Morgunblaðið - 13.03.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. MARZ 1973
17
Jóhann Hjálmarsson
STIKUR
Kvenmynd
eilífðarinnar
í Skírni
Grein III.
Skírnir hefur lengi verið nær
áhrifalaust tímarit. Það er engu lík-
ara en stefna ritstjóranna hafi verið
sú að hafa ritið svo dauflegt að það
vekti enga athygli eða binda það í
svo fræðilegar skorður að það næði
aðeins til þröngs hóps áhugamanna.
Þetta virðist mér ekki hafa breytst
að marki með tilkomu nýs ritstjóra,
Ólafs Jónssonar, sem sýnir þó við-
leitni í þá átt að Skírnir fjalli meira
um samtímabókmenntir en áður.
í Skirni 1972 eru nokkrar grein-
ar um Halldór Laxness í tilefni sjö-
tugsafmælis hans. Athyglisverðasta
greinin er að mínu mati 1 leit að
kvenmynd eilífðarinnar eftir Svein
Skorra Höskuldsson, prófessor.
Sveinn Skorri ræðir í upphafi máls
síns um hlutskipti kvenna í skáld-
skap, einkum með tilliti til aukinn-
ar umræðu um stöðu og hlutverk
kvenna i samfélaginu. Hann heldur
þvi fram að áhugi á konum i skáld-
skap „haldizt í hendur við vaxandi
skilning á gildi þjóðfélagsfræðilegr-
ar könnunar bókmennta". En þótt
hann geri sér grein fyrir gildi bók-
menntaféiagsfræðinnar fyrir bók-
menntarannsóknir eru honum ljósar
takmarkanir þessarar rannsókn-
araðferðar. Til eru spurningar, sem
hún getur ekki svarað: „Þannig er
nauðsynlegt að hafa ávallt í huga, að
hvert mikils háttar skáldverk er
meira en einber spegilmynd þess sam
félags, sem það er úr sprottið." Þetta
eru orð í tima töluð nú þegar fé-
lagslegur skilningur er viða lagður
til grundvallar á hvers kyns bók-
menntum, einkum á Norðuriöndum.
Grein Sveins Skorra ' fjallar um
kvenlýsingar i verkum Halldórs
Laxness; höfundurinn leitast við að
sýna fram á hve oft er litið á kon-
una sem kynferðisveru í verkum
Halldórs. I Vefaranum mikla frá
Kasmír er konan tákn hins illa,
hindrun á vegi mannsins til guðs, en
í siðari verkum Halldórs verður hún
tákn hamingju. 1 Heimsljósi bregð-
ur fyrir trúarlegri dýrkun konunn-
ar og í Kristnihaldi undir Jökli verð-
ur hún „sigur skaparans", kven-
mynd eilifðarinnar; í henni „sættast
hin gagnstæðu skaut“, að dómi
greinarhöfundar. Þessum niðurstöð-
um Sveins Skorra Höskuldssonar er
auðvelt að samsinna.
Tryggvi Gíslason fjallar um Para-
dís i Paradisarheimt, þ.e. drauminn
um fyrirheitna landið. Ólafur Jóns-
son tínir til dæmi um afstöðu manna
til skáldskapar Halldórs Lax-
ness fyrr og siðar. Haraldur Sig-
urðsson birtir skrá um helstu rit og
ritgerðir um ævi og verk Halldórs
Laxness.
Tékknesk kona, Helena Kadec-
ková, á ritgerð í Skírni um Hel eft-
ir Sigurð Nordal. Óskar Halldórs-
son tekur eftirmæli Bjarna Thorar-
ensens um Odd Hjaltalín til nýrrar
athugunar. Á þessum greinum má
ýmislegt græða og eflaust öðru
ónefndu efni í Skirni þótt það veki
litla forvitni undirritaðs lesanda. Ég
get til dæmís ekki séð að grein Þor-
bjarnar Broddasonar um dreifingu
bóka á íslandi og í Svíþjóð leiði
neitt nýtt í ljós, en þeir, sem hafa
yndi af félagsfræðilegum rannsókn-
um munu vafalaust finna þar sitt-
b 'að við sitt hæfi.
