Morgunblaðið - 28.08.1974, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. ÁGÚST 1974
19
Minning:
r
Dr. Oli P. Hjaltested lœknir
F. 28.3 1909
D. 22.8 1974
Oft er reyndin sú, að þau kynni
reynast haldgóð, sem takast, áður
en fólk nær þroskaaldri, og svo
varð um kynni okkar Ola P.
Hjaltesteds. Við hittumst í skóla,
með okkur tókst kunningsskapur,
semúrvarð vinátta.semhélzt órof-
in meðan báðir lifðu. Þetta gerð-
ist á kreppuárunum milli stríða.
Á þeim árum átti ungt fólk ekki
margra kosta völ, þegar þörf var á
að gera sér dagamun, en þó var til
athvarf og eitt var á Suðurgötu 7.
Þar var alltaf hressilegt að
staldra við, hvort sem leiðin lá úr
skólanum heim í kúrið eða að því
loknu út í heimsins giaum í leit að
ævintýrum. Við mót Péturs og frú
Soffíu var alltaf jafnalúðlegt,
spurningar og andsvör í kátum
tón og stemmningin á heimilinu
eins og bezt gerist í velheppnaðri
veizlu. Seinna, þegar leiðir okkar
skólafélaga skildi og við dreifð-
umst hver í sína áttina, varð ég
þess oft var, að gömlu hjónin
fylgdust með ferli okkar húsvin-
anna og lýsir það tryggð þeirra.
Því kemur mér þetta í hug nú,
þegar ég minnist fornvinar míns,
að mér hefir oft fundist, að and-
inn frá Suðurgötu 7 hafi fylgt
honum æ síðan. Maður varð fljótt
var við hann, þar sem hann var
nálægur, honum fylgdi aldrei
deyfð eða drungi, heldur þróttur
og fjör og setti hann þannig svip
sinn á umhverfið. Hann var fróð-
ur um margt, ræðinn, ákveðinn í
skoðunum og ófeiminn við að láta
þær f Ijós. Ekki var hann alltaf
mildur i dómum um menn eða
málefni, en þeir voru kryddaðir
húmor og skilningi á mannlegum
veikleika. Þar sem hann fór,
sópaði alltaf að honum.
í starfi var Óli P. Hjaltested
heldur enginn meðalmaður, enda
var hann vel undir, það búinn.
Hann lauk prófi í læknadeild
Háskóla Islands árið 1934 með
mjög hærri einkun og hélt að þvf
loknu til framhaldsnáms í Dan-
mörku. Þar vann hann f 4 ár á
ýmsum spítaladeildum, lengstum
á berkladeild Eyrarsundsspitala
og á berklavarnardeild Kaup-
mannahafnar, en auk skyldu-
starfa gaf hann sér tíma til rann-
sóknarstarfsemi með þeim
árangri, að árið 1941 sæmdi
Háskóli Kaupmannahafnar hann
doktorsnafnbót í læknisfræði. Rit-
gerð hans fjallaði um' leit að
berkasýklum í magaskolvatni.
I kringum 1940 var berklasjúk-
dómurinn ein tíðust dánarorsök
hér á landi og hafði verið svo í
a.m.k. þrjá áratugina þar á undan.
Viðbrögð við sjúkdómnum höfðu
til þessa takmarkast við skrán-
ingu, einangrun og meðferð
sjúkra og einstaka hópskoðanir
höfðu verið gerðar, einkum á
skólabörnum. Arið 1935 réði Al-
þingi sérstakan berklayfirlækni
fyrir allt Island og árið 1939 voru
berklavarnarlögin samþykkt og
hófust þar með skipulagðar
berkavarnir fyrir allt landið und-
ir stjórn dr. Sigurðar Sigurðsson-
ar, berklayfirlæknis. Þegar Óli P.
Hjaltested kom heim árið 1939,
var hann strax ráðinn læknir við
Berklavarnarstöð Reykjavíkur og
síðar yfirlæknir við Berklavarn-
ardeild Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur. A þessum stofnun-
um vann hann mikið starf og
merkilegt. Skipulagning og fram-
kvæmd berklavarna á Islandi hef-
ir lengi þótt vera til fyrirmyndar,
enda er tíðni berkla hér orðin
með því lægsta, sem skráð eru f
heiminum. Hlutur dr. Óla P.
