Morgunblaðið - 20.07.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JULl 1974
Júlíus S. Olafsson framkyæmdastjóri:
Um skyldur og byrðar
heildverzlunar
Svar við vangaveltum blaðamanns
Þjóðviljans um innflutningsmál o.fl
I ÞJOÐVILJANUM S.I. sunnudag
birtist grein, sem bar heitið „Á
annað þúsund heildverzlana
starfa f landinu" og var þar meðal
annars fjallað um fjölda starf-
andi heildverzlana, um skyldur
heiidsala, um vöruskort þann,
sem 25% innborgunarskyldan
hefur orsakað og fleira.
Þar sem margar missagnir og
rangtúlkanir koma fram f grein-
inni, þykir rétt að leiðrétta þar
örfá atriði og skýra önnur.
Um f jölda starfandi
heildverzlana.
I fyrsta lagi vitnar blaðamaður í
Hagtíðindi, október 1973, þar sem
fjallað er um fjölda heildverzlana
og fullyrt, að varlega áætlað sé
fjöldi heildsala á landinu nokkuð
á annað þúsundið. Blaðamaður-
inn sleppir þeim fyrirvara sem
Hagstofan setur við skrá þessa, en
þar segir orðrétt: „Tölur þær um
aðila I verzlun er hér birtist verð-
ur að notast með varúð, þar eð
söluskattskrá er ekki nákvæm
heimild um tölu starfandi fyrir-
tækja á hverjum tfma. Hér er ann
ars vegar um að ræða vankanta
sem leiða af eðli efniviðarins og
lítt eða ekki verður úr bætt og
hins vegar vankanta, sem stafa af
ágöllum söluskattsskrár. I fyrsta
lagi gætir þess talsvert í tölum
töflunar, að aðilar, sem hafa hætt
starfsemi, standi áfram á sölu-
skattsskrá, þar eð skattstofur
halda áfram að senda þeim fram-
talseyðublöð, unz þeir hafa skilað
söluskattsskfrteini sínu eða gefið
skriflega yfirlýsingu um, að það
sé glatað. Getur orðið langur
dráttur á þvi, að aðilar geri hreint
fyrir sinum dyrum f þessu efni.
Annað, sem einnig leiðir til of
hárrar tölu verzlunaraðila í töfl-
unni, er það, að nýstofnuð fyrir-
tæki eru að jafnaði tekin á sölu-
skattsskrá þegar eftir skráningu á
firma — eða félagaskrá, þótt þau
hafi ekki byrjað starfsemi, — og
einhver þeirra gera það aldrei.
Gera má ráð fyrir, að beggja þess-
ara annmarka gæti hvað mest i
almennri heildverzlun nr. 616.
Enn fremur verður að hafa það
í huga, að f verzlun — og aðallega
í almennri heildverzlun (616) —
er talsvert um það, að fyrirtæki
séu með óstöðugan rekstur. Starf-
1 DAG, laugardaginn 20. júlf,
verður opnuð sýning f Iðnskóla-
húsinu f Ilafnarfirði á verkum 13
hafnfirzkra listamanna. Sýningin
er liður f þjóðhátfð Hafnarf jarðar
og eru 87 verk á sýningunni.
Flest verkin eru oliumálverk,
en einnig eru nokkrar vatnslita-
myndir, tréristur og akrylmyndir.
Þetta er fjórða samsýning hafn-
firzkra listamanna og eru á henni
verk eftir Eirfk Smith, Gunnar
semi getur legið niðri mánuðum
saman og jafnvel árum saman,
síðan hafizt á ný, og svo aftur
lagzt í dvala. Hér mun aðallega
vera um að ræða aðila, sem
stunda verzlun sem aukastarf. Þá
má heldur ekki gleyma því, að
tiltölulega mörg fyrirtæki eru
með mjög litla söluveltu, og það
jafnvel þótt um stöðugan rekstur
sé að ræða. Fyrirtæki með óstöð-
ugan rekstur og með litla sölu-
veltu munu vera tiltölulega flest í
heildverzlun. Ofangreind atriði
verka f þá átt, að aðilar f verzlun
og einkum f almennri heild-
verzlun, verða oftaldir f töflunni.
öfug áhrif hefur það, að talsvert
skortir enn á, að fyrirtæki með
rekstur í fleiri en einni grein
verzlunar komi fram sem slikir á
söluskattsskrá, en svo á að vera,
ef um er að ræða rekstrareindir,
sem náð hafa vissri stærð og eru
aðgreinanlegar." (Leturbr. JSÓ)
Þar sem skrifstofu Félags is-
lenzkra stórkaupmanna var kunn-
ugt um áðurgreinda annmarka á
fyrirtækjaskrá Hagstofunnar,
gerði skrifstofan könnun á þvi
árið 1971, hversu mörg heildsölu-
fyrirtæki væru raunverulega
starfandi í landinu og kom í ljós,
að helmingur skráðra heildverzl-
ana var raunverulega starfandi
eða 274 af 522
Þvi miður hefur skrifstofu
félagsins ekki unnizt tími til að
gera aðra álíka könnun, en ef
notað er svipað hlutfall og gilti,
þá þ.e.a.s. 50% af tölunni séu
raunverulega starfandi, þá kemur
út talan 374 og er sú tala nær
raunveruleikanum en „á annað
þúsund starfandi heildverzlanir."
