Morgunblaðið - 05.12.1974, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 05.12.1974, Blaðsíða 12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 1974 Orgeltónleikar orgelverk, sem nýjust eru af nál- inni, eru oft eins og „katalógar" eða safn sýnishorna af „effekt- um“, sem hægt er að gripa til. Tónllst eftir ÞORKEL SIGURBJÖRNSSON Stundum hafa þá organistarnir notað meiri tima í að kveikja og slökkva á hljóðfærinu en að hreyfa fingurna á venjulegri hátt. I verki Atla ber óneitanlega margt á góma, en hann setur efni- viðinn fram á mjög skilmerkileg- an hátt, þannig að hver þáttur fær sitt sérstaka viðfangsefni og sterkan „prófiT'. I lokaþættinum, sem ber yfirskriftina „striðnis- lega“, lætur hann hljóðfærið „stríða“ organistanum að lokum með því að láta loftið í pípurnar gera verkfall áður en fingurnir eru tilbúnir að stoppa. Að endingu voru tveir þættir úr La Nativité Du Seigneur eftir franska tónskáldið Loivier Messiaen, sem hefur þótt mestur snillingur í smíði orgelverka á vorum timum. Þetta eru hugljúf verk, sem vissulega lofa meistar- ann. Þessirtónleikarvoru Ragnari til mikils sóma. Hann glímdi þarna við erfið viðfangsefni og sum mjög nýstárleg, en leysti all- ar þrautir, hverja af annarri eins og ævintýrapersóna. En gagn- stætt ævintýrunum fylgja víst ekki „kóngsdóttir og ríki“ í kaup- bæti. Hins vegar kæmi það ekki á óvart, ef hann vinnur sér sístækk- andi áheyrendahóp forvitinna að launum fyrir erfiðið. Saga af sjónum Ralf Gothoni, planóleikari með styrk frá Norræna menningamálasjóðnum.Halldór Haraldsson hleypti þessu nýmæli af stað í fyrra með tón- leikaferð sinni um Norðurlönd- in, og nú fylgja Finnarnir i kjölfarið. Auk tónleikanna í Reykjavík fluttu þeir sína list á Isafirði og á Akureyri. Ef þær þrjár tónleikaferðir, sem eftir eru, verða af svipuðum ágætum og þær fyrstu — það er strax hægt að þakka Nordisk Solistrád fyrir þetta framtak og vona, að Menningarmálasjóður- inn reynist því vel um ókomna framtið. A efnisskrá þeirra Hynninen Tveir Finnar 12 RAGNAR Björnsson, dóm- organisti, hélt orgeltónleika í Dómkirkjunni s.l. sunnudags- eftirmiðdag. Á efnisskránni voru eingöngu samtímaverk. Tvö þeirra voru nokkuð sviplik, Exsultate op. 43 eftir finnska tón- skáldið Erik Bergman og Fantasia Trionfale op. 37 eftir norska tónskáldið Knut Nystedt. Það, sem sviplikt var í þessum verkum, voru stríðu samhljóm- arnir, sem þeir notuðu, og all þunglamalegt yfirbragð tónsmíðanna, þrátt fyrir þau lof- orð, sem fólust í sjálfum heitun- um. Impression a Notre Dame de Paris hét langt orgelverk eftir sænska tónskáldið Gunnar Thyrestam. Þar voru farnar hefð- bundnari leiðir með dálítið stríð- um kontrapunkti. Þar skaut lika leikgleði upp kollinum og leik- brögðin voru „organistaleg". Iter Mediae Noctis hét nýtt orgelverk eftir Atla Heimi Sveinsson, og var það næst á efnisskránni. Verkið er í sex þátt- um, og má segja, að hver þáttur hafi fjallað um eina sérstaka hug- mynd, annaðhvort um leiktækni- legt atriði eða ákveðið hljóð. Mörg HRAFN Gunnlaugsson sem gerst hefur all umsvifamikill á fjölum höfuðborgarinnar sem meðsemj- ari létts efnis (sem þessvegna er ekki alltaf létt að semja) hefur sent frá sér mér vitanlega fyrstu bók