Hjaltesteds í þessu starfi hefir
ekki verið lítill, enda hefir hann
notið trausts og virðingar
fyrir það bæði heimaogerlendis. I
nærri tvo áratugi var hann full-
trúi heilbrigðisstjórnarinnar á
þingum Evrópudeildar Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunarinnar og
flutti mörg erindi á þeim vett-
vangi. Auk þess ritaði hann um
berkla á tslandi i innlend rit og
erlend. Fyrir þessi störf sá norska
berklavarnarsambandið ástæðu
til að sæma hann heiðursmerki
sínu.
Dr. Óli var tvfkvæntur. Eyrri
kona hans var Helga Davíðsdóttir
og varð þeim tveggja barna auðið.
Ragnhildur er gift Leif Holm-
Andersen og búa þau f New York.
Pétur, seinna barn þeirra Óla og
Helgu, dó í bernsku. Helga dó árið
1950 eftir langvarandi veikindi.
Hún varð öllum harmdauði, sem
hana þekktu. Arið 1953 gekk dr.
Óli að eiga Katrfnu Olafsdóttur,
sem lifir mann sinn. Sambúð
þeirra var með miklum ágætum
og minnast vinir þeirra margra
gleðistunda á heimili þeirra.
Mikil vinátta var með þeim
kollegum dr. Óla P. Hjaltested og
Ólafi Mixa, syni Katrínar af fyrra
hjónabandi.
Ekki minnist ég þess, að. dr. Óla
hafi orðið misdægurt fyrr en
banamein hans gerði vart við sig.
Þegar ljóst var, hvert stefndi, tók
hann örlögum sínum eins og
honum sæmdi. Hann hafði kennt
sjúdóms síns í nokkra mánuði,
áður en hann lézt í Borgarspítal-
anum.
Við vinir hans minnumst hans
með þakklæti og söknuði um leið
og við vottum ástvinum hans okk-
ar innilegustu samúð.
Óskar Þórðarson.
Hann lést í Borparspftalanum
hinn 22. þ.m. eftir þunga sjúk-
dómslegu. Hann var fæddur í
Reykjavfk 28. mars 1909 og þvf
aðeins rúmlega 65 ára að aldri.
Foreldrar hans voru Pétur
Björnsson Hjaltesteð stjórnar-
ráðsritari og kona hans Soffía
dóttir Óla Péturs Ólafssonar
Finsen póstmeistara í Reykjavfk,
sem eins og kunnugt er var sonar-
sonur Hannesar Finnssonar hins
síðasta Skálholtsbiskups.
Óli varð stúdent f Reykjavík
1928 og lauk læknaprófi við
læknadeild Háskóla Islands vorið
1934 með hárri 1. einkunn. Hann
fór strax utan til frekara fram-
haldsnáms og dvaldist aðallega f
Kaupmannahöfn. Hann lagði
fyrir sig berklaveiki og var aðal-
lega á Eyrarsundssjúkrahúsi og
hinni nýstofnuðu berklavarna-
stöð Kaupmannahafnarborgar.
Arið 1941 lauk hann doktorsrit-
gerð í þeirri grein. Var hún um
mikilsverðar rannsóknir f berkla-
veiki, enda hlaut hann fyrir hana
þá viðurkenningu háskólans í
Kaupmannahöfn, að fá hana sam-
þyktta án þess að nokkur vörn
færi fram, eins og þó venja er til.
Óli hlaut almennt lækningaleyfi
hér á landi árið 1938. Sama ár hóf
hann störf við Berklavarnastöð
Reykjavfkur, þar sem hann vann
allt sitt starfsskeið og sem yfir-
læknir frá 1949 eða rétt 25 ár.
Árin, sem dr. ÓIi dvaldist við
sérnám erlendis, fór fram mikil
breyting á berklavörnum hér á
landi. Berklarannsóknir á ein-
staklingum og hópum manna
voru hafnar og ferðir skipulagðar
til þeirra rannsókna um landið.
