Morgunblaðið - 06.03.1974, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. MARZ 1974
Leikfélag Reykjavíkur:
Kertalog
Anna Krístln Arngrfmsdóttir og Árni Blandon í hlutverkum sfnum.
Höfundur:
Jökull Jakobsson
Leikstjóri:
Stefán Baldursson
Leikmynd:
Jón Þórarinsson
Tónlist:
Sigurður Rúnar
Jónsson
I þetta sinn sýnir Jökull Jakobs-
son okkur lítinn skika af sviði
mannlífsins: geðsjúkrahúsið.
Hann reynir samt ekki að gefa
neina tæmandi mynd af þvf, við
kynnumst nokkrum persónum á
opinni deild og er þar fyrstrar að
geta Láru, en hún á sér sögu, sem
reyndar verður ekki alskýr, en þó
má áætla af því, sem henni fer um
munn, að hún hafi gripið til sinna
ráða þegar pláss hennar í veröld-
inni var orðið ótryggt, seinni mað-
ur móður hennar kærir sig lítið
um hana og barn móður hennar
með seinni manninum skipar
fyrsta sætið gagnvart elsku og
umhyggju móðurinnar, hinni
dótturinni, Láru, hefur verið ýtt
til hliðar. Við vitum ekki hvort
hún þjáðist mikið meðvitandi, í
leikritinu er einnig bent á, að með
föður hennar hafi leynst einhver
veila, en heldur ekki sagt neitt
skýrum orðum um það. Lára á
engan að nema frænku sína, sem
kemur og heimsækir hana öðru
hvoru, móðir hennar er flutt út á
land með nýja manninum og hún
skrifar dóttur sinni varla.
Ungi pilturinn, sem kemur á
geðsjúkrahúsið eftir að leikurinn
er hafinn, kemur úr allt öðrum
stað. Foreldrar hans eru sterkefn-
að fólk, sjálfur var hann í seinasta
bekk í menntaskóla þegar brann
fyrir hjá honum. Hann hefnir sín
ekki fyrir misgjörðir heimsins á
lifandi veru heldur ræðst með
haglabyssu á tryllitækið hans
föður síns. Á því heimili er kær-
leikurinn heldur ekki í því veldi,
að allt geti verið með felldu. Frú-
in, móðir Kalla, er dóttir fyrir-
tækisins, sem hafði verið mikið og
stórt þegar hún var að alast upp
og því veittust henni þau gæði,
sem fylgir slikri þjóðfélagsstétt:
menntun og möguleikar til að
fága smekkinn. Þegar hún er
komin á giftingaraldurinn liggur
fyrirtækinu við hruni ogþá giftist
hún einhverjum duglegum
ómenntuðum náunga, sem rífur
það upp og þau verða aftur ofan á
í efnalegum skilningi. Hún finnur
samt alltaf til þess, að maðurinn
hennar er ekki af sama sauðahúsi
og hún og hún heldur hjónaband-
ið út því það er nauðsynlegt
vegna peninganna og þjóðfélags-
aðstöðunnar. Nú eiga þessi ágætu
hjón son. Synir þarfnast feðra
sinna, þeir eru þáttur i nauðsyn-
legri öryggistilfinningu þeirra og
um leið æskileg viðmiðun fyrir
synina. I þessu tilfelli vill móðirin
sennilega ekki, að sonurinn sjái
of mikið i föðurnum, hún vill hafa
hann fyrir sig, geta mótað hann
eins og hún vill — og til þess að
Lelklist
eftir ÞORVARÐ
HELGASON
tryggja Það, hænir hún hann að
sér með blíðuhótum, sem stund-
um hafa víst breyst úbliðuhótum
möður við son og orðið að blíðu-
hótum konu við mann — og það
er einmittþeim vopnum, sem hún
beitir í leikritinu sjálfu, þegar
hún sér að annað dugir ekki.
Þetta er það, sem ég get mér til
um sögu þesara persóna, getgátur
byggðar á texta leikritsins. Aðrar
persónur þess hafa enga sögu, eru
aðeins fulltrúar þess, sem þær
eru í dag, hvað gerðist er látið
ósagt.
