Morgunblaðið - 11.01.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 1975

hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstraati 6, slmi 10 100.
ASalstrnti 6, slmi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuSi innanlands.
f lausasölu 35,00 kr. eintakiS.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjómarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
Með mörgum þjóðum
eiga sér nú stað mikil
umbrot í efnahags- og
stjórnmálum og viðsjár
aukast. Alþjóðlegir efna-
hagserfiðleikar hafa víða
sagt til sín og valdið þung-
um búsifjum, atvinnuleysi
og versnandi lífskjörum al-
mennings. Þessi umskipti
hafa vitaskuld haft veruleg
áhrif á þróun stjórnmála og
víða valdið óvissu og
öryggisleysi. Grannar okk-
ar Danir hafa með áþreifan-
legum hætti orðið fyrir
barðinu á þessari þróun.
Þeir hafa lengi staðið í
fremstu röð velferðarþjóða,
en að undanförnu hafa þeir
stritt við gífurlegt atvinnu-
leysi vegna efnahagskrepp-
unnar.
Athyglisvert er, að í
tvennum kosningum hafa
átt sér stað miklar sveiflur í
dönskum stjórnmálum.
Fyrir rúmu ári vann Fram-
faraflokkur Glistrups mik-
inn kosningasigur í Dan-
mörku og varð í einu vet-
fangi næst stærsti flokkur
þingsins. Flestir litu á sigur
Glistrups sem uppreisn
danskra kjósenda gegn of-
vexti ríkiskerfisins. í kosn-
íngunum, sem fram fóru sl.
fimmtudag, varð önnur
ekki síður athyglisverð
sveifla í dönsku stjórnmála-
verið athyglisverður, átti
hann fyrst og fremst rætur
að rekja til lýðskrums, en;
það hefur oft orðið stjórn-
málamönnum til framdrátt-
ar. Sigur Hartlings er á
hinn bóginn fólginn í
ábyrgri afstöðu minnihluta-
stjórnar Vinstri flokksins á
síðasta ári við hinar erfið-
ustu aðstæður í dönsku
efnahagslífi. Það er einmitt
fyrir þær sakir, að kosn-
ingaúrslitin í Danmörku nú
eru með markverðari
stjórnmálaviðburðum.
Eftir þingkosningarnar j
1973 reyndist útilokað að
mynda meirihlutastjórn á
þingræðisgrundvelli í Dan-
mörku. Niðurstaðan varð
sú, að Poul Hartling, leið-
togi Vinstri flokksins,
myndaði minnihlutastjórn,
staða um á þinginu. öllum
var ljóst, að tillögur Hartl'-
ings hlutu að skerða kjör
alls þorra fólks, en þær mið-
uðu að því að efla atvinnu-
lífið og treysta efnahag
þjóðarinnar.
Úrslit dönsku kosning-
anna varpa því ljósi á kröfu
danskra kjósenda um
ábyrgar aðgerðir stjórn-
valda í samræmi við stöðu
þjóðarbúsins hverju sinni.
Fram til þessa hafa stjórn-
málamenn jafnan haldið, að
aðgerðir, er rýrðu lífskjör-
in, hversu nauðsynlegar
sem þær annars væru,
hlytu að vera óvinsælar
meðal fólksins. Af þessum
sökum hafa stjórnmála-
menn gjarnan skirrst við að
upplýsa almenning um nei-
kvæða þróun efnahagsmála
Lýðskrumið víkur
fyrir ábyrgum vinnubrögðum
lífi. Vinstri flokkurinn und-
ir forystu Poul Hartlings
forsætisráðherra nærri tvö-
faldaði fylgi sitt, hann fékk
nú 42 þingsæti í stað 20
áður og er nú orðinn næst
stærsti flokkurinn í Dan-
mörku á eftir sósíaldemó-
krötum.
