Morgunblaðið - 20.07.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JULl 1974
17
sröldþín..."
-
Hér á eftir fara tveir
kaflar úr ræðu þeirri,
sem formaður þjóðhátfð-
arnefndar 1974, Matthfas
Johannessen, hélt á sam-
komu þeirri, sem efnt var
til á Skeiðarársandi eftir
opnun hringvegarins:
Matthías
Johannessen
formaður bióð-
hátíðarnefndar 1974:
Land mikilla hugsjóna
Jötunninn stendurmeð járnstaf
í hendi
jafnan við Lómagnúp,
kallar hann mig, og kallar hann
þig. ..
kuldaleg rödd og djúp.
í draumnum sá Flosi Járngrím
ganga út úr gnúpinum með járn-
staf í hendi og var i geithéðni.
Síðan kallaði hann á menn Flosa
inn f fjallið, persónugervingur ör-
laganna.
Vér hyggjum að fortíðinni, en
horfum fram á veginn. Þjóðir
hafa ekki alltaf lagt vegi og bætt
samgöngur sínar vegna auðlegð-
ar, en margar þjóðir hafa orðið
auðugar vegna góðra samgangna.
Þær eru hverju landi lífsnauðsyn,
farvegurinn fyrir næringu þjóó-
arlíkamans. Ein aðalforsenda
þess að forfeður vorir komust til
íslands var sú, að þeir höfðu unn-
ið tækniafrek, sem gerði þeim
kleift að færast slíkar ferðir i
fang. í fornri menningarsögu
vorri rísa hæst ritlist forfeðra
vorra, hetjulund og skipin, sem
þeir sigldu á út hingað til Islands,
enda þótt þau væru frumstæð á
vorn mælikvarða. A skipunum
sigldu þeir inn í þróunarsögu
mannkynsins með ekki minni
glæsibrag en geimfarar vorra
daga — og er þá mikið sagt. En
svo ég verði eigi sakaður um róm-
antíska rökleysu með þessum orð-
um leyfi ég mér að vitna í þann
sæfara, sem þekktastur er nú um
stundir, Norðmanninn Thor Hey-
erdal, sem gisti land vort fyrir
nokkrum árum. Hann sagði, að
víkingaskipin hefðu orðið til
vegna þeirrar nauðsynjar að eiga
í senn góð fiskiskip og skip til
langra ferðalaga. Þau hefðu verið
mikið takmark. Víkingaskipin
voru byggð fyrir stórar strendur.
Takmörk þeirra voru lönd mikilla
hugsjóna. Eitt slíkt land var ís-
land. „Ég hef aldrei verið I nein-
um vafa um, að gömlu skipin, sem
forfeður okkar sigldu til tslands
og síðan Grænlands, komust einn-
ig auðveldlega til NorðurAmer-
íku,“ sagði Thor Heyerdal.
Hvergi verður oss betur ljóst en
hér á þessum stað, að sá hafði við
reynsluþekkingu að styðjast, sem
dró svofellda ályktun af athugun-
um sínum og annarra.
Lítilla sanda
lítilla sæva
lítil eru geð guma.
Það hlýtur að ylja oss að sjá
sveitirnar hér I kring sömu aug-
um og fyrsti landnámsmaðurinn
og fylgdarlið hans, enda þótt ár og
vötn renni I öðrum farvegum,
sandar hafi breytzt og landið
stækkað frá því, er þeir fóstbræð-
ur sáu ströndina fyrst eins og
fyrirboða nýrrar og mikillar sögu.
A svo örum breytingartímum
sem þeim, er vér nú lifum, hlýtur
það ávallt að vera sérstakt fagnað-
arefni að sjá þess einhver merki,
að tímans tönn vinnur ekki á öll-
um hlutum. Tunga vor, saga og
erfðir eru vottur þeirrar ánægju-
legu staðreyndar.
En hér erum vér einnig minnt á
eyðinguna, átökin. Baráttu
mannsins við umhverfið. Örlög
hans. Ofureflið .. .“
XXX
.... Svo bregður öld við aðra.
Þess vegna höldum vér þjóðhátíð.
