Morgunblaðið - 30.01.1974, Blaðsíða 17

MORCUNBLAÐIÐ, MIOVIKUDAC'.UK :I0. JANUAK 1974
17
Mstislav
Rostropovich
leystur
úr ferðabanni
Kom til Parísar
og London fyrir
nokkru — en
segir ekki orð
um Alexander
Solzhenitsyn
HINN kunni sovézki sellóleik-
ari Msitslav Rostropovich
hefur verið leystur úr ferða-
banni sovézkra yfirvalda. Hann
kom til Englands og Frakk-
lands í byrjun þessa mánaðar,
dvaldist þar nokkra daga með
vinum sínum, lék á einka-
hljómleikum á heimilum rúss-
nesk-franska listmálarans
Marcs Chagalls og brezka tón-
skáldsins Benjamins Brittens
og kom fram á opinberum tón-
leikum í París á vegum
UNESCO — menningar- og vfs-
indastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna. Hvort framhald verður á
ferðum hans til Vesturlanda
eða hljómleikahaldi hefur ekki
fengizt upplýst.
Rostropovich var kyrrsettur í
Sovétríkjunum fyrir u.þ.b.
þremur árum og neyddur til að
aflýsa öllum fyrirhuguðum tón-
leikum á Vesturlöndum.
Astæðan var sú, að hann lét
birta erlendis opið bréf sitt til
sovézkra yfirvalda, þar sem
hann tók upp hanskann fyrir
landa sinn, rithöfundinn Alex-
ander Solzhenitsyn, en hann
hafði þá orðið fyrir svæsnum
árásum yfirvalda vegna þess,
að honum voru veitt bók-
menntaverðlaun Nóbels.
Rostropovich reyndi að fá
bréf sitt birt í sovézkum fjöl-
miðlum, en þegar það tókst
ekki, sendi hann það erlendum
fréttamönnum í Moskvu.
I bréfi sínu gagnrýndi
Rostropovich harðlega stefnu
sovézkra yfirvalda í menningar-
málum og varpaði fram þeirri
spurningu, hvers vegna „alger-
lega óhæfir menn“ þyrftu alltaf
að hafa þar síðasta orðið. Hann
tók það fram I bréfinu, að vafa-
laust yrði hann illa séður af
ráðamönnum fyrir þessi orð, en
hann hefði ekki af því áhyggj-
ur, heldur mundi hann opin-
skátt segja hug sinn I þessu
máli.
A Vesturlöndum vildu menn
almennt ekki trúa því að
óreyndu, að Rostropovich yrði
lengi I ferðabanni, hann var
slíkt heimsnafn á sviði tón-
listar, og tónleikar hans næstu
tvö árin höfðu verið ákveðnir I
samráði við opinbera aðila I
Sovétríkjunum. En síðan komst
upp, að Rostropovich hefði
einnig lánað Solzhenitsyn
sumarhús sitt til afnota, þegar
hann fékk hvergi inni, og eftir
það heyrðist ekki frá honum í
langan tíma. Solzhenitsyn bjó í
húsi sellóleikarans í u.þ.b. eitt
ár, en fluttist þá í hús skáldkon-
unnar Lidyu Chukoskayu, sem
nýlega var rekin úr sovézku rit-
höfundasamtökunum af þeim
sökum.
Ekki er vitað, hvernig sam-
bandi þeirra Rostropovich og
Solzhenitsyns hefur verið
háttað siðan eða hvað ráðið
hefur úrslitum um, að selló-
leikarinn fær nú aftur að fara
úr landi. Hann sagði við frétta-
menn, sem hittu hann í París,
að hann mundi á þessu ferða-
lagi ekki segja eitt einasta orð
um málefni Solzhenitsyns né
nokkur mál yfirleitt, er lytu að
stjórnmálum. Um skoðanir
hans á meðferð yfirvalda á rit-
höfundinum um þessar mundir
og forsendur þagnar hans veit
því enginn og vafasamt að
draga þar af nokkrar ályktanir
— en, ekki getur hjá því farið,
að menn velti því fyrir sér,
hvað fyrir Sovétstjórninni vaki
með því að hleypa Rostropovich
úr landi samtímis því sem harð-
ast er veitzt að Solzhenitsyn.
