Morgunblaðið - 08.12.1973, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 1973
31
Dr. Gunnlaugur Þórðarson:
Hefur utanríkisráðherra
rækt starf sitt sem skyldi?
UM ÞÆR mundir, sem fiskveiði-
iandhelgi tslands var færð út f 50
sjómílur, síðsumars 1971, átti
undirritaður viðræður við Hanni-
bal Valdimarsson, þáverandi ráð-
herra, sem alla tfð hefur verið
forustumaður i landhelgismálinu
og hreyfði fyrstur á Alþingi hug-
myndinni um 50 sjómílna fisk-
veiðilandhelgi. Snerust viðræður
okkar um mikilvægi þess, að
þegar í stað yrði unnið að þvf að
afla viðurkenningar sem flestra
rfkja á 50 sjómílna landhelgi
tslands. Ráðherrann sagði þá, að
hann hefði einmitt hugleitt mikil-
vægi þessa og að hann hygðist
bera fram í rikisstjórninni tillðgu
i þá átt, að sérstökum sendimanni
yrði falið þetta þýðingarmikla
starf. Þá væri mikil von til árang-
urs, og ekki mætti neitt þar til
spara, því að viðurkenning ann-
arra ríkja á útfærslunni væri
höfuðatriði.
Nokkru síðar innti ég ráðherr-
ann eftir framvindu málsins, og
tjáði hann mér, að utanríkisráð-
herra hefði talið, að þetta ætti að
vera f höndum utanrikisráðu-
neytisins, og væri ekki ástæða til
að skipa sérstakan mann til þessa
starfs, a.m.k. ekki að svo stöddu,
enda kom það fram í viðtölum við
utanríkisráðherra í fjölmiðlum í
september það ár, að lögð yrði
sérstök áherzla á þessa hlið máls-
ins.
Utanrikisráðherra taldi þá, að
k.vnning á málstað íslands til að
afla viðurkenningar á aðgerðum
okkar væri eitt aðalverkefna
utanríkisráðuneytisins. Mikil-
vægi kynningarinnar gæti ekki
dulizt neinum, sem um þessi mál
hugsaði, og því síður það, að svo
mikilvæg sem kynning á málstað
okkar væri, þá væri lagaleg viður-
kenning á réttmæti aðgerða okkar
þyngst á metunum.
breytt stefna1
landhelgismalinu
Tilefni framangreindrar
frásagnar eru þau orð, sem utan-
rfkisráðherra lét falla á Alþingi
25. nóv. varðandi fyrirspurn Jóns
Armanns Héðinssonar alþm. um
viðurkenningu annarra rfkja á 50
•sjómflna fiskveiðilandhelgi
tslands.
Lftilsvirðing utanríkisráðherra
á spurningum alþingismannsins
getur ekki dulizt neinum. sem les
umræður þessar í alþingistíðind-
um. Þvf til viðbótar er og það. að
utanrfkisráðherra sveik það lof-
orð sitt gefið á þingi að senda
gögn um málið til fyrírspyrjand-
ans, og áréttaði það enn lítilsvirð-
inguna. 1 því fólst greinilega þessi
hugsun: Hvað er maðurinn að
blanda sér í málið?
Slik vanvirða í garð alþingis-
manns og þar með Alþingis er
ámælisverð, en hálfu verra er þó
Það, að utanríkisráðherra skyldi
ekki ómaka sig til að athuga,
hvaða þjóðir hafa viðurkennt 50
sjómílna landhelgina lagalega.
Þótt hann gæti ekki lagt slikt á
minnið, þá var hægur vandi að
hafa það á takteinum með aðstoð
undirmanna sinna. Ekki er það
mál svo flókið, að til þess þyrfti
sérstaka rannsókn, aðeins að
bréfabókari kunni sitt fag og að
til hans sé leitað. Nærri hálfur
mánuður hefði átt á duga til að
uPPlýsa málið.
1 grein minni hér i blaðinu 4.
okt. 1972 var upplýst, skv. þeim
heimildum, sem þá voru fyrir
hendi um þessi efni, að „de jure“
(lagaleg) viðurkenning hefði bor-
'zt frá Equador og Perú; siðar
bættist Chile við. Enn fremur, að
rfkisstjórnir Finnlands og Kina
hefðu lýst yfir, að þær viður-
kenndu 50 sjómilna fiskveiðiland-
helgina, en þó þyrfti að mínum
ttómi að fá þær yfirlýsingar skjal-
festar. Þetta er þá allt og sumt,
Sem upplýsa þurfti.