Berklavarnastöðvar voru efldar
og nýjum komið á fót. Þannig
voru röntgentæki útveguð til
berklavarnastöðvarinnar f
Reykjavfk árið 1936 og röntgen-
rannsóknir hafnar þar. Þörfin
fyrir nýja sérfræðinga á þessu
sviði var þvf mikil á þessum tíma,
enda hóf dr. Óli starf sitt þegar af
mikilli atorku. Hann endurbætti
skipulagningu berklavarna-
stöðvarinnar, svo að hún varð
ennþá virkari þáttur í berkla-
varnarstarfsemi þjóðarinnar. Óli
var mjög áhugasamur starfsmað-
ur, öruggur og afkastamikill,
enda vel að sér í sérgrein sinni.
Er heildarberklarannsóknir
voru hafnar árið 1940 f mörgum
héruðum landsins, fór dr. Óli oft í
slíkar allsherjarberklarannsóknir
með berklayfirlækni og starfs-
fólki hans. Er allsherjarberkla-
rannsóknin í Reykjavfk var fram-
kvæmd árið 1945, var fullkomin
samvinna höfð á milli berkla-
varnarstöðvarinnar I Reykjavík,
röntgendeildar Landspftalans og
berklayfirlæknis um það starf.
Náðist þar sá einstáki árangur, að
rannsakaðir voru 99,32% af íbú-
um Reykjavfkurborgar. Stóð
rannsóknin i tæpa 4 mánuði og 71
sjúklingur með virka berklaveiki
fannst við rannsóknina. Með sam-
starfi berklavarnarstöðvarinnar f
Reykjavík og berklayfirlæknis
hefur náðst mikill árangur um
alla rannsóknarstarfsemina í hin-
um ýmsu læknishéruðum. Á
síðari árum hefur berklaveikin
þorrið svo mjög í landinu, að hún
er nú með því minnsta, sem þekk-
ist.
Auk yfirlæknisstarfs við
berklavarnadeild Heilsuverndar-
stöðvar Reykjavíkur, en því starfi
gegndi dr. Óli eftir að berkla-
varnastöðin fluttist í hina nýja
heilsuverndarstöðvarbyggingu
við Barónsstíg f apríl 1958, hafði
hann mörg önnur störf með hönd-
um. Hann var skólalæknir
Verslunarskóla tslands frá 1941
og Barnaskóla Breiðagerðis frá
1955—63. Hann sat mörg þing
norrænna berklalækna og kynnti
sér berklavarnastarfsemi í U.S.A.
árið 1954. Hann var fulltrúi
heilbrigðisstjórnarinnar á flest-
um þingum Evrópudeildar Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
frá 1953—60. Um ritstörf hans
vísast til bókar Vilmundar Jóns-
sonar: Læknar á Islandi, bls. 629.
Doktor Óla P. Hjaltesteð verður
ávallt minnst sem eins af
merkustu læknum þjóðarinnar.
Fjölskyldu hans votta ég inni-
lega samúð.
Sigurður Sigurðsson.
Ég kynnist Óla P. Hjaltested
fyrst, er hann kvæntist móður-
systur minni fyrir rúmum 20 ár-
um. Þau kynni voru í fyrstu eins
og gengur og gerist innan fjöl-
skyldu með unglingi og fullorðn-
um manni, vinsamleg, en ekki ná-
in. En eftir því sem árin liðu uxu
þessi kynni og urðu náin. Eg
kynntist lækninum og fjölskyldu-
vininum Óla, sem alltaf var reiðu-
búinn til hjálpar, ef vandi
steðjaði að, en umfram allt kynnt-
ist ég manninum, sem Óla, sem
leiftraði af fjöri og frásagnargáfu
á gleðistundum, en tókst á við
erfiðleika af rökhyggju og þori, ef
þá bar að garði. Þessi kynni urðu
mér dýrmæt og fyrir þau er ég og
f jölskyldan öll þakklát.