Tæpast ráða þessu brjóstgæði
Með Chagall og Britten
A hljómleikum UNESCO I
París komu auk Rostropovich
fram fleiri heimskunnir tón-
listarmenn, svo sem Yehudi
Menuhin, Wilhelm Kempff,
Dietrich Fischer-Dieskau, Ger-
ald Moore og Regine Crespin.
Aður hafði Rostropovich búið
í nokkra daga í St. Paul de
Vence hjá vini sínum Marc
Chagall, sem fæddur er I Rúss-
landi. Þeir skoðuðu í samein-
ingu Chagall-safnið i Nizza og
létu þar uppi við fréttamenn,
að þeir myndu hittast aftur
bráðlega i Moskvu, þar sem
fyrirhuguð væri sýning á verk-
um Chagalls.
Frá París fór Rostropovich til
Englands, þar sem hann dvald-
ist hjá öðrum merkum vini sin-
um, tónskáldinu Benjamin
Britten. Skömmu fyrir brottför-
ina frá Moskvu höfðu Rostropo-
vich og kona hans, söngkonan
Mstislav Rostropovich
Galine Visnetskaya, komið
fram í hófi, sem haldið var í
tilefni sextugsafmælis Brittens,
— en hann er vel kunnur og
vinsæll í Sovétrikjunum og
persónulegur vinur margra
sovézkra tónlistarmanna. Þess
má t.d. geta, að 14. sinfónia
Shostakovich, við ljóð ýmissa
skálda um dauðann, sem flutt
var á hljómleikum Sinfóníu-
hljómsveitar Islands sl.
fimmtudag með einsöngvur-
unum Taru Valjakka og Kim
Borg, var tileinkuð Benjamin
Britten — og sjálfur hefur
Britten samið verk fyrir
Rostropovich og konu hans og
tileinkað þeim sérstaklega.
Það verður vafalaust
fagnaðarefni tónlistarfólki á
Vesturlöndum, ef Mstislav
Rostropovich hefur verið leyst-
ur úr banni til frambúðar og
getur hafið hljómleikahald á
ný. Hann hefur sem kunnugt er
nokkrum sinnum komið til ís-
lands, haldið einleikshljóm-
leika og leikið með Sinfónlu-
hljómsveit íslands; er raunar
einn af mörgum afburða hljóm-
listarmönnum. sem hingað hafa
lagt leið sina snemma á
frægðarferli sínum — því að
hann var innan við þrítugt, er
hann lék hér fyrst. Hann er nú
hálffimmtugur að aldri.
Mstislav Rostropovich er
fæddur í olíuborginni Baku í
Azerbajan, þar sem faðir hans,
starfaði sem tónlistarkennari.
Nám í sellóleik hóf hann þar
átta ára að aldri, en hélt siðan
áfram námi I Moskvu, þar sem
tónskáldið Prokofieff var
meðal kennara hans.
Upp úr 1950 hóf hann hljóm-
leikaferðir utan Sovétríkjanna
og eftir fyrstu hljómleika hans
I London, árið 1958, var honum
skipað á bekk með fremstu tón-
listarmönnum heims. Þá skrif-
aði einn gagnrýnanda í London,
að það væri mikill fengur að
mega geyma sér slíka hljóm-
leika 1 minni sem eina af feg-
urstu reynslustundum lífsins.
Sækir styrk til náttúru lands
síns
Siðustu árin áður en
Rostropovich var kyrrsettur
hélt hann á annað hundrað
hljómleika á ári hverju, bæði
heima og erlendis, og var oft
stórvirkur. Undirrituð heyrði
hann síðast og sá í London árið
1967 og lék hann þá hvorki
meira né minna en fjóra selló-
konserta á einum hljómleikum
með sinfóníuhljómsveitinni í
London — og að lokum heila
svitu eftir J.S. Bach sem
„aukalag".