Utanríkisráðherra tók fram í
svari sínu, að hann hefði gert
ráðstafanir til að fá upplýsingar
um, hverjir hefðu raunverulega
viðurkennt útfærslu lagalega, „og
vonandi yrði ekki mjög langt að
bíða þeirrar skrár, sem yrði fróð-
leg.“ Fórust honum þá m.a. svo
orð: „ég hef gert ráðstafanir til að
fá upplýsingar um það, hverjir
raunverulega hafi viðurkennt út-
færsluna lagalega, yfir þau rfki
liggi fyrir skrá og vonandi verður
ekki mjög langt að biða hennar.“
(Alþt. 3. hefti 1973, bls. 171.).
1 sömu ræðu sagði ráðherrann,
að öll önnur ríki en Bretar og
V-Þjóðverjar hefðu viðurkennt
útfærsluna, sem ekki er rétt, því
það er sitthvað að viðurkenna og
að láta einhverju ómótmælt,
þannig hafa t.d. Sovétrfkin lýst
þvf yfir, að þau neiti að viður-
kenna viðáttumeiri landhelgi en
12 sjómílur og talar það sinu máli.
LÉLEGT starf utan-
RlKISRAÐUNEYTISINS
Þeirri hugsun verður ekki
varizt, að ráðherra hafi verið illa
undir það búinn að svara einföld-
um spurningum alþingismanns.
Er það undarlegt, sem og það,
hversu starf utanríkisráðuneytis-
ins hefur verið lélegt í þvf efni að
afla viðurkenningar á útfærsl-
unni i 50 sjómilur, því að ekki
hefur fengizt viðurkenning eins
einasta rfkis á 50 sjómilunum á
þessu ári.
t skrifum minum undanfarin ár
hefur verið bent á nauðsyn þess
að afla slíkrar viðurkenningar
annarra ríkja, ekki sízt með hlið-
sjón af rekstri landhelgismálsins
fyrir Alþjóðadómstólnum í Haag.
Setti ég þessi sjónarmið þegar
fram, er útfærslan í 50 sjómílur
kom til framkvæmda og ítrekaði,
þegar ljóst var, að Bretar myndu
skjóta landhelgismálinu til Haag.
Benti ég á. að ef við gætum aflað
viðurkenningar á 50 sjómilna
landhelginni frá t.d. 2/3 hluta
þjóða heims. hlyti málið að
vinnast, burt séð frá öðrum rök-
um og málsástæðum okkar. Slík
viðurkenningaöflun hefði hlotið
að verða mjög auðveld miðað við
þróun mála.
Þá hefi ég og áður vakið athygli
á þvf, að svo virðist sem ekki séu
allir stjórnmálaflokkarnir jafn
ánægðir með það, að við ynnum
landhelgisdeilumálið fyrir AI-
þjóðadómstólnum. Svör utanrikis-
ráðherra við spurningum Jóns
Armanns Héðinssonar alþm. taka
af allan vafa um það efni, og má
ætla, að Framsóknarflokkurinn í
heild kjósi ekki, að landhelgis-
málið vinnist á löglegan og sið-
menntaðan hátt. Er því auðsætt.
að lítill sem enginn hugur hefur
fylgt því starfi utanríkisráðune.vt-
isins, sem tekur til að afla viður-
kenningar annarra Þjóða á út-
færslunni i 50 sjómílur og
að vanda málatilbúnað okkar.
Hefði tfminn verið notaður
vel, . hefði nú mátt
vera búið að afla viðurkenn-
ingár frá flestum ef ekki öllum
þjóðum Afríku og Suður-
Ameríku, auk margra þjóða í
Evrópu og Asíu. Sá möguleiki
firrist nú hins vegar ciðum vegna
sinnuleysis utanríkisráðuneyt-
isins. Hefur utanrfkisráðherra
þvf rækt starf sitt sem skyldi?
Það er eitt að kunna að haga
orðum sinum faglega f fjölmiðlum
og annað að rækja starf sitt sem
skyldi.
Sve sem kunnugt er, á ríkis-
stjórn tslands að skila greinar-
gerð og gögnum varðandi útfærsl-
una i 50 sjómílur til Alþjóðadóm-
stólsins fyrir 15. jan. n.k.
KUVENDING
Hitt er þó ef til vill ótrúlegra til
afspurnar, að nú hefur utanrikis-
ráðuneytið breytt um stefnu i
landhelgismálinu. Sérstaða okkar
í því efni, er tekur til sjávarút-
vegs og lífsafkomu, efnahagsleg
rök, landfræðileg og söguleg,
virðast nú ekki skipta neinu máli
lengur, eftir því sem utanríkisráð-
herra upplýsti í umræddum um-
ræðum á Alþingi, því hann segir
orðrétt: „Að svo stöddu er ekki
óskað eftir formlegri viðurkenn-
ingu einstakra rfkja, vegna þess
að við vinnum að viðurkenningu
á almennum rétti strandrfkja til
útfærslu, en ekki viðurkenningu
á grundvelli sérstöðu tslands sér-
staklega.“ (Alþt. 1973, 3. hefti,
171).