Lára er leikin af Önnu Kristínu
Arngrímsdóttur. Lára er i túlkun
hennar meyr i gegn og meyrnin
er formerki leiks hennar allt hlut-
verkið og grátstafurinn því alltaf
á næsta leiti. Ég leyfi mér að
spyrja hvort ekki hefði mátt gæða
þessa persónu svolftið meiri vídd,
láta hana vera þó ekki væri nema
brot af manneskju, sem getur
raunverulega tekið á af skapi I
viðbrögðum sínum við umheimin-
um?
I texta hlutverksins eru ýmsir
staðir, þar sem allt önnur for-
merki hefðu sterkari áhrif, t.d.
textinn um matarprógrammið:
„Þessar súpur
súpur í stórum stórum pottum
pottum
á mánudögum saltf iskur og súpa
á þriðjudögum fiskbollur og
súpa.. .“
Ef þetta hefði verið flutt á
grunni þeirra tilfinninga, sem hér
liggja að baki, ieiða, andúðar,
flutt sem köld upptalning stað-
reynda með leiðann sem undir-
tón, hefði þetta fengið ris, í stað
þess flutti leikkonan textann sem
hjartnæmt saknaðarljóð. Önnur
einræða á að lýsa veikindum
hennar, henni finnst hún alltaf
vera í geisla, sem hún vill komast
út úr en tekst ekki, er einnig tjáð
bæði i orðum og hreyfingum mjög
átaka- og spennulítið, viðbrögð
hennar eru mjög viðkvæmnisleg
en sýna þess lítinn vott, að hún
vilji komast undan. Hefði Lára,
öðru vísi leikin, ekki fengið meiri
svip og hefði maður þá ekki fund-
ið sterkar tiimeð henni?
Árni Blandon leikur Kalla og
leikur á allt annan hátt en Anna
Kristín Arngrímsdóttir. Hann
leikur hlutverkið, sem er saman-
sett úr ýmsum þáttum, sem hann
skilar hverjum fyrir sig, mjög
eðlilega og mjög viðkunnanlega.
Eitthvað fannst mér reiðikast
hans gagnvart lækninum slapp-
ara en skyldi, annars sýnir hann
heillega hvert stig hlutverksins:
unga piltinn, sem á í vandræðum
og verður feginn þegar hann hitt-
ir stúlku, sem hann getur talað
við, unga manninn, sem ætlar að
verða trúr yfir litlu og gleðjast
með stúlkunni sinni undir súð yf-
ir einföldum og fátæklegum hiut-
um, piltinn, sem verður leiður á
þessari uppgjöf og hefur látið
telja sig á að fara út í samkeppnis-
þjóðfélagið og vinna sér góðan
stað í geislanum frá Mammon —
og það er sá náungi, sem kemur
og kveður Láru þegar hún er
aftur komin á sjúkrahúsið, jafn
kærleikslitill og aðrir heimsækj-
endur, sem koma að utan. Þessi
lítt lærði ungi piltur stóð sig með
sóma.
Brynja Benediktsdóttir leikur
móðurina og gefur okkur mjög
sannfærandi mynd af nokkuð
yfirspenntri og dálítið grófri
konu.
Steindór Hjörleifsson kemur
fram sem faðir í stuttu atriði og
var trúverðugur. Frænka Guð-
rúnar Ásmundsdóttur var einnig
ágæt. Læknir Þorsteins Gunnars-
sonar sýndi prýðilega manninn,
sem þarf að hlusta á ailt þetta
raus og einbeita sér að tína út úr
því, það, sem nýtilegt er. Karl
Guðmundsson og Guðrún Step-
hensen leika vandasöm hlutverk,
hvort tveggja stílfærðir hlutar úr
persónum, textinn ber öft fleiri
en eina merkingu, yfirleitt mjög
lágt stilltur og viðkvæmur og skil-
uðu þau honum vel. Þriðji maður
Péturs ESnarssonar er vel gert,
kostulegt, lítið hlutverk.
Leikstjórn Stefáns Baldurs-
sonar er yfirleitt vel unnin þó
kannski hefði mátt vera meiri
hraði í sýningunni allri, ég veit
ekki hvort aðrar misfellur verða
allar skrifaðar á hans reikning.
Leikmynd Jóns Þorissonar er
ágæt, hljóðlát og tæknilega vel
leyst.
Tónlist Sigurðar Rúnars Jóns-
sonar fannst mér of viðkvæmnis-
leg.