Ritdómar eru margir i Skími. Með-
al ritdómara er Helga Kress, sem
fræg varð af endemum fyrir ritling
um Guðmund Kamban, en í ritlingn-
um er gert heldur lítið úr þessum
,,börgaralega“ rithöfundi. Nú tekur
Helga það að sér að gefa Hannesi
Péturssyni bragfræðilegar leiðbein-
ingar vegna Rímblaða hans. Meðal
annars dæmir Helga úr leik hið
ágæta ljóð Hannesar Að Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd, segir að „vegna
vandræöalegs ríms“ endi það „sem
dár og spé“. Notkun forsetningar-
innar á virðist fara sérstaklega i
taugarnar á Helgu Kress, hún „kem-
ur óþægilega oft fyrir" i Ijóði
Hannesar að dómi fræðikonunnar.
Ekki skal ég fullyrða um hvað þess-
um óþægindum veldur, en skrif
Heigu Kress mótast af einhvers kon-
ar vanlíðan.
Þegar litið er á Skírni 1972 í heild
er efnið ekki nógu forvitnilegt til
þess að það eigi brýnt erindi á prent.
Sveinn Skorri Höskuldsson.
Fáeinar undantekningar koma ekki
í veg fyrir að dómurinn um
ritið hlýtur að vera sá að það vanti
líf og lit, sé of þröngt. Verði haldið
áfram að beina ritinu inn á þá braut
að fjalla um samtímabókmenntir þarf
það að verða fjölbreyttara og fleiri
sjónarmið að koma fram i því.
Ekki verður skilið við Skírni án
þess að geta Bókmenntaskrár Skírn-
is, sem Einar Sigurðsson hefur tekið
saman. Bókmenntaskráin er fylgirit
Skírnis. Einar Sigurðsson hef-
ur unnið þarft verk með Bókmennta-
ski-ánni; hún er ómissandi þeim, sem
láta sig íslenskar bókmenntir varða.
Mikil vinna hlýtur að liggja bak við
skrá eins og þessa, sem veitir upp-
lýsingar um flest það, sem ritað er
heima og erjendis um islenskar bók-
menntir siðari tíma. Óhætt er að
fullyrða að þessi skrá er gerð af
samviskusemi og virðingu fyrir
fræðilegum vinnubrögðum.
Enn ber góða
gesti að garði
ENN BER góða gesti að garði.
Að þessu sinn' tvo valimkunna
finnska listamenn, þá Erkki
Rautiio og Ralf Gothoni, er sóttu
okkur heim að tilhlutan Norræna
húss'ns í Reykjavík. Þótt heim-
sókn þeirra hafi borið á góma í
fjölmiðlum og tónleikarnir verið
allítarlega auglýstir skorti mikið
á að samkomusalur Norræna
hússins væri fultsetinn að kvöldi
sunnudagsins 25. febrúar sl. Er
það miður því hér voru á ferðínni
hljóðfæraleikarar, sem sannar-
lega var ómaksins vert að gefa
gaurn. En þrátt fyrir fámennið,
eða einmitt vegna þess, var þægi
leg stemmning á tónleikunum og
náið samband milli áheyrenda og
listamanna.
Þess væri óskandi að stjóm
Norræna hússins léti þessar hrak
farir ekki á sig fá em háldl ó-
trauð áfram að treysta og auka
norræna samvinnu á tónlistar-
sviðinu sem endranær. Fram til
þessa hefur okkar fátæklega tón
listarlif notið góðs af starfi Norr
ænu félagana, jafnt einstakling-
ar sem félagasamtök. Af þei.m
styrk megum við sízt sjá. Þar
með er það einmg siðferðileg
skylda okkar að gjalda í sömu
mynt, að sýna skandinavískum
listamönnum áhuga er þe'r koma
hingað til tónieikahalds. En bet
ur má ef duga skal.
Celloleikar'.nn Erkki Rautio hef
ur nú um árabil verið einn
fremsti celloleikari Finna. Sem
stendur er hann prófessor við
Síbeliusarakademiuna í Helsink'.
Rautio er um margt sérkennileg
ur celloleikari. Hann hefur í senn
frábæra fingralipurð og stvrk
og að auki djúprista túlkunar-
hæfileika. En aðalsmerki Rautio
er einstaklega nákvæm tón-
myndun svo vart skeikar
kvarttóni tónleika á enda
eins og að þessu sinni.