En hér á þessum stað minnumst
vér öðru fremur þess, að mikið
hefur áunnizt, sem til heilla horf-
ir. Þjóðhátíðarnefnd 1974 sam-
þykkti á fundi ályktun þess efnis
að fagna því og lýsa yfir ánægju
sinni með það, að framkvæmdir
hér á Skeiðarársandi yrðu tengd-
ar 1100 ára afmæli íslandsbyggð-
ar og hvatti til að þjóðin gæfi
sjálfri sér hringveginn í afmælis-
gjöf á þessu ári. Það hefur nú
orðið með miklu starfi fjölda ein-
staklinga og ekki sfzt þjóðarinnar
allrar, sem hefur lagt féð af mörk-
um og sýnt hug sinn til þessa
nauðsynjamáls með kaupum á
happdrættisskuldabréfum. Ekki
voru allir bjartsýnir á, að slík
skuldabréfasala gæfi í' aðra hönd
það fé, sem raun ber vitni; heiður
og þökk sé þeim, sem átti svo
bjartsýna trú. Þessu almenna
framlagi landsmanna ber sérstak-
lega að fagna. Eftir lagningu
þessa vegar yfir Skeiðarársand
verður Island aldrei hið sama og
áður. Byggðin þéttist, samskiptí
fólks aukast, ísland verður betra
land og skilningur manna í ólík-
um byggðalögum og samstarf
þeirra á eftir að stóraukast. Og
ætla má, að þetta átak eigi eftir að
kalla á meiri og betri vegi um
land allt — og fyrr en bjartsýn-
ustu menn þorðu að vona. Síðast
en ekki sízt, er þessi vegur yfirlýs-
ing um þaó, að íslendingar munu
aldrei láta sér annað lynda. en
byggja landið allt og fara að dæmi
forfeðra vorra, sem unnu einstakt
afrek með landnámi sínu við erf-
iðar og, að voru mati, næsta frum-
stæðar aðstæður.
Það er því þjóðhátíðarnefnd
1974 mikið og ósvikið gleði- og
fagnaðarefni, að hringvegurinn
hefur nú verið vfgður I tengslum
við þjóðhátíðarhald á þessu ári og
þakkar nefndin öllum, sem að því
hafa unnið. Enginn vafi er á því,
að fátt verður eftirminnilegra frá
þjóðhátíðarárinu en vígsla hring-
vegarins.
Gunnlaugur Scheving sagði ein-
hverju sinni um Öræfin — og
leyfi ég mér að ljúka máli mínu
með tilvitnun I þennan mikla
listamann:
„Þegar ég kom I öræfin,“ sagði
Gunnlaugur, „minntist ég Ioka
Njáls sögu. Fannst vel við eigandi
að slíku snilldarverki skyldi ein-
mitt Ijúka á þessum stað, þar sem
við erum minnt á eilífðina. Það
getur varla verið tilviljun. Þar
renna líf og dauði í einum far-
vegi, án þess að greint verði á
milli“.“
„A þessum stað, þar sem útsýni
er til Ingólfshöfða, höfum vér I
dag upplifað merkan þátt í sögu
lands og þjóðar. Skammt er þang-
að, sem Landnáma segir, að Ing-
ólfur hafi tekið land, en Ari segir:
„Þar er Ingólfshöfði kallaður fyr-
ir austan Minnþakseyri, sem hann
kom fyrst á land ...“
Mikil er saga þessara héraða. Á
eina hönd sjálfur Öræfajökull, á
aðra Lómagnúpur og landstórir
sandar minna á átök elds og ísa.
Hér má sjá örlög íslendinga eins
og f hnotskurn, baráttu þeirra við
erfiðar aðstæður og ekki sízt
sigra. Opnun hringvegar um land-
ið hér á Skeiðarársandi er dæmi
um sigur. Af þeim sökum fögnum
vér þessum áfanga með sérstök-
um hætti. Eins og Kári þurfti að
heita á hurðir Flosa, . þannig
höfum vér Islendingar einnig oft
þurft að heita á hurðir örlaganna.
Stundum hafa þau tekið okkur
eins og Flosi Kára skipreika,
stundum ekki:
böndum en nokkru sinni fyrr. En
þess er þá hollt að minnast, að
taka verður skynsamlega landnýt-
ingarstefnu ef vel á að fara og
leysa farsællega þau vandamál,
sem fylgja aukinni mannvirkja-
gerð, aukinni umferð og opnun
landsins í vaxandi mæli, og til
þess að þjóðin öll fái notið lands-
ins.
Þessi vandamál er hægt að
leysa með þvf að koma á eðlilegu
landnýtingarskipulagi hérað-
anna, sem vaxa þarf upp f byggða-
lögunum sjálfum og þá með góðu
samstarfi dreifbýlisfólks og þétt-
býlisbúa, sem þurfa að sameinast
um lausn landnýtingarmálanna.
En þetta er jafn rík nauðsyn
beggja.
Hér er heillandi verkefni, sem
ber að ræða og undirbúa vand-
lega. Verða þar til að koma m.a.
samtök í héruðunum: Sveitar-
stjórnir, landshlutasamtök, bún-
aðarsamtök, ungmennaféíög, fé-
lög áhugamanna um landgræðslu
og náttúruvernd.
Víðtæk samstaða þarf að nást
um skynsamlegar meginreglur
um samskipti þjóðarinnar við
landið og nýtingu þess.
Við Islendingar höfum góð skil-
yrði til að leysa þessi mál svo til
fyrirmyndar gæti orðið f heimi,
sem einmitt býr við erfið vanda-
mál af þessu tagi.