Um þær mundir sagði hann í
blaðaviðtali í London, að hann
hefði engu minni ánægju af þvi
að leika í sovézkum smábæ en
erlendum heimsborgum. Er
minnisstætt, hvernig hann lýsti
gleði sinni yfir því að geta flutt
ljós tónbókmenntanna þeim,
sem byggðu myrkraheim fá-
sinnis og tilbreytingaleysis —
m.a. í skógum og auðnum
Síberiu, svo órafjarri glæstum
hljómleikasölum stórborganna.
Oft þurfti hann að fara til
þessara afskekktu staða með
„troika“ (sleða, sem þremur
hestum er beitt fyrir) eða í
smábátum, en það var honum
sizt á móti skapi. „Eg ann landi
minu og þjóð,“ sagði hann —
„og snertingin við náttúruna
veitir mér meiri styrk en
nokkuð annað, stórfljótin,
skógarnir og auðnirnar, sem
teygja sig i það óendanlega."
Það kom vinum Rostropovich
erlendis ekki á óvart, þegar
hann á sínum tíma birti bréf
sitt til stuðnings Solzhenitsyn.
Þeir töldu sig þekkja þann hug,
er þar lýsti sér, og hafa vitað,
hversu sárt hann tók misbeit-
ing valda í heimalandi sinu. Til
þess tíma hafði hann þó haft fá
orð þar um og virzt leiða hjá sér
pólitiskar umræður. Afstaða
hans virtist sú, að hlutverk tón-
liStarmannsins væri að flytja
mannkyninu boðskap hinna
miklu andans manna, er gert
höfðu tónlistina að máli sinu.
Með því móti vildi hann reyna
að fegra mannlífið, auðga vit-
und og vikka sjóndeildarhring
þeirra, sem hlýða vildu.
Viðbrögð hans við innrásinni
i Tékkóslóvakiu voru mjög í
þessum anda. Hann átti að leika
sellókonsert Dvoraks í Albert
Hall kvöldið eftir, að innrásin
var gerð og þar safnaðist saman
i hljómleikasalnum hópur
manna, sem ætluðu að nota
tækifærið til að sýna þessum
sovézka sellóleikara, hverjum
augum þeir litu slíkar aðferðir.
En þegar Rostropovieh gekk i
salinn alvarlegur í bragði og
enn lotnari í herðum en venju-
lega, sló á menn algerri þögn.
Hann hóf leik sinn og meðferð
hans á þessu listaverki tékk-
neska tónskáldsins var slik, að
enginn viðstaddur sá ástæðu til
að mótmæla frelsissviptingu
Tekkóslóvakíu með öðrum
hætti á þeim vettvangi.
Bréf Rostropovich kom
þannig engum á óvart. Hins
vegar voru ekki allir jafnsann-
færðir um, að það væri heppi-
legasta baráttuaðferðin gegn
þrúgun sovézkra rithöfunda
eða sovézks samfélags i heild.
Sumir fögnuðu og tóku undir í
von og jafnvel vissu um, að
sovézkir ráðamenn myndu sjá
sig um hönd, ef þeir væru ræki-
lega fordæmdir. Aðrir efa-
gjarnari hristu höfuð og sögðu,
að bréfið myndi engu breyta,
e.t.v. aðeins gera illt verra og
jafnframt hafa það i för með
sér, að rödd Rostropovich sjálfs
yrði niður kveðin.
Hvort tveggja má til sanns
vegar færa. Vist er, að
Rostropovich var kyrrsettur
en jafnvist, að Solzhenitsyn
sjálfur og vinur hans og
skoðanabróðir, Andrei Sak-
harov, eru þeirrar skoð-
unar, að mótmæli andans
manna víðsvegar um heim hafi
mikil áhrif og hafi jafnvel
komið í veg fyrir, að enn harðar
yrði að þeim tveimur þjarmað.