Gífurleg fylgisaukning
Vinstri flokksins í þessum
kosningum hlýtur að teljast
til meiriháttar stjórnmála-
viðburða. Þó að sigur
Glistrups á sínum tíma hafi
sem aðeins naut stuðnings
20 þingmanna. Á þeim
stutta tíma, sem stjórn
Hartlings hefur setið við
völd, hefur hún sett fram
ítarlegar tillögur um efna-
hagsaðgerðir og beitt sér
fyrir mjög svo óvinsælum
ráðstöfunum, sem haft hafa
í för með sér mikla kjara-
skerðingu. Kosningarnar
nú snerust síðan að veru-
legu leyti um síðustu tillög-
ur Hartlings í efnahagsmál-
um, sem ekki náðist sam-
og staðið að efnahagsað-
gerðum, er engar forsendur
hafa verið fyrir. Þetta van-
mat á dómgreind kjósenda
hefur leitt til þess, að
stjórnmálamenn hafa talið
lýðskrumið vænlegra til
árangurs en ábyrg og raun-
sæ vinnubrögð.
Það ber að fagna úrslitum
dönsku kosninganna ekki
síst fyrir þær sakir, að þær
sýna fram á, svo að ekki
verður um villst, að stjórn-
málamenn hafa vaðið reyk í
þessum efnum. Fólkið vill
fá réttar upplýsingar og
það gerir sér grein fyrir, að
það er ekki unnt að bæta
lífskjör einstaklinganna,
þegar afkoma þjóðarbúsins
í heild versnar. Þetta eru
að vísu einföld sannindi, en
fram til þessa hafa stjórn-
málamenn víðast hvar
reynt að draga fjöður yfir
þau.
Þrátt fyrir þennan ein-
stæða stjórnmálasigur
Hartlings og ákaflega skýr
viðbrögð danskra kjósenda
er ljóst, að taflstaðan á
danska þinginu er með
þeim hætti, að erfitt verður
um vik að mynda þar meiri-
hlutastjórn á næstunni.
Þessi úrslit hafa því ekki
nægt til að leysa þá sjálf-
heldu, sem dönsk stjórnmál
hafa setið í. Eigi að síður
marka þau tímamót og þau
hljóta að hvetja stjórnmála-
menn til umhugsunar um
vinnubrögð og aðferðir í
stjórnmálabaráttunni.
Islendingar geta mikið
lært af þessum úrslitum. Að
vísu búum við ekki enn sem
komið er við jafn mikla
erfiðleika og Danir hafa átt
við að stríða. En hitt er
ljóst, að við eigum við
gríðarlega erfiðleika að etja
og mikil óvissa er framund-
an. Það veltur á ábyrgri af-
stöðu stjórnmálaflokkanna,
bæði í stjórn og stjórnar-
andstöðu, hvort okkur tekst
að sneiða hjá því víðtæka
atvinnuleysi, sem nú er eitt
mesta böl nágranna- og við-
skiptaþjóða okkar.
Steingerður
Guðmundsdðttir
Börnin
hennar
Steingerðar
□ Steingerður Guðmundsdótt-
ir: Börn á flótta. Q Utgefandi
tsafoldarprentsmiðja h.f.,
Reykjavfk 1974. Q Teikningar
eftir Jóhannes Kjarval. Q Tóm-
as Guðmundsson bjó handritið
til prentunar.
HÖFUNDUR þessarar bókar
skrifar stuttan formála, því að
formið á þeim sjö leikþáttum,
sem hún flytur, hafa ekki
önnur íslenzk skáld notað.
Steingerður stundaði leiklistar-
nám erlendis, og var aðal-
kennari hennar rússneskur
prófessor, T. Komisarjevsky.
Hann var vinur og samstarfs-
maður þess fjölhæfa og merka
listamanns, sem fann upp og
mótaði það form, sem er á þátt-
um Steingerðar. Hann hét Yev-
reynoff og var einnig
rússneskur. Svo segir I formál-
anum:
„Arið 1909 skrifaði hann
merka bók um Monodrama —
en svo er dramatískur einleikur
nefndur á erlendu máli. List-
form þetta er mjög knappt, þar
sem aðalatriðin geta einvörð-
ungu komið fram — og auka-
persónur þurfa að birtast skýr-
ar og lifandi fyrir hugskoti
áhorfenda — eða hlustenda —
gegnum túlkun og einbeitingu
einnar persónu. Yevreynoff
heldur því fram, að þetta sé
afar fullkomið leikform, m.a.
vegna þess, að það veiti leikhús-
gestum óvenjugott tækifæri til
þess að auðga ímyndunaraflið,
þar geti áhorfandinn á auðveld-
an hátt orðið þátttakandi í
leiknum. Hann setur það sem
frumskilyrði við sköpun ein-
leiksþátta, að aðalpersónan
túlki sálræna reynslu sína.
