Morgunblaðið - 03.03.1974, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐEÐ, SUNNUDAGUR 3. MARZ 1974 25
Eins 09 mér sýnisi
Eitlr Glsla J. Ástbörsson
Réttlæti
1 tveimur
litum
NÚ eru þeir f Jóhannesarborg !
Suður-Afrfku búnir að gera þá
uppgötvun að líklegast muni
veröldin ekki hætta að snúast þó
að þeldökkir menn á þessum slóð-
um fái að kasta mæðinni við hlið-
ina á þeim hvftu á almennings-
bekkjunum sem svo eru þó nefnd-
ir sem eru á víð og dreif um
borgina. Meira að segja kváðu
þeir skemmtigarðar sem hingað til
hafa verið einungis fyrir hvfta nú
Ifka vera opnir svarta kynþættin-
um: borgarstjórnarmeirihlutinn á
semsagt ekki von á þvf að grasið
hætti að gróa eða blómin að ilma
eða að eikurnar sem hafa hingað
til einungis varpað svalandi
skugga sfnum á herraþjóðina fatli
nú um koll með braki og brestum
af einskæri örvinglan yfir ný-
breytninni.
Fyrir breytinguna mun það aftur
á móti hafa verið þannig að inn f
þessa skrúðgarða mátti engin
lifandi sála stfga fæti sfnum ef
hún var svört — nema hún væri
þangað komin að stjana undir þá
hvftu. Reglurnar sem voru festar á
staurana við hliðin á skemmti-
görðunum gátu með öðrum orðum
hljóðað svo: Þeldökku fólki
óheimill aðgangur, nema barn-
fóstrum við skyldustörf sfn. En f
Suður-Afrfku kváðu svartar barn-
fóstrur enn þykja eins nauðsyn-
legar og sfmi og rafmagn.
Ég var um þriggja ára skeið í
sfðari heimsstyrjöldinni búsettur f
alveg einstaklega fallegu bæjar-
krfli þar sem kynþáttakúgunin var
iðkuð af mikilli samviskusemi, þó
að mér þætti að vfsu á stundum
sem það væri lika af gömlum vana
fremur en að hvfta fólkinu þætti
svona afskaplega skemmtilegt að
kvelja svarta fólkið. Svertingjum
og kynblendingum var til dæmis
stranglega bannað að setjast
annarstaðar f almenningsvögnum
en f öftustu sætin, og til þess að
enginn væri nú með leiðindi út af
þessu eða væri með uppsteyt útaf
einhverju öðru, þá var alls ekki
fátftt að bflstjórarnir bæru skamm-
byssu, rétt eins og lögreglustjór-
inn [ kúrekamyndunum sem
skýtur alla vondu mennina til
bana með frethólknum sfnum.
Blakkur var ekki heldur velkominn
í guðshús hvfta mannsins (satt að
segja var honum umsvifalaust
kastað út), og meira að segja í
réttarsölunum, þar sem maður
hefði þó ætlað að réttlætinu væri
helst þjónað, þar voru hvítir og
svartir vandlega flokkaðir eftir
hörundslit sfnum, eins og þegar
þeir f Þykkvabænum eru að flokka
kartöflur. Þeir hvftu sátu fremst
og þvf næstum undir sverðinu f
hendi réttlætisgyðjunnar en þeir
svörtu sátu aftast og því æði
fjærri ásjónu hennar. Mér fannst
það táknrænt.
Þegar svarta fólkið f bænum
okkar var fyrir utan þá ósýnilegu
girðingu f bæjarlandinu þar sem
hreysunum þess var hrúgað
saman f bendu, þá varð það að
haga sér eftir reglum sem voru
nær alltaf eins mannskemmandi
og þær voru óskiljanlegar. Það tók
mig til dæmis talsverðan tfma að
átta mig á því hversvegna svarta
fólkið sem smaug stundum inn f
sjoppuna þar sem ég keypti kók-
inn minn flýtti sér alltaf sem mest
það mátti út aftur þegar Grikkinn
sem átti sjoppuna var loksins
búinn að koma þvf f verk að
afgreiða það. Það var af því að þó
að Grikkinn legðist svo lágt að
selja svertingja pulsu til dæmis,
þá var 'hann ekki þvflfkur skræl-
ingi að hann leyfði þeim svarta að
neyta pulsunnar inni f sjoppunni
hjá sér. Þessvegna tók pilturinn
með svarta skinnið þessa matar-
ögn sfna út á gangstéttina og át
hana þar. Og hið sama gerði stúlk-
an ef hún var hörundsdökk.