sína af alvarlegum leikskáld- skap og ber hún titii annars leik- rits bókarinnar, Sögu af sjónum sem sjónvarpsáhorfendur geyma áreiðanlega i góðri minningu frá því leikritið var sýnt þar. Bók Hrafns eður kver er þeirr- ar gerðar sem ungir höfundar grípa nú gjarnan til textum sinum til framdráttar, þ.e. að vinna þrykkingu bókarinnar með ódýr- ari aðferðum en fínu bækurnar á gagnsæjum gljápappir og stund- um með slaufu. Prentuð í venju- legum skilningi er aðeins kápan og skraut hennar eru myndir úr sjónvarpsleikritinu. Nú, kverið Saga af sjónum er ekki allt þar sem það er séð, það hefur ekki aðeins að geyma tvö leikrit heldur einnig tvo aðra texta eftir höfundinn og einnig tvær tilvitnanir í skrif erlendra gagnrýnenda um Sögu af sjónum. Kverið hefst með ritsmíðinni Hugdettur um leikritið, tuttugu stuttir kaflar um leikritið, i hverju fyrir sig eru mörg sann- leikskorn um leikritið, ekki endi- lega frumhugsun höfundarins heldur sáðkorn sem námið og kynnin af glímu mannsins við sjálfan sig og tilveru sína í formi leikbókmenntanna hafa sáð í huga hans — og eru byrjuð að bera ávöxt eins og bæði leikritin bera ótvirætt vitni um. Hugdettur um leikritið eru hollur lestur hverjum leikritahöfundi, ekki sist hérlendis þar sem umræða um þann galdur er í lágmarki — þær eru einnig ánægjulegur lestur hverjum þeim sem áhuga hefur á bókmenntum yfirleitt. Ég ætla hér ekki að rekja saman hug- dettur og Sögu af sjónum, ég ætla að láta athugulum lesanda eftir þá ánægju en þess má geta að frum- bygging leikritsins er eftirfar- andi: att er saman tveim ólíkum mönnum við sérstæðar aðstæður, tal þeirra hvors um sig virðist mér mjög nálægt sanni, í löngu samtali þeirra sem byggist að mestu á andstæðunum: unglings- strákur og gamalreyndur sjó- maður kemur að óhugnanlegri frásögn sjómannsins — innihald frásögunnar verður allt í einu að raunveruleika fyrir gömlu kemp- unni, óhugnanleg sagan sem átti að vera til gamans yfir glasi verður allt í einu raunveruleiki, sögumaður kominn inn í sögu sína, sagan allt í kringum hann. Hér er ekki aðeins um að ræða snjalla hugmynd heldur er úr- vinnslan mjög góð, sáðkornin Bókmenntlr eftir ÞORVARÐ HELGASON hafa borið ávöxt. Gott leikrit verður nefnilega ekki skrifað nema af kunnáttu og kunnátta fæst ekki nema með vinnu. Þeir íslenskir leikritahöfundar sem læsu hugdetturnar vandlega og hugleiddu þær gætu stytt sér þá vinnu nokkuð. Á eftir Sögu af sjónum kemur svo stuttur texti: Að skrifa harm- leik — og er þar i fyrsta sinn að þvi ég veit þýddur hluti af Skáld- skaparfræðum Aristótelesar, þ.e. skýrgreining hans á harmleikn- um, mjög hollur lestur lika en flókið mál í stóru samhengi og textinn því ef til vill af stuttur en gæti vakið forvitni og orðið þar með til gagns. Seinna leikritið heitir Þegar kinnhestur hneggjar og hefur undirtitilinn hetjusögn og á kápu er það kallað fallisk hetjusaga, fallisk af fallos = reður. Leikrit þetta mun koma undariega fyrir sjónir við lestur en að likindum yrði líf þess allt meira og skiljan- legra á leiksviði. Hér skulu aðeins sögð fáein orð til skýringar — og er það auðvitað aðeins minn skiln- ingur. Undirtitillinn hetjusögn kemur okkur á spor, hér segir frá hetju — eða öllu heldur brýningu