Jafnframt þarf hún að endur-
spegla viðbrögð annarra per-
sóna við þeirri reynslu, per-
sóna, sem ekki eru á sviðinu.“
Þá segir einnig svo í formál-
anum:
„Af sérstökum ástæðum vil
ég taka það skýrt fram, að þetta
listform á ekkert skylt við smá-
sagnagerð. Þeir leikþættir,
sem hér koma fram, eru mið-
aðir við flutning í útvarp, en
vissulega má einnig flytja þá á
sviði. Þeir fjalla allir um börn,
sálarlíf barna, en bókin er ekki
barnabók. Til lesturs er þetta
listform talið ánægjulegt og lif-
andi, þar sem hver og einn get-
ur leikið aðalpersónuna í eigin
hugskoti. Til skýringar efni hef
ég skrifað nokkur orð framan
við hvern þátt — og þótt þar sé
talað um „Tvö börn“ — „Tvær
stallsystur" og sv. frv. þá er
aldrei nema einn viðstaddur —
sýnilegur áhorfendum. Svo bið
ég að lokum börnunum mfnum
velfarnaðar hjá vandalausum.“
Ég tel mér óhætt að fullyrða,
að skáldkonan kunni þannig að
beita hinu sérstæða formi, að
þættir hennar séu engu síður
hæfir til lestrar en haglega
gerðar og útúrdúralausar smá-
sögur. Um leið og henni lánast
fyllilega að koma á framfæri
bæði tilfinningum „barna
sinna“ og hinni vfðfeðniu og
djúptæku samúð sinni með
þeim, tekst henni jafnt að tala
til tilfinninga sem hugsanalífs
lesandans, svo að ég hygg, að
enginn geti talizt til vanda-
lausra að lestri þáttanna lokn-
um.
Þrír af þeim gerast ekki hér á
landi. 1 stuttorðri skýringu seg-
ir skáldkonan, að sá fyrsti —
samnefndur bókinni — gerist
einhvers staðar í Evrópu, en
vegna nafna barnanna, sem
heita Ivan og Tanýa, staðsetur
lesandinn þáttinn í Rússlandi.
Sagt er frá systkinum, sem
flúið hafa úr heimaþorpi sínu,
þegar hermenn komu þangað,
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
brenndu húsin og skutu fólkið,
sem varð á vegi þeirra, þar á
meðal foreldra barnanna,
móðurina að Tanýu ásjáandi.
En sumt af íbúum þorpsins
komst undan á flótta, og í þeim
hópi voru systkinin litlu, Tanýa
leiðandi Ivan litla við hönd sér
eða berandi hann i fanginu. I
fyrstu var þeim miðlað af mat,
sem hitt flóttafólkið hafði haft
með sér, en svo þraut matgjaf-
irnar, og nú hefur Tanýa lagzt
fyrir í heyhlöðu með bróður
sinn, reynir að fá hann til að
borða gulrætur og epli, sem
hún hefur náð I á leið sinni. En
þó að hún reyni að hugga hann
með hugarflugi sínu og freisti
þess eftir mætti að fá hann til
að eta, deyr hann f svefni við
hlið henni. En þrátt fyrir allt,
sem yfir Tanýu hefur dunið og
hún viti ekki sitt rjúkandi ráð,
er hún ekki að fullu buguð.
Þegar til hennar kemur
ókunnug kona, lofar hún því að
hlaupa langt burt og bera Ivan
með sér, ef lífi hennar verði
þyrmt. Þá gerist hið mikla und-
ur. Konan sækir henni ekki
einungis mjólk, heldur býður
henni að vera hjá sér. Þegar svo
Tanýa hefur sagt harmsögu
sína, segir hún: „Nú verð ég að
halda áfram — alltaf áfram og
áfram — og áfram. Nei, já — ég
var búin að gleyma því — þú
sagðir, að ég mætti vera hérna.
