Morgunblaðið - 28.05.1974, Blaðsíða 10
10
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 28. MAl 1974
Birgir Guðjónsson læknir:
Hugleiðing um dýrafriðun
og hvítabjarnardráp
Á undanförnum áratugum
hefur skilningur manna á um-
hverfisverndun farið vaxandi.
Sérstæð landsvæði um allan heim
hafa verið friðuð vegna náttúru-
fegurðar, dýralífs eða gróðurs.
Dýrategundir sem hefur verið
hætt við útrýmingu hafa oft verið
verndaðar sérstaklega án tillits til
landssvæöa. Fyrir fjölmargar
dýrategundir hefur þessi skiln-
ingur þó komið of seint þar eð
þeim hafði þá þegar verið útrýmt
eða útrýming óumflýjanleg vegna
mikiilar fækkunar. Geirfuglinn
er þar okkar framlag. Náttúru-
unnendum, lærðum sem leikum,
hefur löngu skilízt að hin gamla
skipting dýra í slæm óargadýr eða
góð nytjadýr er fávísleg. Hvert
dýr á sér sitt hlutverk í náttúr-
unni og íhlutun mannsins, hvort
sem er vegna ofveiði eða of-
verndunnar, er aðeins til skaða.
Miklar upplýsingar um jafn-
vægi í dýraríkinu hafa til dæmis
fengizt úr þjóðgörðum Banda-
ríkjanna, oft þó vegna dýrkeyptra
mistaka. Við stofnun Grand
Canyon þjóðgarðsins í Arizona
var þar allmikið af antilopudádýr-
um og nokkuð af fjalialjónum.
sem lifðu m.a. á dádýrunum. Á
þeim tima voru hugmyndir
manna um góð dýr og slæm alls
ráðandi og hófst mikil herferð til
útrýmingar ..vondu" fjallaljón-
anna og tókst næstum því. Af-
leiðingarnar urðu þær, að
dádýrunum fjöigaði langt fram
yfir þol beitilandsins og stórir
hópar sultu í hel en landið var
ofbeitt til skaða. Þrátt fyrir ára-
tuga friðun hefur jafnvægi enn
ekki náðst né er útséð um afdrif
ijönanna. Líkir atburðir gerðust í
Yellow-stone þjóðgarðinum, en þó
ekki með jafn alvarlegum af-
leiðíngum. Auk útrýmingar dýra-
tegunda hefur tilflutningur dýra
af manna völdum orðið afdrifa-
ríkar. Minkurinn i náttúru ís-
lands er þar okkar slys og af-
leiðingarnar flestum kunnar.
I friðunarmálum á Isiandi
virðast þó hinar úreltu gömlu
hugmyndir um góð dýr eða slæm
vera alls ráðandi eins og sjá má
t.d. á fuglafriðunarlögunum. Eru
slæmu fuglarnir réttdræpir ailt
árið, en svanurinn sennilega of-
friðaður, þar eð honum hefur
fjölgað langt fram yfir möguieika
á varplandi.
Dýraríki lslands er afar fátækt
af villtum landdýrum. Strangt til
tekið eru aðeíns refurinn og haga-
músin alíslenzk. Þrátt fyrir þessa
miklu fátækt eru afar litlar
vísindalegar upplýsingar til um
refinn og þátt hans i náttúru Is-
lands. Miskunarlaust er stefnt að
Birgir Guðjónsson.
útrýmingu hans og hann rétt-
dræpur hvar sem er, jafnvel læð-
ur með hvolpa. Er skammt að
minnast að tveir refir voru drepn-
ir með vélsleðaakstri norðan-
lands og er vart hægt að hugsa sér
ógeðfelldari veiðimennsku.
Takist Islendingum einnig að út-
rýma refnum eins og geirfuglin-
um forðum, verður þáttur þeirra í
fækkun dýrategunda jarðarinnar,
meiri en flestra annarra þjóða og
það án notkunar hins þjóðlega
höfðatölureiknings.
Alþjóðasamstarf um friðun
dýra hefur farið vaxandi og sum
lönd t.d. bannað innflutning
skinna eða afurða dýra, sem hætt
er við, útrýmingu. Alþjóðasamtök
hafa lagt fram fé til kaupa á
landssvæðum i friðunarskyni og
hafa t.d. Austur-Afríkuþjóðir
notið stuðnings þeirra við stofnun
þjóðgarða sinna, en þær þjóðir
hafa sýnt sérstaklega mikinn
skilning á þýðingu dýrafriðunnar.
Islendingar fengu einnig alþjóð-
lega fjárhagsaðstoð við kaup á
Skaftafelli og stofnun þjóðgarðs
þar. Sú alþjóðlega samvinna, sem
mest hefur snert Islendinga eru
tilraunir til friðunar hvalsins og
verndun laxastofnsins. Síðan
hrygningarstöðvar laxins fundust
við Grænland og Norður-Noreg
hefur hann verið miskunarlaust
veiddur í net af Dönum og Norð-
mönnum, þrátt fyrir mótmæli
annarra þjóða.
