Morgunblaðið - 11.01.1975, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. JANUAR 1975
5
Dauðadans
Eftir August Strindberg
Þýðandi: Helgi Hálfdanar-
son Q Leikstjórn: Helgi
Skúlason □ Leikmynd:
Steinþór Sigurðsson □
Lýsing: Magnús Axelsson
□ Búningar: Steinþór
Sigurðsson og Björg Isaks-
dóttir
I bók sem Arthur Adamov, einn
af upphafsmönnum absúrdism-
ans, hefur skrifað um Strindberg
segir hann einhvers staðar
eitthvað á þá leið að það sem
mestu máli skipti fyrir rithöfund
sé að nýta eigin taugaveiklun,
vinna úr eigin nevrósum. Og ekki
verður annað sagt en Strindberg
hafi tekist það flestum betur;
enginn norrænn höfundur 19.
aldar stendur okkur nútímamönn-
um nær en hann.
Leikfélag Reykjavíkur hefur í
ár valið sem jólaleikrit eitt af
frægustu verkum Strindbergs,
Dauðadans. Þó að það sé samið
árið 1900, — þ.e.a.s. eftir Infernó-
kreppuna þegar Strindberg er
tekinn að sökkva sér niður í kenn-
ingar Swedenborgs, búddhisma
og einhvers konar frumstæðan
kristindóm, — sver það sig um
margt í ætt við hin svokölluðu
natúralísku verk hans frá ár-
unum 1877—88 eins og Föðurinn
og einkum þó Kröfuhafa, en þau
leikrit fjalla um fjölskylduhatur
og hjónabandsuppgjör líkt og
Dauðadans. Ýmislegt og ekki allt
merkilegt hefur verið ritað um
„geðveiki" Strindbergs, hjóna-
bönd hans og áhrif þeirra á leik-
ritun hans. Sjálfur var hann
óspar á að útlista fyrir okkur ævi-
feril sinn: æsku, úppvexti og þró-
unarferli lýsir hann i Tjánste-
kvinnans son (1886—7, 1909),
hjónaböndunum þremur og þeim
sálarkreppum sem skilnaðinum
fylgdu (og ollu?) í Le plaidoyer
d’un fou (Málsvörn vitfirrings,
frumsamin á frönsku 1887),
Inferno (1897, einnig frumsamið
á frönsku) og loks Ensam (1903)
þar sem skáldið finnur nokkurn
frið. En hér sem endranær mun
varhugavert að treysta um of
sjálfsævisögum eða gera of mikið
úr notkun æviatriða í listaverk-
um, og gallharðir bókmennta-
fræðingar telja að ýmislegt óvænt
kunni að koma I ljós þegar bréf
Strindbergs hafa verið grann-
skoðuð og öll kurl komin til
grafar.
I Dauðadansi birtast öll helstu
einkenni og áráttur Strindbergs.
Byggingin er einföld og klassísk
eins og í þeim verkum hans sem
eru sömu ættar og þetta. Leikur-
Myndllst
eftir EMIL H.