Kertalog er gott leikrit, þrátt
fyrir opið form helst heildin, aðik
ar bíða ósigur, aðrir fara með
sigur, ennþá besta íslenska leik-
ritið 1974.
Pétur Einarsson, Karl Guðmundsson og Guðrún Stephensen f hlut-
verkum sínum.
Valgarður Haraldsson námsstjóri:
Leiðin frá vilja til athafna
I byrjun síðasta áratugar var
svo komið, að til hreinna
vandræða horfði með áfram-
haldandi skóiagöngu margra
unglinga í dreifbýli að loknu
skyldunámi, sem m.a. stafaði af
því, að ákvæði gildandi skólalaga
um 8 ára skólaskyldu (reyndar
nefnd fræðsluskylda í lögum um
skóiakerfi) hafði aldrei komizt til
framkvæmdar heldur gilti víðast
hvar til sveita undanþága, sem
heimilaði skólahverfum að láta
skyldunám aðeins ná til 14 ára
aldurs. Vegna fræðsluskyldunnar
urðu heimilin að sjá fyrirþví, sem
á vantaði.
Mikil aðsókn að héraðsskólum
varð þess valdandi, að oft var
nokkurra ára bið unz nemendur
komust þar inn, ef það þá tókst,
enda beittu skólarnir þeirri að-
ferð að velja úr og voru lakari
nemendur látnir sitja á hakanum.
Misréttið var orðið það augljóst,
að skólayfirvöld landsins gátu
ekki lengur lokað augunum fyrir
því. Og síðan 1965 hefir nokkuð
markvisst verið unnið að því að
koma alls staðar á 8 ára skóla-
skyldu. Á Norðurlandi lætur
nærri, að það hafi tekizt. Aðeins
örfá skólahverfi, mjög fámenn,
halda enn í 7 ára skólaskyldu, en
öll hafa þau möguleika á að koma
nemendum til unglinganáms i
nærliggjandi skólum, hvað þau og
gera.
Jafnframt hafa lög og reglu-
gerðir flestra sérskóla og fram-
haldsskóla verið endurskoðuð á
undanförnum árum. Sameiginleg-
ur þáttur í þeirri endurskoðun
virðist vera sá, að gerðar eru
meiri kröfur til undirbúnings-
náms nemenda en áður var.
Hvergi er staðnæmzt lengur við
unglingapróf sem inngönguskil-
yrði heldur miðast lágmarksskil-
yrði við miðskólapróf eða meira.
Sem sagt, lok 8 ára skyldunáms er
ekki lengur neinn áfangi á náms-
brautinni heldur eins konar
öryggisventill skólans. Hingað
ferðu, en ekki lengra.
Nemendur verða að bæta við
sig 9. skólaárinu, ef allar leiðir til
framhaldsnáms eiga ekki að lok-
ast þeim. Ég tel því óhjákvæmi-
legt, að tekin verði upp 9 ára
skólaskylda, þannig að eðlileg
tengsl skapist milli skyldunáms
og framhaldsnáms. Nemendur
verða að hafa eitthvert mark til
þess að keppa að og sjá tilgang í
náminu.
Að vísu hafa komið fram
skiptar skoðanir um gildi
lengingar skólaskyldunnar. Svo
virðist sem sumir kennarar á
gagnfræðastigi séu henni mót-
fallnir og finni henni margt til
foráttu. M.a. benda þeir á reynslu
þjóðarinnar af framkvæmd 8 ára
skólaskyldu og námsleiðann, sem
siglt hefirí kjölfar hennar, og eru
fullir kvíða og örvæntingar vegna
hinnar nýju skólaskipunar. Jafn-
vel er þvi haldið fram, að þessu
ráði fremur nýjungagirni
einstakra skólamanna og stjórn-
málamanna, sem hafa ánetjazt
henni, en nauðsyn og þörf.
E.t.v. liggur ógæfa okkar í því,
að framkvæmd skyldunámsins
hefir skipzt á tvö skólastig, barna-
fræðslu- og gagnfræðastig, þar
sem tvenns konar lög og relgur
gild og ólik sjónarmið ráða.
Þegar skólalöggjöfinni var breytt
1946, 'höfðu gagnfræðaskólarnir
öðlazt fastan sess i skólakerfinu
og þá fyrst og fremst sem bók-
námsskólar og hlotið viður-
kenningu sem slikir, enda hélt þá
tiltölulega litill hluti nemenda
áfram námi eftir barnaskóla.
