Morgunblaðið - 21.10.1973, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. OKT0BER 1973
Sverrir Haraldsson,
KJarvalsstöðum.
AlfreðFlóki,
Bogasal.
Þeir, sem áhuga hafa á mynd-
list, hafa sannarlega nóg að skoða
í höfuðborginni um þessar mund-
ir, því að sjaldan hafa jafnmargar
álitlegar listsýningar verið uppi f
senn, og það, sem sérstaka eftir-
tekt vekur, er, hve þær hljóta
allar góðar undirtektir, hvað að-
sókn og sölu snertir. Færir það
okkur heim sanninn um furðu
vfðtækan myndlistaráhuga ts-
lendinga, þvf að hér er um að
ræða mjög ólfka myndlistar-
menn. A.m.k. nokkrir þessara
myndlistarmanna hefðu f hæsta
lagi átt vfsar þokkalegar undir-
tektir fyrir örfáum árum, svo að
manni verður á að spyrja: hvað er
að ske? Hefur áhugi höfuðborg-
arbúa á myndlist aukist svo mjög,
eða koma þessir listamenn með
sýningar sfnar á heppilegum
tfma? Vfða er nú bjart yfir,
bjartsýni meðal fólks, auk þess
sem haustið hefur verið einstak-
iega heiðrfkt og litfagurt. Hefðu
undirtektirnar orðið hinar sömu
á dimmu, hretsömu og köldu
haust? Maður þorir vart að vona,
að þetta sé varanleg vakning, þótt
ýmislegt geti bent til, að svo sé,
þvf að þótt slfkar bylgjur hafi
fyrr gengið yfir, hefur engin
þeirra risið jafnhátt. Það hafa
einnig komið dimm haust með
slævðum áhuga og takmarkaðri
sölu, þótt veðurfar sé engan veg-
ínn einhlftur mælikvarði. Þá hef-
ur það einnig gerst, að f fyrsta
skipti er einn okkar eldri braut-
ryðjenda metinn nokkurn veginn
til verðgildis f heimalandi sfnu,
þvf að landar hans hafa verið
furðulengi að átta sig á þessari
hlið mála, en hafa t.d. stórum
meiri skilning á verðgildi frf-
merkja.
AJIir þeir, sem hér eru til um-
ræðu (Sverrir, Flóki, Tryggvi,
Hringur, Ásmundur), styðjast að
nokkru við náttúru- og mannleg
fyrirbæri f myndgerð sinni, og ég
minnist inngangs að grein, er ég
reit fyrir Samvinnuna haustið
1967 um íslenzka myndlist,
vandamál og viðhorf, sem þó ein-
hverra hluta vegna féll út: „Hið
fræga vfgorð: „Ffgúran er dauð“,
sem hérlendir og erlendir vitn-
uðu óspart til fyrir einum áratug
eða svo, er Iöngu orðið úrelt, þó
svo að það hafi haft tilgang, með-
an það var og hét. Einnig um-
hverfi mannsinsog landslagið hef-
ur verið tekið til endurskoðunar f
heiminum en f breyttri mynd. Sú
endurnýjun á eftir að ná til ts-
lands og mun verða fagnað af
f lestum, svo langt sem hefur tek-
ist að draga þá listgrein niður.
Ef hægt er að mæla umbrota-
tfmabil fslenzkrar framúrstefnu-
listar f áratugum, þá eru þau
þrjú: 1940—’50, 1950—’60,
1960—’70. Ég trúi, að fjórði ára-
tugurinn, þ.e.a.s. 1970—’80, verði
einn sá umbrotamesti, og að þá
muni fslenzk myndlist e.t.v. ná
hámarki sfnu á þessari öld.“
Ég var þarna ekki að fagna þvf,
að listamenn sneru baki við
óhlutbundinni list né afturkomu
eldri gilda, — heldur nýju grund-
vallargildismati á myndlist al-
mennt, þfðu sem ég taldi mig sjá
fyrir, að myndi feykja burt níð-
þröngum fordómum og verða til
að leysa úr læðingi niðurbælda
krafta, vfkka sjónhring myndlist-
arinnar til allra átta. Enda hefur
einnig farið svo, að geometrfan
hefur haldið áfram að þróast, ver-
ið tekin til endurmats, fengið á
sig mannlegra yfirbragð og hið
Suerrealistisk
viðhorf
sama má segja um abstraktsjón-
ina og fleiri tegundir óhlutbund-
innar listar. Það er nefnilega
neistinn f sköpunarverkinu, sem
gildir, en ekki tfmanlegt gildis-
mat okkar mannanna, það hefur,
sem alltaf áður, sfðasta orðið.