Félag fslenzkra stórkaupmanna
hefur engu við áðurgreinda fyrir-
vara Hagstofunnar að bæta, en
vill undirstrika, að enda þótt
menn hafi heildsöluleyfi, er ekki
þar með sagt, að þar sé um starf-
andi heildverzlun að ræða.
Blaðamaðurinn segir sjálfur i
greininni, að ein af ástæðunum
fyrir mikilli útgáfu heildsölu-
leyfa á árinu 1973 var sú að
hækka ætti verð verzlunarleyfa,
en verð á þeim hefur verið
óbreytt frá árinu 1965, en ekki, að
viðkomandi aðilar ætluðu sér að
hefja rekstur, eða hvað meinti
blaðamaðurinn? Þá viljum við
einnig undirstrika það, sem fram
Hjaltason og Svein Björnsson,
sem setið hafa í sýningarnefnd,
og auk þess myndir eftir Gunn-
laug Stefán Gíslason, Pétur Frið-
rik, Bjarna Jónsson, Jón Gunnars-
son, Guðmund Karl Ásbjörnsson,
Gisla Jónsson, Ásgeir Júlíusson,
Gunnlaug Scheving, Gunnar H.
Sigurjónsson og Sveinbjörn
Kristinsson.
I formála, sem Sigurgeir Guð-
kemur hjá Hagstofunni, að menn
trassa það iðulega að taka fyrir-
tæki út af skrá, þótt þau séu hætt
starfsemi og loks er oft um að
ræða einu og sömu rekstrareind-
ina, þó að i fyrirtækjaskrá Hag-
stofunnar séu jafnvel þrjú nöfn,
sem viðkomandi rekstrareind er
rekin undir, t.d. sem smásölu-
verzlun, innflutningsverzlun eða
heildverzlun. Öll þessi atriði sam-
antekin eru auðsæ skýring á
þeirri háu tölu, sem fram kemur í
skrásetningu Hagstofunnar og
ættu menn þvi að nota áður-
greindar tölur með mikilli varúð,
eins og Hagstofan reyndar tekur
fram i skýringum sínum við töflu
■um fjölda aðila i verzlun, sem
birtist i Hagtíðindum I október
1973 eins og áður segir.
Um meint verzlunar-
vafstur opinberra
starfsmanna.
I greininni kemur fram, að
„fjöldinn allur af opinberum
starfsmönnum séu í alls kyns
verzlunarvafstri."
Það hefur verið eitt af baráttu-
málum Félag íslenzkra stórkaup-
manna að reyna að koma í veg
fyrir slikt og væru því ábendingar
blaðamannsins mjög vel þegnar,
hvað þetta atriði snertir og ekki
hefur félagið neitt á móti tillögu
hans um, að skipuð verði opinber
nefnd, sem kannaði það, hvort
þessar fullyrðingar blaðamanns-
ins eigi við rök að styðjast.
Um 25% geymslu-
fjárskylduna.
1 áðurnefndri grein er síðan
fjallað um 25% geymslufjár-
skyldu og þvf haldið fram, að
40—50% þeirra vörutegunda,
sem keyptar voru sfðasta ár, séu
undanþegnar 25% geymslufjár-
skyldunni. Ekki kemur fram hjá
blaðamanninum, hvort hann á við
magn innflutningsins í tonnum
eða í stykkjafjölda eða hvort hann
á við verðmæti innflutningsins í
krónutölu eða fjölda þeirra vöru-
tegunda, sem fluttar eru til lands-
ins. Þess vegna má telja öruggt,
að þessi tala (40—50%) sé algjör-
lega úr lausu lofti gripin og þvf
fleipur eitt. Blaðamaðurinn segir,
að þrátt fyrir lagaákvæði þessi,
þ.e.s. ákvæði auglýsingar við-
skiptaráðuneytisins og Seðla-
bankans um 25% innborgunar-
skyldu, — hér er sem sagt ekki
um lagaákvæði að ræða, — að
mundsson skólastjóri Iðnskólans
ritar í sýningarskrá, segir: „Upp
úr aldagamalli þjóðmenningu,
sögum og sögnum, baráttu, sigr-
um og ósigrum skjótast nú stæltir
teinungar. Þrettán þeirra fagna
nú ellefu hundruð ára búsetu við
Fjörðinn með sýningu á verkum
sínum.“
Sýningin, sem er hin athyglis-
verðasta, verður opin til 1. ágúst.