Það væri kannski vit f þvf að
vera svona vondur við fólk ef
maður hefði eitthvað uppúr
því: Ekki ágóðann af fáeinum
pulsum eins og sá gríski held
ur árlega fúlgu. Ja, ég segi
bara svona. Sannleikurinn
er hinsvegar sá að þetta er
langoftast eintómt amstur. Ég
nefni það sem dæmi að úr þvf við
vildum ekki leyfa þeim svörtu að
setjast annarstaðar en aftast f
strætó, nú þá gátum við auðvitað
ekki sjálfir verið þekktir fyri' að
sitja aftast f strætó. Árangurinn
var sá að þeir hvftu máttu iðulega
gera sér að góðu að standa upp á
endann f vagninum þó að helming-
ur sætanna væri laus — aftantil.
Eins verður ekki hjá þvf komist
að hafa tvennt af ýmsu, þar sem
eitt er látið duga þar sem svona
vitleysa tfðkast ekki. Þar sem
mönnum er mismunað eftir
hörundslitnum eru hvftar og
svartar kirkjur, hvftar og svartar
sjoppur. hvftarog svartar krár. Þar
eru líka hvft og svört bfó, hvftir og
svartir skólar, hvftir og svartir
klefagangar f tukthúsunum. Þetta
er eins og við hefðum sérstaka
menntun fyrir örvhenta og að svo
mætti löggan ekki hýsa sköllótta
og sfðhærða drykkjurúta sem hún
hirðir upp af götunni undir sama
þakinu. Vitleysan getur meira að
segja gengið svo langt að salernin
verði Ifka að vera tvfskipt! Það er
eitt handa svörtum og annað
handa hvftum. Enda var það svo
að sumstaðar þar sem maður kom
við f suðurrfkjunum á strfðsárun-
um. þar var járnbrautastöðin
nánast ein hrúga af klósettum.
Vitleysan getur Ifka þvf miður
gengið svo langt að Islendingar
sem komast f snertingu við þenn-
an ósóma verði yfir sig hrifnir. Það
er að vfsu ekki algengt en það er
ekkert skárra fyrir það. Hinir ný-
frelsuðu skrifa meira að segja
stundum heim að reyna að kristna
okkur hina. Einum virðist vera
eitthvað illa við Vfsi: hann skrifar
að minnstakosti helst f það blað.
Þá er hann að útmála fyrir okkur
ágæti lan Smith f Rhodesíu og allt
að þvf guðdómlega stjórnvisku Jd-
hanns Vorsters f Suður-Afrfku og
hina dásamlegu elju Portúgala
suður f Mosambique, þegna
hnignandi nýlenduveldis sem hef-
ur ekki einu sinni auðnast að gera
lýðinn heimafyrir læsan og skrif-
andi. Hinn baráttuglaði fslenski
nýlendusinni á naumast nógu
sterk orð til þess að lýsa aðdáun
sinni á þessum herrum. Ekkert er
honum hjartfólgnara en eilffðar-
lögbann hvfta kynþáttarins gegn
sjálfsögðum mannréttindum hins
svarta.
Það er skrftið að kynnast þess-
um sjónarmiðum hjá fslenskum
manni, á sama tíma sem þjóð eftir
þjóð er að reyna að slfta sig frá
fortfð sinni, snúa við blaði, losa
sig við fordóma sem segja að jörð-
in verði að vera eins og skákbretti
af því kynþættirnir séu þvi miður
svo fjarska ólfkir. Að vfsu er til-
rauninni suður í Jóhannesarborg
ekki spáð góðu: menn óttast að
hin myrkfælna rfkisstjórn Vorsters
taki völdin af hinum vaknandi
borgarbúum.
En víða hefur samt tekist að
bylta um girðingunni milli þeirra
hvftu og þeldökku og að opna
hinum sfðarnefndu þar með veg-
inn til mannsæmandi Iffs. Þannig
er það í fallega bænum sem ég
nefndi áðan. Það er ekki einungis
f strætisvögnunum sem hvítir og
svartir blanda nú saman geði —
og sætum. Meira að segja háskól-
inn þarna ! bænum (sem allt
athafnalffið snýst raunar um) er
nú líka opinn svörtu borgurunum.
Ég sá ! skólablaðinu sem ég
fékk fyrir skemmstu að þá hafði
blökkustúlka verið kosin formaður
stúdentaráðsins. Það hefðu ein-
hverntfma þótt tfðindi. Þegar ég
var á þessum slóðum sá maður að
l vfsu þeldökkum stúlkum bregða
fyrir á skólalóðinni, einkum í býtið
á morgnana eða þá síðdegis. En
þær fóru eins og með veggjum.