Ungir sem aldnir geta nú sem
sagt lagt út á hvaða svið myndlist-
ar sem er án þess að eiga f hættu
að vera úthrópaðir gamaldags eða
sérvitrir sérhyggjumenn. Fjöl-
miðlar eru einnig orðnir frjáls-
lyndari, hafa að nokkru og ðsjálf-
rátt meðtekið þessa þróun, —
þeir eru einnig ábyrgir, hvað það
snertir, að opna þessari þróun
farveg til hins almenna listnjót-
anda. Vfða um lönd eru fræðslu-
þættir um sjónlistir orðnir að vin-
sælu efni f sjónvarpi, hvort sem f
hlut á umræða um forn gildi, æva-
forn menningarskeið eða vett-
vang dagsins í dag. Jafnvel hef ég
fregnir af stóru flugfélagi, sem
lét flugfreyjurnar kynna farþeg-
um sfnum nútfma listaverk.
Vonandi hefur hið nfðþrönga
gildi eínstefnunnar kvatt fyrir
fullt og allt.
Yfirlitssýning
Sverris á
Kjarvalsstöðum
Sverrir Haraldsson er einn
b'ráðgerasti einstaklingur, sem
fram hefur komið í íslenzkri
myndlist. Hann gerði þegar á
unga aldri ágæt verk án nokkurr-
ar aðfenginnar skólamenntunar,
og tæknileg leikni hans tók stór-
stígum framförum á skólaárum
hans f Handíðaog myndlistarskól-
anum (nú Myndlista- og handfða-
skóli Islands). Það var mikil sam-
keppni og stórhugur innan veggja
þess skóla í þann tfma, og þeir
árgangar áttu eftir að marka
drjúg spor í íslenzka myndlistar-
sögu.
Yfirlitssýning sú, sem vinir
Sverris hafa sett upp í hinu nýja
myndlistarhúsi á Miklatúni, er
fyrir margt merkilegt fyrirbæri. I
það fyrsta er þetta viðamesta og
sennilega yfirgripsmesta yfirlits-
sýning á verkum íslenzks mynd-
listarmanns, sem nokkurn tímann
hefur verið sett upp að Kjarvals-
sýningunni í vor undanskilinni,
en sú sýning stenzt þó engan
samanburð sem þróunarsýning,
enda erfiðara að nálgast verk hins
látna meistara. — Þá hefur eng-
inn annar núlifandi listamaður
verið heiðraður með slfkri sýn-
ingu né veglegri sýningarskrá til
þessa. Þá ber að geta, að listamað-
urinn er enn á bezta þroskaskeiði
myndlistarmanns eða aðeins 43
ára að aldri. Undirbúningur að
sýningunni mun og hafa verið
lengri og markvissari en áður hef-
ur þekkzt.
Fjölmiðlar hafa tekið þessum
manni svo vel, að ekki mun dæmi
til áður, nema ef vera skyldi Kjar-
val á allra síðustu árum hans,
enda koma myndir listamannsins
vel út á síðum blaða og gefa þeim
að auki tækifæri til að reyna nýja
tækni. Þá er málarinn sjálfur vel
máli farinn, og ummæli hans
vekja sterka athygli meðal fólks,
enda þar meir um að ræða gaman-
mál og öfugmæli um list og lista-
menn en alvarlega rökræðu. Hér
er því á ferð einn af lukkunnar
pamfílum á sviði íslenzkrar
myndlistar, dekurbarn, sem hefur
jafnan átt vísan gildari stuðning
og almennari aðdáun öðrum
starfsbræðrum sínum, og vafalít-
ið fyrir það öfundaður á laun.
I Kiarvalssal getur að líta hinn
eiginlega þróunarferil lista-
mannsins til hinnar sérstöku
myndgerðar hans hin síðari ár er
hófst árið 1965. Elztu myndimar á
sýningunni gerði hann tólf ára að
Sverrir Haraldsson: Landslag 1967 — 1968; olía.
Arið 1962 hefst nýr kafli á ferli
listamannsins, sem kennt hefur
verið við sprautuna og mun hafa
staðið í tvö ár. I sprautunni kenn-
ir maður eins konar optísk tækni-
brögð, leiftrandi kristölluð ljós-
brot, líkt og maður hafði áður séð
stað í vönduðum erlendum
myndablöðum, þar sem skyggnzt
er í undraheim litanna með
vísindalegum tæknibrögðum, —
og myndirnar gefa manni jafn-
mikið, þegar fyrstu áhrifin eru
fjöruð út, en ekki heldur meir.