Á síðustu 5 árum unnum við
saman í stjórn Isafoldarprent-
smiðju h/f og í því starfi nutu
eiginleikar hans sin vel. Glögg-
skyggni og áræðni einkenndi allt
viðhorf hans á þessum vettvangi,
sem reyndar lá fjarri þeim, sem
hann með lífstarfi sínu hafði hasl-
að sér völl á. Hann var skyndilega
og óvænt kallaður til starfa fyrir
þetta gamla menningarfyrirtæki
og hann brást ekki kallinu frekar
en endranær. Við samstarfsmenn
hans í tsafold þökkum honum nú
af alhug.
Nú þegar leiðir skilja vil ég
flytja ' eftirlifandi konu hans,
Katrínu, dóttur hans Ragnhildi og
stjúpsyni Ólafi svo og fjölskyld-
um þeirra innilegustu samúðar-
kveðjur mínar og fjölskyldu
minnar.
Það er bjart yfir minningu Óla
Hjaltested. Við gleymum honum
ekki.
Ólafur B. Thors.
Þegar dr. Óli P. Hjaltested var
lagður inn á sjúkrahús um miðjan
maí s.l. til rannsóknar, vonaði
maðijr að vera hans þar yrðiekki
lengri en 3—4 vikur og að þvf
loknu kæmi hann síðan aftur til
starfa frískur. En það fór á annan
veg, og þ. 22. þ.m. var hann ailur.
Nú á dögum þykir 65 ára maður
ekki gamall og síst sá, sem ætíð
hefur verið vel hraustur en það
hafði dr. Óli verið. Við, sem höf-
um unnið með honum lengst, viss-
um a.m.k. ekki annað en að svo
væri fyrr en skömmu áður en
hann fór á sjúkrahúsið. Má segja,
að honum hafi aldrei orðið mis-
dægurt, alltaf hress og kátur með
glettni og spaugsyrði á vör.
Störf hans á Berklavarnadeild
Heilsuverndarstöðvar Reykjavík-
ur og að berklavörnum á Islandi
ætla ég ekki að tíunda hér, það
mun verða gert af öðrum, en þau
eru mikil og merk. Má hiklaust
telja, að Island hafi misst einn af
sínum mikilhæfustu læknum,
sem unnið hefur að berklavörn-
um.
Nú er leiðir skiljast eftir nær 30
ára samstarf, er mér efst í huga
virðing og þakklæti. Þakklæti
fyrir hið góða samstarf, sem
aldrei bar skugga á, og virðing
fyrir dugnaði hans og ósérhlífni,
sem kom fram í öllu hans starfi.
Ég er þess fullviss, að ég mæli
fyrir munn fyrrverandi og núver-
andi samstarfsfólks, að dr. Óla er
sárt saknað.
Eiginkonu, dóttur og stjúpsyni,
svo og öðrum aðstandendum eru
hér með færðar innilegar sam-
úðarkveðjur.
Jón Eirfksson.
Mér er það minnisstælt, þegar
Katrín móðursystir mín og Óli P.
Hjaltested gengu í hjónaband. Þá
var ég bara stelpukrakki, sem
hafði gaman af svona hátíðlegum
atburðum.
Síðan hef ég þekkt Óla P.
Hjaltested lækni með öllum hans
kostum og göllum. Mér er það
minnisstætt, hversu eldkulega
hann reyndist, þegar ég lá veik í 4
mánuði á Heilsuverndarstöðinni,
sem svo seinna varð Borgarspital-
inn. Óli var persónuleiki, sem
maður gleymir seint.
Eg votta eftirlifandi ekkju
hans, dóttur, tengdasyni barna-
börnum, stjúpsyni hans og fjöl-
skyldu, og allri fjölskyldu Óla
mina dýpstu samúð.
Hvíl þú I friði. — Friður Guðs
þig blessi.
Borghildur Thors.
Kveðja:
Eg er ekki enn búin að átta mig
á því, að hann sé farinn, en í
rauninni verð ég vist að trúa þvi.