sem ætti að gera persónu að hetju, jákvæðri hetju gagnvart öllum, umhverfi og ekki síst hinni persónunni sem vill að viðkom- andi verði hetja, en brýningin er sterk, viðkomandi verður aðeins hetja fyrir sjálfum sér, hann verð- ur Gunnar á Hliðarenda! Geta menn komist lengra? Úr þessu stefi er unnið i sérstökum stíl, ýktum en um leið mjög leik- rænum. Mjög skemmtileg úr- vinnsla að mínum smekk. Lífið, raunveruleikinn er hrá- efni sem leikritahöfundurinn not- ar eins frjálslega og hann kýs til að skapa annan veruleika, list- rænan raunveruleika leiksviðs- ins. Hrafn Gunnlaugsson sýnir með bók sinni athyglisverðan árangur í þessa átt. TVEIR Finnar, barítónsöngvar- inn Jorma Hynninen og píanó- leikarinn Ralf Gothoni, veittu styrktarfélögum Tónlistar- Jorma Hynninen, barytonsöngv ari Tónlist eftir ÞORKEL SIGURBJÖRNSSON félagsins sérlega vel á þriðju- dagskvöldið í Auturbæjarbíói. Þeir komu hingaó til lands fyrir tilstilli samtaka norrænu ein- leikarafélaganna, sem Félag fslenzkra tónlistarmanna er aðili að, en þau samtök beita sér nú fyrir árlegum tónleika- ferðum milli Norðurlandanna Skák eftir JÓN Þ. ÞÓR JÚGÖSLAVAR halda sem kunn- ugt er f jölmörg alþjóðleg skákmót á ári hverju og fer eitt þeirra jafnan fram í borginni Sombor um veturnætur. Nú er mótinu í Sombor nýlokið og varð það mik- ill sygur yngri kynslóðarinnar. Úrslit urðu sem hér segir: 1.—2. B. Gulkó (Sovétr.) og J. Timman (Holland) 10,5 v. 3. Razuevic (Júgósl.) 10 v., 4. Vadaz (Ungv.l.) 8,5 v., 5. Damjanovic (Júgósl.) og Deze (Júgósl.) 8 v., 7. Rukavina (Júgósl.) 7 v. Hollendinginn Jan og Gothoni voru „Dichterliebe" Schumanns, „Þrjár Shake- speare sonnettur" eftir Rauta- vaara og sex Mörike-Lieder eftir Wolf. Meðferðin á þessum lögum var i einu orði sagt hríf- andi. Lagaflokkur Schumanns var með samfelldan og sterkan heildarsvip. Stundum var söng- urinn dálítið hrjúfur, og á ein- staka stað hefði „írónía" Heines mátt ná yfirhöndinni, en þeir félagar vildu auðheyri- lega ekki hætta á neitt, sem gæti hugsanlega rofið heildar- svipinn. Rautavaara hefur lengi verið með áhrifamestu tónskáldum Noróurlanda. Lögin þrjú við texta Shakespeares eru æsku- verk, og athyglin beindist meir aó hljómum og hljóðfalli pianós ins en laglínum og orðum. Þau gáfu flytjendunum gott tæki- færi til að skipta um „registur" frá Schumann yfir til Wolf, frá ljóðrænni ástriðu yfir í drama- tíska, hamslausa. Úr Wolf-lög- unum mynduðu þeir sterka samfellu, og er vart hugsanlegt, að Wolf sjálfur hafði fellt þau betur saman! Skiljanlega var fólk ekkert á því að láta þá sleppa, þótt fram- orðið væri, en með glettnis- fullum aukalögum eftir þá Bergmann og Sibelius sendu Finnarnir áheyrendur heim. Liklegt er, að fleirum en mér þyki þetta hinir eftirminnileg- ustu tónleikar. Timman er óþarft að kynna fyrir islenzkum skákáhugamönnum, en Boris Gulkó er ungur sovézkur meistari, sem hefur náð ágætum árangri aó undanförnu. Hann vakti fyrst athygli er hann komst í úrslit á skákþingi Sovétrikjanna árið 1965, en siðan var heldur hljótt um hann þar til á siðasta ári er hann vann góða sigra í heima- landi sinu og varð m.a. skákmeist- ari Moskvu. Við skulum nú líta á eina skák frá hendi Gulkó, þar sem hann á i höggi við bandaríska stórmeistarann Arthur Bisguier, sem varð í 8.