Morgunblaðið - 12.07.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. JULl 1974 23
Stjórnar-
myndanir
og stjórnar
samvinna
á íslandi
reglustjóra, sem þá um sumarið
tók I fyrsta sinn sæti á Alþingi.
Segir Bernharð Stefánsson I
endurminningum sínum, að hann
hafi verið samþykktur með þorra
atkvæða I þingflokki Framsóknar-
flokksins. Eftir að konungur
hafði formlega falið honum
stjórnarmyndun var hann skipað-
ur forsætisráðherra 28. júlí 1934.
Auk forsætisráðherraembættisins
fór Hermann Jónasson með dóms-
og kirkjumál og landbúnaðarmál.
Eysteinn Jónsson var skipaður
fjármálaráðherra og Alþýðu-
flokkurinn tilnefndi Harald
Guðmundsson af sinni hálfu til
setu I stjórninni og fór hann með
atvinnu- og samgöngumál, jafn-
framt þvf sem undir hann heyrðu
utanríkis- og kennslumál. Þessi
stjórn hafði að baki sér stuðning
26 þingmanna af 49.
Ráðuneyti Asgeirs Asgeirsson-
ar sat samtals sem bráðabirgða-
stjórn 18Vi mánuð og hefur bráða-
birgðastjórn ekki setið jafn lengi
að völdum hér á landi. Þess er þó
að geta, að engar tilraunir til
stjórnarmyndunar voru gerðar
frá áramótum og fram yfir þing-
kosningar I júnl. Stjórn
Hermanns Jónassonar, sem
mynduð var sumarið 1934, er sú
fyrsta, sem gekk undir nafninu
„Stjórn hinna vinnandi stétt.“
A þinginu 1937 varð alvarlegur
ágreiningur milli stjórnarflokk-
anna. Atti hann m.a. rætur að
rekja til Kveldúlfsmálsins svo-
kallaða og þjóðnýtingaráforma
Alþýðuflokksins. Stefán Jóhann
Stefánsson segir 1 æviminningum
slnum, að þingmönnum Alþýðu-
flokksins hafi oft fundizt sambúð-
in erfið við Framsóknarflokkinn
og raunar þvl erfiðari sem lengur
leið á stjórnarsamstarfið. Segir
hann, að hlutur Alþýðuflokksins
hafi alltaf orðið minni en skyldi.
Agreiningur þessi endaði með
þvl, að stjórnarsamstarfinu var
slitið voruð 1937. Hermann Jóns-
son sagði hins vegar ekki af sér,
en kaus að rjúfa Alþingi og efna
til nýrra kosninga, sem haldnar
voru 20. júní 1937. Urslit alþingis-
kosninganna urðu þau, að Fram-
sóknarflokkurinn fékk 19 þing-
menn kosna, Sjálfstæðisflokkur-
inn 17 þingmenn, Alþýðuflokkur-
inn 8, Bændaflokkurinn 2 og
Kommúnistaflokkur Islands 3.
Þetta var í fyrsta skipti, sem
kommúnistar fengu fulltrúa á Al-
þingi. Að kosningum loknum
sömdu Framsóknarflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn um áframhald
stjórnarsamstarfsins, sem rofnað
hafði nokkrum mánuðum áður.
Stjórnin hafði nú stuðning 27
þingmanna á Alþingi af 49, sem
þar áttu sæti.
1 marzmánuði 1938 kom hins veg
ar upp ágreiningur á nýjan leik
milli stjórnarflokkanna. Fram-
sóknarflokkurinn beitti sér þá
fyrir því, að kaupdeilda sjómanna
og útgerðarmanna botnvörpu-
skipa yrði leyst með gerðardóms-
lögum. Þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins studdu þá lagasetningu.
Vegna þessa sagði Haraldur
Guðmundsson af sér ráðherra-
embætti 20. marz. Skúli
Guðmundsson þingmaður Fram-
sóknarflokksins var slðan skipað-
ur ráðherra i stað Haralds
Guðmundssonar, en Alþýðuflokk-
urinn hét þvl að veita rlkisstjórn-
inni hlutleysi og afstýra van-
trausti, ef fram kæmi.
Þjóðstjórnin
Stjórn Hermanns Jónassonar
var veik eftir þetta, þó að hún
nyti stuðnings 19 þingmanna
Framsóknarflokksins og hlutleys-
is 8 þingmanna Alþýðuflokksins.