Að visu vissi ég, að Guðmundur
var oft sjúkur, en þó stafaði frá
honum gleði, birtu og velvild, sem
meitlaði hug minn og hjarta og
lýsir mér til æviloka. Minningar
um glaðlyndan og góðan dreng,
sem vildi vefja voryl sinnar hlýju
sólar og hjarta vina sinna og átti
alltaf hlýtt handtak handa þeim
hvar sem var.
Minningarnar hópast að okkur
— í húmi sorgarinnar eru þær
eins og sólarge.isli. Ég trúi því, að
mitt í sorginni og andstreymi
þessa heims, sé guð vörður þeirra,
sem syrgja og sakna.
Það er ósk mín og von, að guð
þerri tár þeirra sem næstir
— Minning
Konráð
Fram liald af bls. IS
heilsuleysis og fátæktar. Árið
1933 var eitt hinna skelfilegu
kreppuára, er gengu yfir þjóðina.
Þeir, sem kreppuárin muna,
undrast ekki, þótt vonlaust væri
fyrir efnasnauðan og heilsulítinn
ekkjumann að ætla sér að hafa
hjá sér og vinna fyrir ungum
barnahópi. Neyddist því Konráð
til að vinna einn sins liðs fyrstu
árin eftir andlát Ragnheiðar.
Sjaldan mun hann hafa kvartað,
þrátt fyrir fátækt, heilsuleysi og
ógæfu þá, er örlögin skópu hon-
um fyrri hluta ævi hans. Hann
var enda hógvær og mjög góðum
gæfum gæddur. Konráð missti
hvorki kjarkinn né traust á lífið
og þann, sem stjórnar því. Ævi
Konráðs sýnir ef til vill mun bet-
ur en við, hinar skammsýnu
manneskjur, gerum okkur grein
fyrir, að þolgæði i erfiðustu raun-
um verður okkur endurgoldið af
hinum ósýnilega verndara allra
manna.
Mesta gæfa Konráðs á lifs-
leiðinni var, að árið 1939 giftist
hann eftirlifandi konu sinni,
Sigurbjörgu Sigurjónsdóttur frá
Rútsstöðum í Svinadal A-Hún.
Þegar þau Konráð giftust var
Sigurbjörg mjög ung að árum.
Hún reyndist honum afburðavel
allt til síðasta dags. Hún er mjög
greind og vel að sér bæði til
munns og handa en það, sem mest
er um vert, er göfuglyndi hennar.
Settust þau að í Reykjavík. Oft
var þröngt i búi, þar sem Konráð
var aldrei heilsusterkur og hafði
aðeins lág laun verkamannsins.
En þau hjónin unnu að öllu með
samlyndi, enda var hjónaband
þeirra farsælt. Gestrisnin var
mikil og einkum tekið vel á móti
þeim, sem þurftu á umhyggju að
halda. Höfðu þau hjónin slíka ein
lægni til að bera, að hverjum
gesti, sem þar bar að dyr-
um, fannst hann vera kominn
heim til sín, slikt var
viðmót þeirra beggja. Þar
heima er ekkert hégóma skraut
hins efnislega, en af minni
því heimili er sviprnót hins sanna
í íslenzku þjóðlífi.
Börn þeirra Konráðs og Sigur-
bjargar eru vel upp alin og
vandað fólk eins og foreldrar
þeirra. Þau eignuðust fjóra syni:
Gunnar Sigurð, giftur Agnesi
Magnúsdóttur, þau eru búsett á
Hvammstanga; Óskar, rafvirkja-
meistari í Reykjavík; Haukur út-
varpsvirki í Reykjavík og Kjartan
18 ára menntaskólanemi.
Nú er langri lifsgöngu Konráðs
lokið, en við, sem enn lifum, trú-
um því, að honum mætum við
aftur er við einnig hverfum yfir á
næsta tilverustig.
Fjölskyldu hans vil ég votta
mína einlægustu samúð i sorginni
og óska þeim lifsstyrk og
blessunar.
Húnvetningur.
standa, svo sem konan, börnin og
aldraður faðir og aðrir ættingjar.
Guðrún föðursystir.
Guörmmdur Kristjáns-
son kaupmaður