæri-n til
að bl'anda geði við menn, sem
hefðu þekkiingu og áh-ug-a á slik
um efnum.“
„Áttu þar við ljóðagerð?“
spurði ég.
„Eiginlega ekki. Ég vei-t, að
mig skortir ekki ha-gmæteku, en
það skal meira til. Annars
hugsa ég, að ef ég legði mii'g
verul-ega eftir ljóðagerð, miundi
ég með -auknum þroska og þjálf
un geta náð það l'an-gt að yrkja
nofckur tær o-g falleg lýrisk
kvæði, en það, sem ég hef mest-
an áh-uga á, er að stunda sem
fjölbreyttast nám í bókmenntum
og miðla af þek'kingu min-n-i i
þe-i-m eflniuim á sem víðus-tum vett
van-gi.“
„En því þá ekki að nema nor-
ræn fræði hér i Háskólanum?
Þar er n-ú orðinn prófessor Si-g
urður Nordal, sem hefur unnið
sér mikið álit sakir vitsmuna,
visind-al-egra hæfi-leika og við-
tækrar þekkin-ga-r. É-g hef 1-íka
heyrt, að hann þyki afbriigða
skýr og skem-mti'legur kennari,
og fyrirlestrarni-r, sem hann
fl-utti í fynra, þótbu bæði tnér
og öðrum frábærl'ega vel orðað-
ir, ágætleg-a fluttir oig bera vi-fcni
um sérs-tæða gáfu ti'l að gera
þun-gskilið eflni s-vo ljóst, að
hver greindur maður gæti að
verul'egu 1-eyti haft þess not.“
Richard svaraði, og það var
sem honum hefði hitnað í ha-misi:
„Mér er þetta mjög vel kunn-
ugt. Ég veit, að þú þefckir vel
Stefán Einarsson. Hann er aust-
firðingur eins og ég, og við höf
um stu-ndum hi-tzt í vefcur. Han-n
lætur m-i'kið af No-rdal, segir, að
það sé dauður maðu-r, sem ekki
verði hrifinn af að hlusta á
han-n o-g vakni e-kki ti-1 áhuga á
því, sem hann h-afi að flytja.
Stefán hefur kveðið svo fast að
orði að kal'la ha-nn töframann.
Ég geng heldur ekki gruflandi
að þvi, að ég mu-ndi njóta þess
að vera l'ær-isveinn hans. En
Erlendur Jónsson
’ skrifar um
BÓKMENNTIR
■ Poul Natiund
íornar byggðir á
hjara heims
Samantekt um
horfna þjóð
Poul Nþrlund:
FORNAR BYGGÐIR A
HJARA HEIMS.
ísafold. 1972.
FYRIR jólin síöustu komu út
að minnisita kosti tvær bækur,
þar sem Grænland er í brenni-
depli, önnur skrifuð af farmanni,
Jónasi Guðmundsisyni, og segir
frá Grænlendingum, eins og þeir
koma slíkurn fyrir sjónir nú á
dögum, hin af fræðimanni, sem
er lönigu látinn, og segir frá
„miiðaldabyggðum á Grænlandi“,
svo se-m það er orðað á títilsdðu.
Fátt er sambærilegt me-ð þessum
tveim bókum, nema hvað þær
fjiadila um manndif í sama land-
iniu. Hvorug gerir efni sinu tæm-
andi skil, en — svo gagnólíkar
sem þær eru, má segja þær
bætá hvor aðra dáiítið upp.
Fornar byggðir á hjara heims
er ekki skemimtiileg bók, en þó
ekki beint ólæsileg. Vaifalaust
hefur höfun-dur lagt í h-ana -allan
þann fróðle-ik, sem hon-um hefur
verið tiltækur og hann hefur tal-
ið eiga erin-di tid fróðleiksfúss
lesanda. Og viðauk-ar þýðanda,
dr. Kristjánis Eldjáms, eru
hvorki meiri né fleiri en svo, að
fátt eitt sýnist hafa bætzt við
þau fræði, eftir að Nþrlund gekk
síðast frá bók sinni. Úrelt getur
hún þvi tæpast tadizt, þó nokk-
uð sé nú um diðið, síðan hún var
í letur færð. Hins vegar sýnist
hún talandi dæmi þess, hve fátt
er vitað um sögu norrænna
mann-a á Grænilan-di til forna og
hversu áhugiailaus heimurinn hef-
ur alla tíð veri'ð um þemman
„hjara heims“. Og er enn. Helzt
eru þa-ð íslenzkar fomibókmennt-
ir, sem fylda upp í glompurnar
eins og fyrri daginn. En þær
svara ekki áleitnustu spumin-g-
unni: um endalok kynstofnsins.
Það gerir Nprlund ekki heldur,
og hugsianilega verður hen-ni
aldrei svarað. Getgátur hans þar
að lútandi tel ég lítiils virði og
lítt frumlegar, að m'innsba kosti
fyrir íslend'mga, sem eru áreið-
anlega nákunnugri sérhverjum
fróð-leiksmola varð-andi græn-
lenzka miðailda-sögu en vinir okk-
ar aust-ain hafsins.
Þýðandi segir í eftirmála, að
„þessi bók hefði átt að vera kom-
in út á íslenzku fyrir löngu“. Það
er vafalaust rétt. Hitt er ég ekki
viss um, a-ð hún ei-gi j’afn-brýnt
erindi tii íslenzkna lesenda nú og
hún hefði át-t við útkomu á
dönsku fyrir fjörutíu árum. Þá
höfðu Is'lendingar eiinimábt þess
koniar áhuga á Græmlandi, að hún
hefði komið eins og kölluð. Síðan
er það efni, se-rn í henni er að
finn-a, annaðhvort löogu alkunn-
ugt hér eða með öðrum hætti
búið að glata ferskleikanum, svo
fátt edtt af því mun koma sæmi-
lega upplýstum hérlandsmanni á
óvart, ekki einu sinini — e-ða
kanms'ki réttara sagt al-lra sízt
lýsinigar á fomdei'fum þeim, sem
fundizt hafa á Grændandi, né
heldur álýktanir þær, sem höf-
undur dregur af þeim um lifnað-
arhætti hinnar horfntu norrænu
þjóðar í lan-dinu.
Saga norrænna man-n-a á Græn-
ianidi hlýtur á þessu st'i-gi að
Þvðína eftir Kristián Etdiárn
sko-ða-st sem aifgreitt mál, aldt þar
til eitthvað nýtt kemur fram, er
varpað geti sikýrara ijó-si á eflni-ð.
Er ekki ólíklegt, að nýjar rann-
sóknir kunni ednihvern tíma að
færa okkur eilítið nær sannleik-
anum u-m endalok frænda okkar
þarrua vestra, t.d. athuganfir á
loftslagsbreytin-gum i lok mið-
alda, sem Nprdund raun-ar tæp-
ir á í bók sinni. Hinn mifcli breði
n-orðu-rsinis kanin að lumia á leyn-d-
um fróðleiik, þó öliífcle-ga muni
h-ann nokkru sinn-i færa okkur
héim sanninn um, hva-ða orð var
síðast mælt i þvisa liandi á norr-
ænia tun-gu né heldur, hvað í
raun og veru olid hinum dular-
fu-liliu endalokum þjóðarbroisins.
Nú fjölgar með ári hverju
þeim Islendinigum, sem sjá Græn
Frfunhald á bls. 15.