A þessum tlma var við mikla efna-
hagserfiðleika að etja og af þeim
sökum komu fram hugmyndir um
þjóðstjórn. Forystumenn Alþýðu-
flokksins, Framsóknarflokksins
og Sjálfstæðisflokksins lýstu sig
allir fylgjandi þeirri lausn. Ekk-
ert varð þó úr þvl, að þessari
hugmynd yrði hrint I framkvæmd
á árinu 1938. En þegar kom fram
á árið 1939 hófust samningavið-
ræður milli þessara þriggja
flokka. Komu þeir sér loks saman
um málefni og samstarfsgrund-
völl um miðjan aprll 1939.
Þjóðstjórnin tók svo við völdum
18. aprfl það ár. Skúli Guðmunds-
son lét þá af embætti. Af hálfu
Framsóknarflokksins sátu I
stjórninni Hermann Jónasson,
sem var áfram forsætis-, dóms- og
kirkjumálaráðherra, og Eysteinn
Jónsson, sem varð viðskiptamála-
ráðherra. Sjálfstæðisflokkurinn
tilnefndi Jakob Möller, sem varð
fjármálaráðherra og Ólaf Thors,
sem gegndi störfum atvinnumála-
ráðherra. Alþýðuflokkurinn til-
nefndi svo Stefán Jóhann
Stefánsson, sem varð félags- og
utanrlkisráðherra. Með þessu var
ráðherrum fjölgað úr þremur I
fimm.
Þjóðstjórnin hafði gífurlegan
styrk á alþingi, þar sem hún naut
stuðnings 46 þingmanna, en
Bændaflokkurinn studdi stjórn-
Talið er, að utanþingsstjórnin hafi m.a. verið skipuð
vegna þess, að stjórnmálaflokkarnir gátu ekki unað hver
öðrum að sitja í rfkisstjórn, er hefði forystu um lýð-
veldisstofnunina. Hér situr utanþingsstjórnin á fundi á
ÞingvöIIum 1944: Talið frá vinstri: Björn ólafsson,
Björn Þörðarson, forsætisráðherra, Sveinn Björnsson,
forseti Islands, Vilhjálmur Þór og Einar Arnórsson.
Aðeins þrír þingmenn voru í stjórnarandstöðu á tfmum
þjóðstjórnarinnar, sem hér situr á rfkisráðsfundi. Talið
frá vinstri: Sveinn Björnsson, rfkisstjóri, Vigfús Einars-
son, rfkisráðsritari, Eysteinn Jónsson, Ólafur Thors,
Hermann Jónasson, forsætisráðherra, Stefán Jóhann
Stefánsson og Jakob Möller.
ina. Þrír þingmenn Sóslalista-
flokksins, sem stofnaður hafði
verið upp úr Kommúnistaflokki
Islands, voru hins vegar I and-
stöðu við hana. í Sjálfstæðis-
flokknum hafði verið ágreiningur
um þátttöku hans I stjórninni. Sú
þræta var sett niður á þann hátt,
að ráðherraefnin voru valin hvert
úr slnum hópnum.
1 byrjun vetrar 1941 hljóp
snurða á þráðinn I stjórnarsam-
starfinu vegna nauðsynlegra að-
Framhald á bls. 20
HELZTU HEIMILDIR:
Agnar Kl. Jónsson, Stjórn-
arráð íslands.
Bernharð Stefánsson, end-
urminningar.
Bjarni Benediktsson, Þing-
ræði á íslandi.
Bjarni Benediktsson, Þætt-
ir úr fjörutíu ára stjórn-
málasögu.
Stefán Jóh. Stefánsson,
endurminningar.
Olivetti Logos 240 245 250 270
X 23 stafa útkoma ★ ★ ★
X 1 6 stafa útkoma ★
X 1 5 aukastafastillingar ★ ★ ★
X Konstant ★ ★ ★ ★
X Sjálfvirk upphækkun ★ ★ ★ ★
X 1 geymsluverk ★ ★
X 2 geymsluverk ★
X 3 geymsluverk ★
X 1 vinnsluverk sjálfvirkt inn á
geymsluverk (AM) ★ ★ ★ ★
X 1 sjálfstætt vinnsluverk í x,4-. ★ ★ ★ ★
X Sjálfvirk prósenta ★ ★ ★
X Slekkur á sér eftir notkun ★ ★ ★ ★
X Læsir sér ef stutt er á tvo takka samtímis ★ ★ ★ ★
X Gefur afgang úr deilingu ★ ★ ★ ★
X Tvær síðustu útkomur eru tilbúnar
★ ★ ★ ★
★ ★ ★ ★
Skrifstofutækni hf.
Laugaveg 1 78 Reykjavík
s. 86511.
til frekari notkunar
X Árs ábyrgð
olivetti
olivetti
olivetti
olivptti