Mynd nr. 117 fer þó sennilega
fram úr þessari greiningu.
1 eitt ár föndrar Sverrir I skúlp-
túr og nefnir árangurinn „tálgað-
ar spýtur”. Þær bera völundinum
vitni, eru nostursamlega unnar og
yfirmáta fíngerðar, en einhvern
veginn fóru þessar myndir að
mestu framhjá mér á sýningunni,
njóta sfn sennilega ekki innan Um
allan þennan fjölda litskærra
málverka.
Uppúr þessu hefst tímabil
landslagsins, sem hann hefur
bundizt síðan og ósjaldan mjög í
súrrealistískum anda. Sverrir
hefur sjálfur sagt að hann reyni I
þessum myndum sínum að vera
listamaður, sem hann skilgreinir
að sé að vera blekkingameistari,
töframaður. Ennfremur segir
hann: „Það hlýtur að gleðja lista-
manninn að ná til annars fólks, og
það er mikil eigingirni að gera
fegurð bara fyrir sjálfan sig.“
Alfreð Flóki: „Sendiboðí prinsessunnar”, pennateikning 1973.
aldri og þótt þær segi ekki mikið,
þá dylst engum listrænn strengur
höfundar. Tveimur árum síðar
hefur hann þroskazt allmjög, um
það eru myndirnar „Stokkseyri"
(9) og kyrralífsmyndirnar nr 13
og 22 til vitnis, en tæknin, sem
þar kemur fram, er merkilegur
hlutur frá hendi jafnungs manns.
Af eftirtektarverðum myndum,
sem hann gerir í Vestmanneyjum,
áður en hann flyzt til Reykjavíkur
1946, má einnig nefna „Hríslur"
(27), gerða 1945.
Námsárin í Handíðaskólanum
1946—’49 reynast hinum unga
manni mjög frjó, hann sökkvir
sér niður í hvers konar tæknileg-
ar tilraunir, líkt og listaskólanem-
um er tamt, og nýtur þar leiðsagn-
ar frjálslyndra og fordómalausra
kennara, sem var honum mikil
gæfa. Að sjálfsögðu munu flestar
þessara mynda hafa verið unnar
sjálfstætt í heimahúsum, sem auð-
séð er, en einhverjar þeirra
kunna að hafa verið gerðar innan
veggja skólans, sem þó er sízt
ljóður á.
Eitt athyglisverðasta tímabil
Sverris byrjar 1947, sem við sjá-
um í mynd nr. 45 og endar
1952—3, er efinn fór að gera vart
við sig eftir margra ára staðfestu,
en það var f þá tið, er geometrian
haslar sér völl. Sverrir dvelur í
París og málar lítið sem ekkert,
en þegar heim kemur, er mynd-
stíll hans breyttur, flatamálverk-
ið orðið allsráðandi.
A fyrrnefndu timabili finnur
maður þó stað greinilegra
geometrískra tilhneiginga, áhugi
hans á flötum og margslunginni
byggingu, þar sem nákvæmnin er
orðin að algerri ástriðu. Vinnu-
brögðin minna á hinn fíngerðasta
ísaum og liturinn er dýpri og
fyllri og áferðin mettaðri en á
nokkru öðru skeiði listar hans.
Nefni ég máli mínu til stuðnings
myndir nr. 64, 80, 87, 89 og 92, allt
fin og mögnuð verk.
Geometríunnar, sem Sverrir að-
hylltist á árunum 1954—’61, sér
lítils stað á sýningunni; henni
hefur verið afmarkaður bás, er
Sverrir nefnir „skammarkrók-
inn“, sem gefur sýningunni
sirkuskenndan blæ, því að mynd-
irnar sýna, að hann hefur komizt
stórum betur frá þessu tímabili
en margir hinna svonefndu þján-
ingarbræðra hans og í þessum
myndum kennir maður sama
grunntóns og nákvæmnisvinnu-
bragða og á fyrra tímabili. Þar
eru til dæmis mynd nr. 95, sem og
þrennan 111, 112 og 113, sem að
vísu eru á öðrum stað og því
sennilega þóknanlegri listamann-
inum, og hér kemur fram hin
sama efniskennd og I myndum
fyrrnefnds tímabils.
skrifar
um
myndlist