Þetta viðhorf er enn ráðandi á
gagnfræðastiginu. Þessir skólar,
sem áður fyrr gengu vel, gera það
ekki lengur. Nemendur hafa
breytzt og nemendum hefir
fjölgað. En hefir skólinn lagað sig
nýjum aðstæðum?
Þrátt fyrír ákvæði laganna um
verknám hafa gagnfræðaskólarn-
ir eftirlátið sérskólum mest allt
bocrr*;rr eða verklegt nám, en
helgað sig áfram nær eingöngu
bóknámi og flokkað nemeridur
eftir því i duglegt og miður dug-
Iegt námsfólk. Eftir því sem
nemendum hefir fjölgað á gagn-
fræðastigi eru afleiðingar flokk-
unarinnar að koma æ betur í ljós.
Duglegum nemendum er beint í
menntaskóla og aðra hliðstæða
bóknámsskóla, en slakir nemend-
ur fara í verknsmssköla. Þessi
tilhneiging til úrvals birtist einna
gleggst annars vegar í fjölgun
menntaskóla i landinu, einkum
höfuðborgarsvæðinu, þar sem
þrýstingurinn er hvað mestur, og
hins vegar í auknum kröfum sér-
skóla um undirbuningsnám
nemenda. Þá sennilega gert til
þess að hæna að sér betri
nemendur, sem alls ekki hefir
tekizt nema að litlu leyti vegna
þess að verknámsskólar njóta enn
ekki sömu virðingar og bóknáms-
skólar.
Satt að segja vekur það furðu
mína, hvað flokkunarvélin hefir
gengið Iengi, þótt merkja megi
þreytu hjá henni og því tilslakan-
ir gerðar á inngöngu nemenda í
menntaskóla.
Haldi flokkunarkerfið svona
áfram, hlýtur að reka að þvi, að
hlutfallslega færri og færri nem-
endur hefja hagnýtt nám við
16—17 ára aldur og það ekki
byrjað hjá mörgum fyrr en við
tvítugsaldur að loknu mennta-
skólanámi. Jafnframt steðjar sú
hætta að, að sumar starfsgreinar
eigi í erfiðleikum með að fá tíl sín
velmenntað starfsfólk. Merkur
skólamaður norðanlands sagði
eitt sinn: ,,Ég kvíði þeim degi,
þegar öll menning verður komin
undir þak.“
Það er þvi mjög aðkallandi, að
hjóli flokkunarvélarinnar verði
snúið við og fleiri nemendur
hvattir, einnig velgefnir nemend-
ur, til þess að hefja hagnýtt nám
strax að loknu skyldunámi og það
gert eftirsóknarvert, t.d. með því
að opna háskólann fyrir fleiri en
nemendur með stúdentspróf.
Ennfremur verður skyldunáms-
skólinn að sinna betur hlutverki
sinu en hann gerir nú. Auk þess
að veita nytsamaþekkingu á hann
að leggja grundvöll að siðara
námi, bæði bóklegu og verklegu,
og tengjast framhaldsskólastiginu
beint og með eðlilegum hætti.
Þessi tengsl mega ekki rofna eins
og nú er að gerast.
Þá væri ákjósanlegt, að helzt
allir nemendur ættu þess kost að
kynnast ólíkum atvinnugreinum
áður en skyldunámi lyki. Slíkt
krefðist þess, að atvinnuvegirnir
tækju að sér uppfræðsluhlutverk,
þó með öðrum hætti en nú tíðkast.
Því drep ég á þetta hér, að skotið
hefir upp kollinum hugmyndum
um nánari tengsl skólanna og at-
vinnuveganna en nú eru og því
tímabært, að málið verði íhugað
og rætt í fullri alvöru.
Eg minntist á það fyrr, að nem-
endur hefðu breytzt. Þessar
breytingar hafa sumar gerzt án
þess að skólinn kæmi þar nærri,
má þar nefna áhrif vegna breyt-
inga í þjóðlífi og atvinnuháttum.
Skólinn er heldur ekki lengur
einn um þekkingarmiðlunina.
Hann keppir við áhrifamikla fjöl-
Framhald á bls. 29.