Allt um það, rödd Rostropovich
þagnaði. Hvers vegna er ekki
vitað. En ekki er ósennilegt, að
hann hafi horfið aftur til fyrri
afstöðu sinnar, að hann fái lagt
mest af mörkum með því að
flytja mannkyninu perlur tón
bókmenntanna —í þeirri von,
að einhverjum megi þar með
reynast bærilegra að lifa i þess-
ari veröld, þar sem svo, undra
víða getur að líta svipmót
mannanna innan Kremlmúra
er fótum txoða sjálfsögð mann
réttindi. _ mbj.
Þróun bandarískra efna-
hagsmála til aldamóta?
NEW YORK — Efnahagssér-
fræðingar eru að.því leyti likir
þráhyggnum veðmöngurum, að
þeim er lífsins ómögulegt að
hætta að spá, alveg sama þótt
þeir veðji alltaf á rangan hest.
Það var heldur niðurlútur
hópur hagfræðinga, sem mætti
á árlegum fundi bandaríska
hagfræðingasambandsins i
síðustu viku desembermánaðar
síðastliðins. Þeir voru
sköminustulegir vegna þess, að
þeim hafði mistekizt aðspá rétt
um vöxt verðbólgunnar á árinu
1973. Þeir voru einnig mjög
auðmjúkir og hikandi, þegar
þeir voru beðnir um að segja
fyrir um það, hver þróunin yrði
á árinu 1974. Engu að síður
trúa þeir þó á, að þegar til
lengdar lætur, muni þeir halda
áhrifum sinum.
A síðastliðnu ári komust hag-
fræðingarnir að því, að snöggar
og ófyrirsjáanlegar breytingar
geta lagt hinar fegurstu spár i
rúst. Og þetta gerðist, við get-
um nefnt sem dæmi: Ansjósan
hvarf af hinurn hefðbundnu
svæðum undan vesturströnd
rómönsku Ameríku, heimsku-
pör voru alls ráðandi á hæstu
stöðum í Washington, einkum
þó þegar samið var um hveiti-
sölu til Sovétríkjanna, styrjöld
brauzt út i Miðausturlöndum oe
Arabar gripu til oliuvopnsins.
En hagfræðingarnir trúa því,
að þegar til lengdar lætur.
muni margra ára rannsóknir á
svartag al dr i e fn a h ags má 1 a n na
aflá þeim þeirra þekkingar,
sem geri þeim kleift að veita
leiðsögn um torræð vandamál
framtiðarinnar. Þá munu
óvænt og óf.vrirsjáanleg atvik
að visu ekki hverfa úr sögunni,
heldur jafna sig upp og ekki
skipta máli lengur.
Nú í ársbyrjun 1974 er rétt að
hyggja að því, hverju helzti:
efnahagssérfræðingar okkar
spá um þróunina á síðasta
fjórðungi tuttugustu aldarinn-
ar.
Robert L. Decker, prófessor
við Kaliforniuháskóla, hefur
.stjórnarð hópi hagfræðinga,
sem bandariska hagfrxeðinga-
sambandið valdi til þess að gera
slika spá. Þetta eru annálaðir
hæfileikamenn og við skulum
sjá, hvert álit þeirra er.
Spá hagfræðinganna var unn-
ín samkvæmt svonefndri Delfí
aðferð. Ilagfræðmgarnir, setn
voru fæstir 65. en flestir 84.
' *ru likt og hin forna griska
véfiét: spurðir fiölmargra
spurnmi.:* þvi loknu kom
í l.iós, ni) siotíu prósent þeirra
voru sammála um eftirfarandi
atriði i þróuninni á n;estu
uttegu og fimm árum:
1. Fjögurra daga vinnuvika
nn;n verða næsta almentr í
iðnaði og opinberri þjónustu.
Framhald á bls. 23.
""7”
\ \ ''kyS' ;
*
2se\v yorkeimcö
( / '
Eftir
Leonard Silk