Þær voru f vinnuflfkum. Þær þótt-
ust góðar að fá að þrffa stofurnar.
sínar bæði i skattamálunum og
húsnæðismálunum. Ef þau mál
hefðu verið leyst fyrr en raun
varð á, hefði sjálfsagt ekki þurft
að koma til vinnustöðvunar.
„Stjórn hinna vinnandi stétta"
ber því meginábyrgðina á víðtæk-
asta verkfalli í sögu þjóðarinnar.
Er það enn einn minnisvarðinn
um þessa vandræða rikisstjórn.
Annars er það athyglisvert við
þessa samningsgerð, hve miklar
kröfur launþegasamtökin settu
fram. En þau gátu með réttu bent
á, að kjaraskerðing hefði orðið að
undanförnu, vegna þeirrar óða-
verðbólgu, sem yfir landið hefur
gengið. Og vissulega er það eðli-
legt, að launþegar kref jist bættra
kjara, þegar jafn gífurlegt fé
berst í þjóðarbúið og raun hefur
orðið að undanförnu. Það er eðli-
legt, að menn eigi erfitt með að
skilja, að kjör geti ekki batnað,
þegar útflutningstekjur marg-
faldast. Þess vegna var fyrirfram
vitað, að verulegar kjarabætur
yrðu fram knúðar.
Skattpíningin
Skattránsstefna ríkisstjórnar-
innar hefur leikið landslýðinn svo
grátt, að allir eru nú sammála um
nauðsyn þess að lækka tekju-
skatta. Enda var það ein megin-
krafa af hálfu verkalýðssamtak-
anna, að breytingar yrðu gerðar
til bóta í því efni. Að lokum lét
rikisstjórnin undan kröfum um
lækkaða tekjuskatta, en sá sér
leik á borði að stórlækka aðra
skatta í leiðinni. Hugmynd
stjórnarinnar er sú að næla
sér með margháttaðri skatt-
lagningu í nokkra milljarða um-
fram þá skerðingu ríkistekna,
sem hlýzt af lækkun tekjuskatts-
ins.
Allir stjórnarandstæðingar,
Sjálfstæðisflokkurinn, Alþýðu-
flokkurinn og Bjarni Guðnason
hafa lýst yfir því, að þeir munu
ekki fallast á það, að ríkið hækki
söluskattinn meir en nemur lækk-
un tekjuskattsins, og raunar hafa
þeir bent á, að fyllsta ástæða væri
til lækkunar ríkisútgjalda til að
mæta tekjuskattslækkuninni að
einhverju leyti.
Enn er ekki ljóst, hvað ríkis-
stjórnin mun gera i þessu efni.
Hún hefur ekki þingmeirihluta til
að knýja fram 5% hækkun
söluskatts og ber þess vegna
skylda til að semja við stjórnar-
andstöðuna um þær lagabreyting-
ar, sem hún getur á fallizt, en
segja af sér ella.
Heyrzt hafa bollaleggingar um
það, að ráðherrarnir muni reyna
einhver bellibrögð í þinginu. Til
dæmis á þann veg að láta efri-
deild fyrst samþykkja 5% sölu-
skattshækkun. Þá mundu stjórn-
arandstæðingar væntanlega
flytja breytingartillögu í
neðri deild, sem þar kynni að
verða felld með jöfnum at-
kvæðum. Þá ætti stjórnarand-
staðan ekki annarra kosta
völ en að fella tillögugrein-
ina í heild, einnig með jöfnum
atkvæðum. En rikisstjórnin gæti
þá sagt, að hún yrði að bregðast
fyrirheitunum um tekjuskatts-
lækkunina, þar sem hún hefði
engar tekjur til að mæta lækkun
tekjuskattsins. Þá væri í rauninni
fallinn grundvöllurinn undan ný-
gerðum samningum, sem einmitt
byggjast ekki sizt á því, að lagfær-
ingar verði gerðar á tekjuskatti.
Að óreyndu er þó forsætisráð-
herranum, Ölafi Jóhannessyni
lagaprófessor ekki ætlandi að
reyna slikar aðfarir. Hann hlýtur
að meta trúnað við þingræðið
meira en svo, að hann leitist við
að níðast á því með klækjum.