Ein hinna tignarlegu dýra-
tegunda jarðar, sem hefur verió
hætt komin vegna ofveiði er
hvítabjörninn. Heimkynni hans
er, eins og allir vita, á norður-
hjára veraldar, á landsvæði sem
tilheyrir Bandaríkjunum
(Alaska), Kanada, Grænlandi,
Noregi og Rússlandi (Svalbarði).
Er talið að nú séu aðeins eftir um
800 frjáls, villt dýr, sem vegna
dreifingar stofnsins er lítt meira
en nauðsynlegt er talið til eðlilegs
viðhalds. Hefa þessar þjóðir
komið sér saman um friðun hvita-
bjarnarins og mega nú aðeins
Eskimóar veiða hann og þá aðeins
þeir, sem hafa lífsviðurværi sitt
af veiðum. Nýlega voru fréttir í
blöðum um heimsókn hvíta-
bjarnar í kaupstað á Svalbarða, og
kom glöggt fram, að hann var
látinn óáreittur vegna friðunnar.
Island getur ekki talizt vera hluti
af hinum náttúrulegu heimkynn-
um hvítabjarnarins þótt þá hafi
alloft borið hingað með hafís. Töl-
ur um fjölda þeirra yfir árin hef
ég ekki, en á síðasta áratug hafa
þrir birnir verið felldir á Islandi
og a.m.k. einn enn sézt á jaka.
Hvítabjörninn getur því ekki
talizt mjög fátíður gestur hér. ís-
lendingar telja sig náttúruunn-
endur og gestrisna og sannarlega
fagna vel fleygum gestum úr ríki
náttúrunnar. Samt er staðreyndin
sú, að hvítabjörninn, þessi tignar-
legi gestur, er hér með öllu frið-
laus og réttdræpur. Dráp hvíta-
bjarna á Islandi mun án efa ekki
gera út af við stofninn, en í ljósi
þess að honum er hætt komið og
samvinnu áðurnefndra þjóða um
friðun, virðist mál til komið fyrir
Islendinga að íhuga hvort þörf sé
á að eyða þeim dýrum, sem
hingað kunna að berast. Dýra-
fræðingar hafa lengi haft yfir að
ráða aðferðum og tækjum til að
svæfa jafnvel hin stærstu villidýr,
hvort sem er til rannsókna og
merkinga eða töku í dýragarða.
Væri hvítabjörn fangaður eru val-
kostirnir tveir, annað hvort
flutningur í dýragarð eða aftur til
eigin heimkynna. Þótt hvítabjörn
sé nú að mestu friðaður, yrði
hann sennilega alltaf veiddur
fyrir dýragarða og dýr, sem hér
veiddist og ráðstafað i dýragarð
því ekki glatað. Kostnaður við
slikt yrði þá greiddur af við-
komandi dýragarði. Æskilegra, en
sennilega dýrara, væri að koma
hvítabirni aftur til heimkynna
sinna. Kostnaður við slíkt gæti
orðið nokkur, en vafalaust mætti
fá styrki frá alþjóðlegum náttúru-
verndarsamtökum. Nú þegar er
hér á landi aðstaða og kunnátta til
geymslu hvítabjarna. Þriðji kost-
urinn væri að leyfa honum búsetu
t.d. á Hornströndum, en það yrði
varla samþykkt.
Dráp hvítabjarnarins í Fljóta-
vík sl. föstudag er skiljanlegt með
tilliti til fornra viðhórfa gagnvart
hvítabirninum og aimennu
skiiningsleysi á friðunarmálum,
en hryggilegt og sennilega með
öllu óþarft. Dýrið virðist, skv.
frásögnum í fjölmiðlum, ekki
hafa gert sig líklegt til árása á
mennina. Vonandi ber okkur
gæfa til að bregðast öðru vísi við
næst. Mælist ég til þess að island
undirriti einnig samþykkt um
friðun hvítabjarnarins, jafnvel
þótt sá fyrirvari væri við hafður
að björgun væri möguleg. Væri
það verðugt verkefni fyrir
íslenzka áhugamenn um náttúru-
vernd að reyna að bjarga dýrum,
sem hingað kynnu að berast í
framtíðinni.
Reykjavik, 20. maí 1974
Birgir Guðjónsson.
Hjalti Sigurbjörnsson:
Enn um brú yfir Hvalfjörð
FYRIR stuttu ritaði Friðrik Þórð-
arson um brú yfir Hvalfjörð og er
hann ekki sá f.vrsti. Eg hef oft
hugsað um þetta og rætt við inenn
og hefur öllum þótt þetta of dýrar
Á SUMRI komanda munu 80
KFUM-skátar frá Danmörku
koma í heimsókn til Islands.
Skátarnir, sem eru á aldrinum
18—30 ára, munu dvelja í tuttugu
daga á Isiandi og á þeimtíma eiga
þeirað ferðast víðsvegar um iand-
ið.