—10. sæti í mótinu með 6,5 v. Hvftt: B. Gulkó Svart: A. Bisguier Spænskur leikur 1. e4 — e5, 2. Rf3 — Rc6, 3. Bb5 — Rf6, Framhald á bls. 22 Efnisskrá: Vagn Holm- boe □ J.H.O. Djurhuus □ Þorkell Sigurbjörnss. ] Þorsteinn Valdimars- son □ Atli H. Sveinsson □ Oddur Björnsson □ Fjölnir Stefánsson □ isl. þjóðlög og þjóðvísur □ Norræn þjóðlög □ Radd- sett af: Ejnar Kampp, Thorkild Knutsen, Daniel Helldén og Sig- fúsi EinarssyniQ SEX yrkingar eftir stórskáldið J.H.O. Djurhuus er glæsilegur kveðskapur, sérstaklega kvæð- ið um Þránd i Götu, sem er glæsilegt og ramm-heiðið. Tón- listin er vel samin, en vel hefði færeysk stefgerð og hrynur fallið að þessum „yrkingum“ og vonandi verður þess skammt að Hljómeyki biða, að Færeyingar eignist tón- skáld, sem skapi skáldskap Djurhuus verðuga umgerð. Raddbeiting söngflokksins var of þvinguð, sérstaklega kven- raddanna. Veikur söngur er fallegur en meiri breidd hefði verið æskileg til að skapa and- stæður, t.d. í kvæðinu um Þránd. Það var áberandi hvað undirraddirnar voru þvingaðar af mjóróma söng sópransins, sem áreiðanlega á til stærra styrkleikasvið en fram kom á þessum tónleikum. Þrátt fyrir einfaldleika eru „Lög handa litlu fólki“ erfið til söngs, fyrst og fremst vegna íónlegunnar, sem meðal annars veldur því, Tónllst eftir JÓN ÁSGEIRSSON að framburður textans verður sérlega erfiður. Elísabet Er- lingsdóttir söng lögin á mjög viðfelldin hátt. Madrigalar Atla Heimis Sveinssonar eru skemmtilega gerðar stælingar á ítölskum miðaldasöngvum, en flutningurinn hefði mátt vera breytilegri í styrk og hraða. Islenzk þjóðlög eru falleg og vandmeðfarin. Það er greini- legt, að Fjölni Stefánssyni er vel ljós sá vandi að skapa litlu og viðkvæmu þjóðlagi verðugan ramma. Elísabet Erlingsdóttir flutti lögin tónrænt mjög fallega en framburður textans var slæmur. Það er merkilegt hve íslenzkir söngvarar eru illa að sér i ísl. hljóðfræði. Það er bókstaflega enginn munur á sérhljóðunum, þau eru öll orðin að einhverju millihljóði, sem er ógerningur að henda reiður á og samhljóóin svo kraftlitil, að tæplega er merkjanlegur munur á t.d. t og d. Þá er það ekki síður athyglisvert að skýr- leiki i framburði erlendra texta er mun betri, eins og berlega kom fram á tónleikum þessum. Norrænu þjóðlögin eru flest úr unglinga kórbókinni og hefði mátt láta þess getið hverjir raddsettu lögin. Ástarraunir, þ.e. Einum unna eg manninum, er vikivaki, danskvæói, en ekki sálmur. Því ekki að reyna að syngja lagið samkvæmt því, og hvaðan kemur þetta nafn ástarraunir. Kvæðið heitir HARMABÓTAR KVÆÐI. Viðlagið er „þó hlýt eg minn harm að bera í leynd- um stað“, ekki „á leyndum stað“ og í seinni hluta kvæðis- ins er viðlagið „þá þurfti eg ekki harm að bera í leyndum stað“. Kerringa med staven og Tre skalker voru létt og vel sungin enda einföld að gerð og raddsetningu. Að frátöldum norrænu lögunum úr Unglinga- söngbókinni gætti jafnvægis- leysis og ónákvæmni i flutningi kórsins á erfiðari verkefn- unum, sem ef til vill stafar af ónákvæmri æfingastjórn. Það er eitthvað sem ágætir söng- menn Hljómeykis ættu ekki láta henda í sínu starfi.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.