Sem sagt, allri okkar gömlu bar-
áttu er kastað í ruslakörfuna og
ekki óskað viðurkenningar ann-
arra ríkja á 50 sjómilna fiskveiði-
landhelginni.
Umrædd stefnubreyting f land-
helgismálinu mun vera að veru-
legu leyti reist á þeirri von, að
þegar í byrjun væntanlegrar haf-
réttarráðstefnu, á sumri kom-
anda, muni fást samþykkt yfirlýs-
ing varðandi auðlindalandhelgi
að 200 sjómflum. Hitt er talið jafn
líklegt, að þótt slík samþykkt yrði
gerð, þá muni hún ekki ná þeim
meirihluta, sem tilskilinn er til
þess, að verða alþjóðalög. Þá væri
Iftið hald f því, að hafa grundvall-
að stefnu okkar á þeirri von, (ef
hún bregzt) og 50 sjómílna út-
færslan yrði þá það haldreipi,
sem við hefðum átt að treysta á,
en hatd þess yrði þá miklu minna
en skyldi vegna sinnuleysis utan-
ríkisráðuneytisins. Hitt má vera
öllum fullljóst. að það væri mun
auðveldara að fá viðurkenningu
flestra þjóða heims á 50 sjómílna
landhelginni af margvíslegum
ástæðum. sem ekki skulu endur-
teknar hér heldur en að fá þjóðir
heims til að sameinast um 200
sjómílna auðlindalandhelgi, og sú
hugmynd getur á engan hátt af-
sakað aðgerðaleysi utanríkisráðu-
neytisins i landhelgismátum að
þessu leyti né áhugaleysi utan-
ríkisráðherrans.
Mér þykir ótrúlegt. að ég sé
einn um þá skoðun, að utanrikis-
ráðuneytið hafi hrapallega
brugðizt skyldum sinum i þessu
efni og þótt ríkisstjórnin af póli-
tiskum ástæðum vilji óvirða mál-
stað tslands með því að halda
hvorki uppi sókn né vörn fyrir
Alþjóðadómstólnum eða ieggja
þar fram sæmilega unnin gögn.
þá telji íslenzka þjóðin rétt og
skylt að aflað sé allra þeirra
gagna, sem gætu stutt að sigri
Islendinga í Haag. Enda þótt
ríkisstjórnin hunzi Alþjóðadóm-
stólinn, þá munu allir heilbrigt
hugsandi menn engu siður vilja
sigur okkar á þeim vettvangi, sé
þess kostur, en þvi fer fjarri, að
stuðlað sé að slíkri niðurstöðu á
neinn viðunandi hátt.
Þvf hefur heyrzt fleygt, að eftir
þvi hljóti að hafa verið leitað af
okkar hálfu, að umræddum mála-
rekstri yrði hætt, þegar forsætis-
ráðherra fórtil London.
Ekkert liggur fyrir um þetta
efni nú, en ómögulegt er að vita.
hvað fram hefur farið leynilega
og hvað íhaldsmaðurinn Heath
vildi gera fyrir kollega sinn.
Tækist forsætisráherra að fá
þessu framgengt. þá væri það tvf-
mælalaust fyrst og fremst vegna
þess, að hann veit. að á þann hátt
einan myndi hann geta firrt utan-
ríkisráðherra þeirri hneisu að
verða ber að því fyrir Alþjóða-
dómstólnum og alþjóð. að hafa
ekki sýnt málstað tslands i land-
helgismátinu þá alvöru og ein-
drægni, sem hlýtur að vera krafa
íslenzku þjóðarinnar.
Hitt er von að meiri, að utan-
ríkisráðherra spyrni nú við fæti
og reyni að losa sjálfan sig og
starfsmenn sfna úr þeirri deyfð,
sem hvað bezt lýsir sér í þeirri
fyrirlitningu fyrir æðstu stofnun
þjóðarinnar og sumum fremstu
vinaþjóðum okkar, að mæta Al-
þingi óundirbúinn til að svara og
muna ekki, hverjir, öðrurn þjóð-
um fremur, hafa sýnt íslenzku
þjc'cðinni skilning og velvilja með
þvf að viðurkenna útfærslu land-
helginnar í 50 sjómilur.
Hér að framan hefur verið sýnt
fram á, að utanrikisráðherra hef-
ur ekki rækt suma veigamestu
þætti utanríkismála sem skvldi og
skal ekki frekari orðum eytt að
þvi, a.m.k. að svo stöddu, né
öðrum þáttum utanrfkismála, sem
hafa einkennzt af hinni alkunnu
tviræðu framkomu ráðherrans.