vörur hlaðist upp í vöruskemmum
og á hafnarbakkanum og síðan
býr blaðamaðurinn til forsendur
fyrir þvi, að vörurnar hlaðist upp
á bakkanum og sú tilbúna for-
senda er „heimskulega gerð inn-
kaup heildsalastéttarinnar, sem
pantar sfnar vörur erlendis frá,
án þess að hafa gert sér grein
fyrir því, hvernig hún eigi að
leysa þær úr tolli og slfkt séu ekki
meðmæli með heilli starfstétt."
Félag íslenzkra stórkaupmanna
var búið að gera grein fyrir því i
maí s.l„ að einmitt vegna 25%
innborgunarskyldunnar myndu
vörur hlaðast upp á hafnarbakk-
anum. I greina gerð félagsins,
sem birtist 22. maí s.l. sagði orð-
rétt: „Vöruflutningaskipin
streyma til landsins hlaðin sfð-
búnum nauðsynjavörum og
rekstrarvörum, sem hlaðast upp í
vörugeymslum skipafélaganna,
sökum þess að fjármagn skortir
til þess að leysa þær út.“ Þá má
benda á það að panta þarf vörur
t.d. frá Japan og austan-tjalds
löndunum með 6—12 mánaða fyr-
irvara, menn sjá því ekki fyrir
verkföll, 25% innflutningsgjald
o.fl. o.fl. svo löngu áður, og ekki
er hægt að afpanta vörur, sem
komnar eru af stað.
Um orsakir magn-
aukningar
innflutnings.
Á hinn bóginn er það svo
matsatriði, hvort að óvenjulega
eða óeðlilega mikið vörustreyini
sé til landsins eða ekki. Opinberar
tölur um aukinn vöruflutning á
fyrri hluta þessa árs benda til
þess, að um óvenjulega magn-
aukningu sé að ræða og er ekki úr
vegi að velta þvf fyrir sér, hvað
valdi þvf. 1 fyrsta lagi má geta
þess, að eftir að olfuskorturinn
kom upp á siðara hluta ársins ’73,
kom upp mikill ótti hjá mönnum
um vöruskort á ýmsum sviðum,
einkum vörum, sem framleidd-
ar eru úr olíuafurðum, svo sem
ýmsar vörur úr plasti, nyloni og
o.þ.h. Af þessum sökum pöntuðu
menn fyrr og í stærra magni en
áður til þess að birgja sig upp til
framtíðarinnar. Síðan hefur
reynslan leitt i ljós, að þessi ótti
manna var ástæðulaus og því sitja
menn uppi með heldur meiri
birgðir, sem tíma tekur að losna
við. I öðru lagi hafa hinar sifelldu
umræður á fyrri hluta þessa árs
um allskonar efnahagsráðstafan-
ir, svo sem söluskattshækkun,
gengishækkun, vaxtahækkun og
fleira ýtt undir kaupgleði almenn-
ings. í þriðja lagi ofan í þessar
spekulasjónir fólks kemur geysi-
mikil kauphækkun, sem gerir
fólki það kleift að leggja út f
meiri og stærri kaup á margs kon-
ar vörum en áður. í fjórða lagi
hafa sífelldar umræður um vax-
andi verðbólgu þau áhrif, að fólk
lifir frekar en áður eftir þeirri
kenningu, að rétt sé að kaupa f
dag, því að varan verði dýrari á
morgun. I fimmta lagi hafa hinar
stórauknu landbúnaðarvöru-
niðurgreiðslur skapað tilfærslu í
kaupgetu, þ.e. frá kaupum á land-
búnaðarvörum yfir í kaup á inn-
fluttum vörum.
Ofan f þessa innflutningsbylgju
komu siðan verkföll hér innan-
lands, allsherjarverkfallið og síð-
an farmannaverkfallið, einnig
verkföll í nágrannalöndunum,
eins og t.d. Svíþjóð. Allt þetta
hefur haft áhrif á útskipun
varanna til Islands og seinkað
flutningi á þeim svo, að þær eru
fyrst að koma til landsins þegar
innborgunarskyldan skellur á, og
hún er að draga úr getu fyrirtækj-
anna til að leysa vörurnar út.
Áður hafði fslenzka krónan fallið
um 12—15%, en gengisfellingin
er fjármagnskrefjandi fyrir verzl-
unina. Við bætist, að bankarnir
skera niður útlán til verzlunar-
innar og þegar allt þetta leggst
saman, kemur út vöruskortur og
aftur vöruskortur f verzlunum, á
meðan verða vörurnar að bíða á
hafnarbakkanum. Það er fyrst og
fremst fyrir aðgerðir opinbera að-
ila hér á landi og vegna erfiðra
ytri skilyrða, sem vörur eru nú að
hlaðast upp á hafnarbökkum hér
á landi og valda glundroða í við-
skiptamálum.