Þessi ferð kallast „náms-vinna"
um Island, en í ferðinni eiga skát-
arnir að reyna kynnast landi og
þjóð eins og frekast er kostur og
miðla a'ðun af þekkingu sinni, er
þeir koma heim. Hópnum hefur
verið skipt f finnn flokka, en hver
flokkur hefur sérstakan áhuga á
einhverri þessara greina: félags-
framkvæmdir. Vegagerðin hefur
gert kostnaðaráætlun um þetta
fyrir nokkrum árum og minnir
það mig, að sú áætlun hafi hljóðað
upp á um 4400 milljónir. Var þá
fræði, sögu, landafræði, jarðfræði
og fjallgöngum.
I fréttatilkynningu frá KFUM í
Danmörku segir, að þar sem
margir þátttakendanna hafi
aldrei kynnzt fjallgöngum svo
neinu nemi, verði mikið um fjall-
göngur. Feróan frá Danmörku
hefst 6. júlí n.k. og strax við kom-
una til Reykjavíkur verður farið i
6 daga ferð í Landmannalaugar,
þá verður farið í dags ferð til
Heklu, síðan aöSlöng í Þjórsárdal
og á fleiri staði. Sfðasta langferin
verður 5 daga ferð í Þórsmörk, en
síðustu þrjá dagana hafa skátarn-
irtileigin afnota ogmargirmunu
þá hafa hug á að heimsækja Vest-
mannaeyjar.
miðað við, að farið væri vfir um,
þar sem Laufagrunn er, en þar
eru grynningar, sem brýtur á
um stórstraum og jafnvel sjást.
En þar er fjörðurinn mun breið-
ari en á milli Torfumels og Graf-
armels handan fjarðarins. Á
þessu svæði út af Kiðafelli eru
miklar grynningar, framburður
úr Kiðaféllsá og svo það, sem
snjór og vindur hefur brotið niö-
ur úr melunum og óshólmanum,
sem eru norðan og utan við Kiða-
fellsá. Þessar grynningar ná allt
út i miðjan fjörð út af Kiðafelli,
eða um 1500 m. Á þessu svæði er
nú sanddæluskipið Sandey að
taka efni, sem notaó er við bygg-
ingarframkvæmdir á höfuðborg-
arsvæðinu. A þessum 1500 m
mætti gera brú með tvennu móti.
1. Nota vfð stálrör, sem sett
væru niður og dælt upp úr þeim
svo að þau sykkju niður á fast og
fylla síðan með steypu. Það gæti
sanddæluskipið gert.
2. Reka niður stálþil og dæla
sfðan efni beint af botninum við
hliðina til uppfyilingar. Til þess
mætti líka nota sanddæluskip.
Þannig mætti á sama hátt vinna
frá hinu landinu sennilega
700—800 metra út. Þá væri eftir
áll á milli, sem væri 700—800 m
breiður og 26—30 m djúpur, en
þar yrði að hafa önnur ráð. Ef
hugsað væri til framtíðarinnar,
teldi ég rétt að láta hætta að taka
efni á þessum stað, nóg er af
sambærilegu efni utar í firðin-
um, svo að ekki er nauðsyn að
eyða þessu efni, ef á því þyrfti að
halda vegna brúarframkvæmda.
Eg veit ekki, hvernig brú hefur
verið reiknuð út 1988, en værí
ekki athugandi að gera kostnaðar-
áætlun um brú á þessum stað?
Eg, sem á undanförnum árum
hef óhjákvæmilega fylgzt með
umferðinni hér um veginn og
veit, hvernig henni er háttað,
veit, að engin ferja annar þeirri
umferð, sem hér fer um frá föstu-
degi til mánudags. Aður var um-
ferðin á laugardögum og sunnu-
dögum, en nú hefur föstudagur-
inn bætzt við án þess að bílaum-
ferð minnki hina dagana. Engin
100 bíla ferja mundi anna þeirri
umferð, þó gæti ferja á Akranes
haft nóg að gera þessa þrjá daga.
Það er enginn vafi á því, að
ekkert annað en brú svo utarlega
á firðinum mundi freista manna
til að fara styttri leiðina. Þá yrði
leiðin til Akraness um 50 km og í
Borgarnes um 80 km, svo að tekin
séu dæmin, eða styttast um a.m.k.
50 km til Akraness og með nýju
brúnni við Borgarnes mundi
Hjalti Sigurbjörnsson.
styttast þangað uin 60 km úr 145
km.
Þannig mundi leiðin á Snæfells-
nes styttast á sama hátt. Inn fyrir
Hvalfjörð færu ekki aðrir en þeir,
sem þangað ættu erindi, og svo
þeir, sem njóta vildu þeirrar feg-
urðar, sem landið hefur upp á að
bjóða. Það er mitt álit, að leggja
ætti áherzlu á þessa framkvæmd,
en spara smáframkvæmdir innar
í firðinum án þess þó, að byggðar-
lagið hljóti tjón af. Reynslan hef-
ur sýnt, að vió erum aldrei nógu
framsýn og spörum okkur til
skaða.
Það væri verðugt verkefni fyrir
íslenzka verkfræðinga að reikna
út og gera tillögur um haganleg-
astar framkvæmdir og gerð brú-
ar, þar sem gert væri ráð fyrir
siglingu þeirra skipa, sem um
fjiirðinn þyrftu að fara.
Skátar frá Danmörku
r
í Islandsheimsókn