Utanrfkisráðherra mun
almennt talinn góðmenni og er
það skoðun min. að sú vanræksla.
sem hér er bent á að framan og
skjalfest hefur verið og varð-
veitist um alla framtið f Alþingis-
tfðindum. stafi ekki af einskærum
óheilindum hans í málinu. heldur
af skorti á skarpskyggni og áhuga
eða vanmati hans og þá jafnvel
ekki siður undirmanna hans eða
ráðgjafa.
Hér kann að þykja fast að orði
kveðið, en slík framkoma, sem
utanríkisráðherra og forsætisráð-
herra öðrum fremur. hafa gerzt
berir að í landhelgismálinu og í
afstöðunni til Alþjóðadómstóls-
ins, hlýtur að verka blöskrunar-
lega á alla þá, sem nokkra þekk-
íngu hafa á þessum málum. Sú
spurning hlýtur að vakna, til
hvers verið er að kenna
þjóðarétt í Háskóla ís-
lands. Það er kaldhæðnislegt að
hugsa til þess, að þjcVða-
réttur var kennslugrein for-
sætisráherrans t lagadeild há-
skólans. áður en núverandi ríkis-
stjórn var mynduð. Þá hlýt-
ur hann að hafa kennt, að
rikjum beri að virða þjóða-
rétt þ.e. alþjóðalög og að treysta
Alþjóðadómstölnum, eins og
hann hélt fram á Alþingi fyr-
ir um 13 árum. Það er undar-
legt að hugsa til þess, pólitfkin
getur ruglað dómgreind og sið-
ferðiskennd ntanna.
Tónleikar
Akranesi 7. desember.
TÖNLISTARFÉLAG Akraness
starfar af miklum krafti i haust.
SinfcVníuhljómsveit tslands var
hér nýlega á þess vegum með
ágætis hljómleika. og voru þeir
vel sóttir.
Þá lét Guðmunda Eliasdóttir
söngnámskeið hér. Og nú kemur
Gísli Magnússon. pianóleikari og
heldur hér tónleika á vegum Tón-
listarf élagsins i Bíóhöllinni.
Verða þeir sunnudaginn 9. des-
ember n.k. og hefjast kl. 17. A
efnisskránni verða verk eftir Moz-
art, Chopin, Schumann og Straw-
insky.
Þetta eru þriðju tónleikar Gísla
á þessu hausti. Aður hefur hann
leikið hjá Tónlistarfélagi Reykja-
vfkur og i Stykkishólmi.
Júlfus.
„ Varðeldasögur”
Tryggva Þorsteinssonar komnar út
VARÐELDA SÖGUR.
Tryggvi Þorsteinsson
Akureyri.
12 siigur á 128 siðum.
V arðelda sögurnar hans
Tryggva, er ein af beztu bók-
unum. sem út hafa kotnið í þess-
ari lotu. að mfnum dómi.
Sögurnar eru jafnt fyrir unga
og gamla. heillandi og uppbvggj-
andi, jafnt fytir skáta og ekki
skáta. Þc') að Tryggvi Þorsteinsson
hafi um árabil starfað i röðum
skáta, þá er hann jafnframt lands-
þekktur fjalla- og ferðagarpur og
kann því frá mörgu að segja og
gerir það á sinn létta og skemmti-
lega hátt, svo að ævintýrin loga á
hverri síðu.
Það er hollt og mannbætandi að
lesa Varðeldasögur, því að hvergi
skapast eins mikill samhugur og
góðvild og kringutn varðeldinn að
lokinni dagsins önn.
Hver sá, sem hefur átt þvi láni
að fagna að k.vnnast Trvggva per-
scVnuIega. veit hér utn btl. hvað á
síðununt er. þvf að houum er eink-
Kápumynd af Varðeldasögum.
ar lagið að glæða hvert smáatriði
nýju lífi og fjöri og beita sfnum
orðsins brandi til að höggva burt
allt, sení er fúið og rotið á ein-
hvern hátt.
Eg segi þetta ekki vegna þess,
að við Tryggvi höfuin átt uiu ára-
bil samleið á vegum skátanna.
heldur vegna þess. að ég vissi —
og hef nú sannfærzt um. að Varð-
eldasögur er góð bók. sem verður
jafnt ungum sern gömlum til gleði
og hollra leiðlxúninga. Svona
sögur eiga heiina í barnatimum
sjónvarps og útvarps. frekar en
margt annað. Kynnizt bókinni af
eigin raun. það borgar sig.
Helgi S.