Um skyldur verzlunar-
stéttarinnar.
Þá segir í greininni „að
verzlunarstéttin hafi neitað að
gangast undir þær skyldur, sem
lögin um geymslufjárskyldu hafi
á hana lagt og neitað að taka þátt f
því að bera byrðar vegna fjár-
hagsörðugleika þjóðarbúsins.“
Félagi islenzkra stórkaupmanna
er ekki kunnugt um neinn þann
verzlunaraðila, sem neitað hafi að
bera þessar skyldur, þvert á móti
hefur innflutnings- og heildverzl-
unin leitast við að starfa áfram að
verzlun og innflutningi og hefur
nú greitt um 900 milljónir
króna til Seðlabankans. Fyrir-
tækin hafa fengið þar um
3% ársvexti (nú 4%) fyrir
þetta fé, en fá sitt rekstrar-
fé gegn 12H% ársvöxtum (nú
um 16!4%) f viðskiptabönk-
unum. Ef þetta er ekki að bera
skyldur og byrðar, hvað er það
þá? Verzlunin í landinu ber auk
þess aðrar byrðar tilbúnar af op-
inberum yfirvöldum. Verzlunin
hefur búið við síaukinn rekstrar-
kostnað, svo sem af völdum
erlendra hækkana á rekstrarvör-
um, vegna launahækkana og
hækkana á opinberri þjónustu,
svo sem rafmagni, síma, hita og
fleira. Söluskattshækkunin hefur
aukið útgjöld verzlunarinnar, þá
kom vaxtahækkunin og loks
hækkun launaskatts. Áðurgreind
fullyrðing blaðamannsins um, að
verzlunarstéttin hafi neitað eins
og henni hafi frekast verið unnt
að gangast undir skyldur, eru því
óskyljanlegar og bera vitni um
annaðhvort fáfræði um málefni
verzlunarinnar eða annarlegar og
andsnúnar hugmyndir um
verzlunina, nema hvort tveggja
sé.
Um hreinsun í
verzlunarstéttinni.
Blaðamaðurinn lýkur greininni
á þá leið, að sannarlega sé tími til
kominn að hreinsa til í verzlunar-
stéttinni eins og það er orðað,
setja henni harðari kosti og láta
hana standa frekari reikningsskil
gerða sinna. Við viljum vekja at-
hygli á því, að í verzluninni árið
1971 störfuðu 10.100 manns, þar
af 3.500 f heildverzlun og hefur
mannafli í verzlun að mestu leyti
staðið i stað frá því á árinu 1966.
Þessi mannafli er 11,9% af
heildarmannafla og þetta hlutfall
er þó nokkuð lægra heldur en
gerist f nágrannalöndunum.
Hverja á að hreinsa af þessum
þrjú þúsund og fimm hundruð —
ekki er hægt að höggva höfuðið af
án þess að bolurinn falli einnig.
Hverjir af launþegunum eiga að
missa atvinnuna?
Kannske Þjóðviljinn vilji svara
þessu?
Þá viljum við vekja athygli á
þvi, að flest fyrirtæki f verzlun og
reyndar öðrum atvinnugreinum
stefna í taprekstur, svo að varla
er hægt að setja henni mikið harð-
ari kosti, en þegar er orðið.
Innflutnings og heildverzlunin
eins og verzlunarstéttin almennt,
— bæði vinnuveitendur og Iaun-
þegar — er reiðubúin að taka á
sig hverjar þær skyldur, sem á
hana verða lagðar, svo fremi sem
nauðsynlegum ytri skilyrðum er
fullnægt. Þetta á ekki sfzt við um
nauðsynlegar breytingar á stefnu
hins opinbera í fjármálum
verzlunarinnar.
Að öðrum kosti getur verzlunin
ekki sinnt þessum skyldum með
fullnægjandi hætti. Allt tal um,
að verzlunarstéttin standi ekki
við sinar skyldur eru alveg út f
hött meðan svo harkalega er
þjarmað að verzluninni að hún
geti ekki sinnt nægilega skyldum
sínum, sem eru fyrst og fremst að
þjóna neytendum og sjá þeim fyr-
ir þeim vörum, sem þeir óska eftir
hverju sinni á hagkvæmu og réttu
verði. —
Vmislegt fleira f margnefndri
grein gefur tilefni til athuga-
semda, en hér verður látið staðar
numið að sinni.
Eirfkur Smith, listmáiari við eina mynd sfna, sem hann nefnir Fólk og haf.
Samsýning hafnfirzkra listamanna