Er það alveg satt — má ég það
— í alvöru — alltaf — alltaf?
Eru þá sumir góðir — ennþá?“
Þetta er átakanlegur, harm-
rænn og hrífandi þáttur. Tanýa
litla verður ekki einungis eftir-
minnilegur einstaklingur,
heldur einnig ímynd þess, sem
göfugast er í mannlegu eðli,
fórnfýsi, þrautseigju og lffsást-
ar — eðliskosta, sem hvergi
koma gleggra fram en á harma
og þrautastundum hjá óspilltri
konu. Næsti þáttur heitir
örvænting. Skáldkonan fylgir
honum úr hlaði með þessum
orðum: „Þeldökk telpa er að
leik með hvftum börnum sól-
bjartan vordag — einhvers
staðar f heiminum. Hún kemur
hlaupandi inn til ömmu
sinnar." Lesandinn mun hugsa
sér að þátturinn gerist f Banda-
ríkjunum, þar eð hann fjallar
um kynþáttavandamálið, sem
Islendingar hafa gert sér tftt
um allt frá því að út kom um
sfðustu aldamót sagan af Tóm-
asi frænda í þýðingu frú Guð-
rúnar Lárusdóttur og til þessa
tfma, þá er kynþáttavanda-
málinu hefur stundum verið
blandað í fslenzka stjórnmála-
baráttu. Telpan þeldökka, sem
hleypur inn til ömmu sinnar
spyr hana, hvernig guð sé litur,
þvf auðvitað halda hvítu börnin
því fram, að hann sé hvítur eins
og þau. Ut af þessu hefur sitt-
hvað verið sagt í krakkahópn-
um, og ömmu verður erfitt um
svör. Málið er heldur ekki ýkja
einfalt. Þar kemur nú til dæmis
það til greina, að litla telpan á
vinkonu, sem er hvorki svört né
hvft, enda á hún svartan pabba,
en alveg snjóhvfta mömmu, og
það spaugar ekki að með hvítu
krakkana, sem segja jafnvel, að
telpan fari til Ijóta karlsins af
því að hún sé svört, „og þar sé
mamma, af því að hún hafi ver-
ið kol-bikasvört. 0, amma,
amma mín, ég er svo hrædd —
ég vil ekki lengur lifa — og ég
vil ekki deyja — ég þori ekki að
vera til, neins staðar.“ Svo
grfpur þá telpan til þess að út-
vega sér hvíta málningu, taka
inn nokkrar matskeiðar af
henni til þess að verða hvít
innvortis og málar sig alla hvíta
— alla frá hvirfli til ilja. Við
skiljum svo við hana i sjúkra-
húsi, þar sem hún segir ömmu
sinni allt af létta, segir að þær
skuli aldrei oftar tala um það,
hvernig guð sé litur, bara bíða,
þangað til þær sjái hann. „Ég
gæti hugsað mér,“ segir hún,
„að hann væri gagnsær og allur
skínandi..." Þessi þáttur fjallar
aðeins um börn og gamla konu
og hugsanir þeirra um algóðan
guð, en ég held að hann gefi
nokkuð góða hugmynd um það,
að kynþáttavandamálin í hin-
um ýmsu löndum séu ekki svo
auðleyst, að allt verði sem bezt
sé unnt á að kjósa, ef þingfull-
trúar rétta upp hönd og sam-
þykkja jafnrétti þeldökkra og
hvftra.... Þriðji þátturinn sem
gerist erlendis er sá sjöundi og
seinasti á bókinni. Hann heitir:
Guðsmóðir, gefðu mér frið.
Þótt hann sé i einleiksformi, er
hann í rauninni fögur helgisaga
til vegsömunar Maríu guðs-
móður sem hinnar miskunn-
sömu mannlegu og guðlegu
veru, sem alla huggar og öllum
líknar, er til hennar leita af
einlægu trausti og hreinleik
Framhald á bls. 19.