Ennþá erum við fámenn þjóð í
stóru og Iftt menguðu landi, en
tökum góð ráð í tíma, svo takast
megi að koma fallega fyrir byggð-
inni og þvf atvinnulífi og þeim
mannvirkjum, sem nútímalífi
þarf að fylgja. Og varðveitum með
öllum tiltækum ráðum tign og
fegurð landsins.
Fögur mannaverk köllum við
listaverk og sum eru mikilsháttar
þjóðareign. Fagurt land er þjóðar-
gersemi, sem meta verður að
verðleikum.
Þess er ánægjulegt að minnast,
að tenging hringvegarins um
landið mun hjálpa til að opna
augu manna fyrir nauðsyn þess
að taka þessi mál föstum og skyn-
samlegum tökum í tæka tfð.
Nú, þegar höggvið er á fjötur-
inn á Skeiðarársandi, tengjast
Skaftfellingar traustum böndum,
fyrir Austurland verður þessi
breyting nálega eins og lausn úr
álögum. Einangrun Austurlands
frá öðrum hlutum landsins vegna
Mývatns- og Möðrudalsöræfa að
norðan, Skeiðarár- og Breiða-
merkursanda að sunnan er endan-
lega rofin. Austurland mun njóta
sín til fulls framvegis, og þjóðin
mun njóta þeirra miklu land-
kosta, sem hér er að finna á
Austurlandi, búskaparlands,
fiskimiða, orkulinda og fagurs og
fjölbreytilegs umhverfis, svo
nokkuð sé nefnt.
Þess er skemmtilegt að minn-
ast, að nú í dag, þegar við fögnum
þessari framkvæmd og 1100 ára
byggð þjóðarinnar f landinu, er-
um við stödd á vetursetuslóðum
Ingóifs Arnarsonar f sjálfri land-
námsferðinni. En áður höfðu þeir
fóstbræður í fyrri ferð sinni,
könnunarferðinni, dvalið að Geit-
hellum í Álftafirði hér litlu aust-
ar, austan Lónsheiðar. Það var
því einmitt á þessum slóðum, sem
þeir fóstbræður fengu þau kynni
af landinu, sem festu hjá þeim
ásetninginn um að nema þetta
land.
Það dregur ekki úr gleði okkar
á þessum dögum, að svo skuli
hafa skipazt, að það eru einmitt
þessar byggðir, sem svo skemmti-
lega eru bundnar landnáminu og
þeim fóstbræðrum, sem tengjast
öðrum byggðarlögum landsins
með stórbrotnum hætti á sjálfu
1100 ára afmæli landnámsins.
Miklu verki hefur verið komið í
framkvæmd og því fögnum við
nú. Miklumst þó ekki af þvf né
nokkru öðru mannanna verki, en
Verum hógvær og umfram allt
þakklát forsjóninni fyrir að hafa
gert okkur kleift að vinna sameig-
inlega þetta verk, og biðjum þess,
að það megi verða til blessunar
öldum og óbornum.
Leggjum einnig ríkt á minni, að
lítil þjóð kemur ekki í fram-
kvæmd stórum verkum nema hún
sé frjáls. Stjórnarfarslega óháð,
fjárhagslega óháð og menningar-
lega óháð. Öháð erlendum þjóð-
um, óháð erlendum öflum. Far-
sæld þjóðanna fer ekki eftir
stærðinni. Séu skilyrði lffvænleg
á annað borð er það andlega ork-
an, sem með. þjóðunum býr, sem
mestu skiptir og lausn hennar úr
læðingi.
öflugasti orkugjafi smáþjóðar
er þvf frelsið og missi smáþjóða-
menn þá tilfinningu, að þeir ráði
málum sínum sjálfir og standi ó-
háðir á eigin fótum, slaknar á
driffjöðrinni, dregur úr framför-
unum og það tekur að halla undan
fæti.
Þetta getum við lært af okkar
eigin sögu og aldrei er meiri
ástæða til að minnast þessa en
einmitt nú, þegar þjóðin hefur
búið ellefu hundruð ár í landinu,
ýmist háð erlendu valdi eða óháð
því, — ýmist í fjötrum eða frjáls
I mínum augum er þessi fram-
kvæmd hér á Skeiðarársandi fag-
ur vottur þess, hverju frjáls smá-
þjóð getur áorkað. Sama má segja
um margvíslegar aðrar framfarir,
sem brðið hafa í landinu síðan
þjóðin endurheimti frelsi sitt eft-
ir margra alda áþján erlends
valds.
Látum því reynsluna festa þann
ásetning okkar að gæta sjálfs
f jöreggs þjóðarinnar — frelsisins.
Á þvf hvílir farsæld þjóðarinnar
framvegis sem hingað til.
erið fjötur af þjóðinni”