Líklegt er þess vegna, að ríkis-
stjórnin semji við stjórnarand-
stöðuna um hækkun söluskatts,
sem nemur tekjuskattslækkun-
inni, en væntanlega mun stjórnar-
andstaðan teygja sig það langt,
þótt hún hafi raunar bent á nauð-
syn þess, að útgjöld rikisins væru
minnkuð og hluti tekju-
skerðingarinnar bættur á þann
veg.
Bretar og
200 mílurnar
Austen Laing framkvæmda-
stjóri Sambands brezkra út-
gerðarmanna hefur upplýst, að
brezkir sjómenn styðji tillögu um
útfærslu landhelginnar í 200 mil-
ur. Þegar þeir aðilar, sem mestra
hagsmuna hafa að gæta af sjávar-
útvegi i Bretlandi, sameinast um
þá kröfu, að brezka ríkisstjórnin
styðji 200 sjómilna landhelgi, má
telja víst, að sú stefna verði ofan á
og Bretar þá í hópi þeirra landa,
sem á hafréttarráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna í Caracas
munu knýja á um að fá 200
milurnar viðurkenndar.
Þannig virðast vera að rætast
þær spár, sem fram hafa verið
settar, m.a. hér I blaðinu, að Bret-
ar mundu sjálfir berjast fyrir 200
sjómílna landhelgi, áður en yfir
lýkur.
Allar þær fréttir, sem erlendis
frá berast af hafréttarmálum,
benda I þá átt, að yfirgnæfandi
meirihluti þjóðanna muni fylgja
200 sjómilna landhelgi á haf-
réttarráðstefnunni, þannig að
ekki einungis 2/3 aðildarríkjanna
samþykki slika tillögu heldur
mun meiri fjöldi. Ljóst er þess
vegna, að við íslendingar erum að
vinna lokasigur í Iandhelgis-
málinu, þann sigur, sem að var
stefnt þegar árið 1948, þegar
lögin um vísindalega verndun
fiskimiða landgrunnsins voru
samþykkt fyrir forgöngu Sjálf-
stæðisflokksins.
Það er að visu hörmulegt, að
ekki skuli nást um það full sam-
staða á Alþingi, að við íslendingar
lýsum því yfir, að við ætlum að
taka okkur 200 sjómílna fiskveiði-
landhelgi þegar á þessu ári.
Kommúnistar hafa bæði leynt og
ljóst bai-izt gegn 200 sjómílna
fiskveiðilandhelgi. f þeirra huga
eru 50 mílurnar einhver helg tala,
sem ekki má frá víkja, og Lúðvík
Jósepsson ærist i hvert skipti,
sem á það er minnzt, að við
íslendingar eigum að taka okkur
hinn ítrasta rétt.
Stefnumörkun
strax
Eins og alþjóð veit, lýsti Sjálf-
stæðisflokkurinn þvi yfir á liðnu
hausti, að stefna hans væri sú, að
íslendingar helguðu sér 200
sjómílna fiskveiðilandhelgi fyrir
árslok 1974. Þótt einkennilegt
megi virðast urðu viðbrögð
annarra flokka ýmist áhugaleysi
eða bein andstaða, sem greini-
legast kom raunar fram
hjá kommúnistum eins og vænta
mátti.
Lúðvík Jósepsson reyndi að
réttlæta afstöðu sina með því, að
íslendingar hefðu ekki laga-
grundvöll til að helga sér 200
sjómílur. Honum er þó ekki stætt
á þeirri fullyrðingu, þegar ljóst
er, að hafréttarráðstefnan mun
styðja 200 sjómilna fiskveiðiland-
helgi. Væri honum því sæmst að
láta af andstöðu sinni við viðáttu-
mikla landhelgi.
Á engan hátt gætum við
Islendingar minnzt betur þjóð-
hátíðarársins en einmitt með því,
að allir 60 þingmennirnir
sameinuðust um að samþykkja
200 sjómílna fiskveiðitakmörk,
sem gildi tækju fyrir lok þessa
árs. Þótt réttur að alþjóðalögum
til að ákveða slikt kynni að verða
vefengdur nú, er alveg ljóst, að á
miðju ári verða nægilegar laga-
stoðir fyrir slíkri framkvæmd.
Þvi miður er nú slik upplausn i
íslenzkum stjórnmálum vegna
forustuleysis rikisvaldsins, að
litill tími vinnst til að sinna hin-
um mikilvægustu málum, en
lengur verður ekki við það unað,
að landhelgismálið verði algjör-
lega látið sitja á hakanum vegna
pólitisks öngþveitis.