Unun var að hlýða á leik
hans allan. Fraseringar Rautio
eru sömuleiðis afar sérkennileg-
ar í einskonar „andvarpsstíl". Og
þó sérfróðir menn um celiloleik
telji Ieikaðferð hans brjóta þær
gullnu reglur, er ungum celioleik
urum eru innrættar, verður ekki
annað séð af árangrinum en að til
gangurinn helgi meðalið. Hljóð-
færi Rautio oili einnig nokkrum
heilabrotum þar eð tónn þess var
sérlega ómbiíður og tónstyrkur:
inn í góðu samræmi við húsa-
kynnin. Voru spekúlantar ekki á
eitt sáttir. Sumir töldu celio hans
í smærra liagi, aðrir að strengir
þess væru fáséðir safngripir.
Báðar tilgáturnar eru sennilega
út í hött en tónn hljóðfærisins
runnin undan rifjum Rautio
sjálfs i bókstaflegri merkingu.
Píanóleikarinn Ralf Gothoni er
ungur að árum en engu að siður
snjall. Hann starfar eins og Raut
io v'ð Síbelíusarakademíuna. Það
er enginn svikinn af hljóðfæra-
leik þessa kjarnmikla píamóleik-
ara enda tiiþrif hans öll hin
merkilegustu. Gothoni lét ósjald
an gamminn geysa og gaf félaga
sínum ekkert eftir og hvatti
hann til fjörlegs samleiks. Var
ekk: laust við að sumum fyndist
hann ákafur um of þó flestir hafi
vafalaust haft af því skemmtan
frekar en hitt. (Og úr því verið
er að minnast á gamansemi er
ekki úr vegi að tiltaka biaða-
sviptingar Gothoni sem jöðruðu
við að vera stórviðburður í hvert
Listamennlrnir ásanit forstjóra Norræna hússins.
sinn. Var gjarnan gripið eld-
snöggt i nótnablað ð með öllum
fingrum og þvi snarað i hasti
svo augað fékk vart greint, í
einni hryðjunn: skall nótnaskræð
an á gólfið og varð píanóleikar-
inn að gera sér að góðu að leika
eftir minni sem tókst bærilega.)
Viðfangsefni þe rra félaga voru
fjögur meiriháttar verk: Sónata
eftir Richard Strauss, Sónata eft
ir Claude Debussy, Sónata eftir
Grieg og Divertimento. í eftir
Matti Raut'o bróður celloleikar-
ans. Voru verkum þessum gerð
fullkomin skil og þá ekki sízt són
ötum Strauss og Debussy. Það er
annars áhugavert að gera saman
burð á þessum stórverkum. Són-
ata Strauss er frá árinu 1883 en
Debussy samdi sína á siðustu
hérvistarárum sínum eða um
1915. Engu að siður eru sónöturn
ar i eðli sínu dæmigerðar fyrir
lifsstörf þessara jafnaldra og
samtímamanna: Sú hin fyrri und
ir sterkum áhrifum frá Brahms
og í beinu framhaldi af þýzkri
tónl'starhefð. En hin síðari eins
og skrattinn úr sauðarleggnum í
hrópandi mótsögn við fortíðina
og það sem á undan er gengið,
sprottin úr byltingarkenndum
hugarheimi Debussy. Eftir þvi
sem grúskað er meir í tónlist sið
ustu aldamóta reynist æ erfiðara
að staðsetja afkvæmi meistarans
frá St. Germain en Laye í rökrétt
sögulegt samheng enda sérvizka
hans með eindæmum. Saman-
burður á sónötum Strauss og De
bussy undirstrikar á sérstæðan
hátt þá grónu speki að smiðaað-
ferðin eða byggingaefnið ræður
ekki úrslitum heidur það hvernig
það er meðhöndlað. Báðir voru
þeir spámenn en leituðu fanga
hvor í sína áttina. Síðasta verkið
á þessum tónle kum var Diverti
mento I eftir Matti Rautio. Er
hér um að ræða smellna skemmti
músík nokkuð í stii við brezka
„hentistefnu“ þar sem menn eru
ófeimnir við að bianda saman
ýmsum stíltegundum jafnt gömlu
sem nýju.
í fáum orðum sagt. Tónteikar
Erkki Rautio voru sérlega vand-
aðir og þeir félagar landi sínu til
sóma.