EYJÓLFSSON
inn fer fram á eyju í „sívölum
kastalaturni úr grásteini". Um-
hverfi allt er hér í senn óraun-
verulegra og meira þrúgandi en
t.d. i Kröfuhöfum, þrátt fyrir
natúralíska leikmynd. Höfuðper-
sónur leiksins eru þrjár: Eðgar,
höfuðsmaður i stórskotaliði;
Alísa, kona hans, fyrrum leik-
kona; Kúrt, frændi hennar, sótt-
varnarstjóri, sem þjónar sem eins
konar hvati í samskiptum þeirra
hjóna; er þraukað hafa saman í
tuttugu og fimm ár þegar léikur-
inn hefst. Ut í hött væri að rekja
efni verksins, en í skemmstu máli
sagt hefur sambúð þeirra öll verið
eitt víti. Gaman væri að bera
saman Dauðadans Strindbergs og
Lokaðar dyr eftir Sartre sem tví-
mælalaust hefur þegið margt frá
eldri skáldbróður sínum. En hel-
víti Sartres er afstrakt, handan
lífsins og óendanlegt; helvíti
Strindbergs (og Swedenborgs)
hefst þegar í lifanda lífi. Hér
getur Strindberg gefið ástríðum
sínum lausan tauminn, kvenhatur
hans kemur greinilega fram
(Strindberg var ekki heimspeki-
legur eða intellektúel kvenhatari
heldur kvenhatari af guðs náð, ef
svo mætti segja), sömuleiðis þetta
undarlega sambland af lotningu
og andúð á herforingjum og öllum
sem einhvern valdatitil báru. Þeir
eru ótaldir liðsforingjarnir í verk-
um Strindbergs. Um þetta hafa
sálfræðingar haft margt að segja;
sjálfur var hann feiminn og
væskilslegur og stóð á því fastara
en fótunum að konur drægjust
ómötstæðilega að karlmönnum í
einkennisbúningum. Þegar
tjaldið er dregið frá virðast þau
hjón orðin hálfþreytt en halda
samt áfram að jagast af gömlum
vana. I tuttugu og fimm ár hafa
þau kvalið hvort annað, klögu-
málin hafa gengið á vixl — hann
ásakar hana fyrir að hafa komið í
veg fyrir frama sinn f hernum,
hún kennir honum um að hún
skuli ekki hafa orðið fræg leik-
kona, — i tuttugu og fimm ár hafa
þau framið „sálrænt morð“ hvort
á öðru svo notuð séu orð Strind-
bergs sjálfs, ástundað þá
dialektík ástar og haturs sem öll
hjónabönd eru. En svo kemur
gestur í heimsókn. Dauðadansinn
getur hafist. . .
Eindrægni ríkir milli
Sadats og íranskeisara
Sýningin i Iðnó er svo heil-
steypt að helst vildi ég ljúka
greininni hér og nefna engin
nöfn. Sviðsetning Helga Skúla-
sonar er svo áreynslulaus og eðli-
leg að maður verður hennar ekki
var, eins og vera ber í svona
verki. Lýsingar eru sérdeilis vel
notaðar. Helga Bachmann leikur
Alísu með miklum ágætum. Hún
er tiguleg og köld og lýsir vel
langþróuðu hatri til eiginmanns-
ins en tekst. þó um leið að túlka
afbrýðisemi og „gamlar taugar”
sem hún ber enn til hans. Helga
er tvímælalaust tragisk leikkona.
Eðgar höfuðsmaður er leikinn af
Gisla Halldörssyni. Gisli er ekki
tragískur leikari heldur karakter-
leikari og hann má gæta sin á
vissum kækjum eins og til dæmis
þvi að enda tilsvör á langdregnu
„hai“. Þessa gætir einkum i upp-
hafi leiksins — höfuðsmaðurinn
má aldrei verða grátbroslegur —
en fljótlega nær hann föstum og
öruggum tökum á hlutverkinu og
veitir Helgu verðugan mótleik.
Hlutverk Þorsteins Gunnarssonar
er að vísu mikilvægt en býður
ekki upp á jafnmörg tækifæri til
sterkrar tjáningar og hin. Þor-
steinn leysir það prýðilega af
hendi. Það er að verða upptugga
að taka það fram að þýðingar
Helga Hálfdanarsonar og leik-
myndir Steinþórs Sigurðssonar
séu með ágætum. En það er til-
fellið hér. Þetta er vönduð sýning.
Kairó, 9. jan. Reuter.
ANWAR Sadat, forseti Egypta-
lands, og Iranskeisari ræddu i
dag saman í nærfellt tvær og
hálfa klukkustund um vandamál
Miðausturlanda, alþjóðamál og
samskipti ríkja þeirra. Keisara-
hjónin frá Iran eru i fimm daga
opinberri heimsókn f Egypta-
landi og hefur verið mikil við-
höfn og fburður f sambandi við
heimsóknina. En i dag hittust
leiðtogarnir til fyrsta alvarlega
fundarins, eins og fyrr segir, en
engin yfirlýsing var gefin út að
honum loknum. Egypski utan-
rfkisráðherrann, Ismail Fahmi,
sagði við blaðamenn er hann hélt
á braut að sameiginleg hags-
munamál hefðu verið tii umræðu.
Aðspurður um hvort deila Irans
og Iraks hefði verið tekin til um-
fjöllunar sagði hann: „Við töluð-
um ekki um neitt annað rfki.“
Sadat hafði sagt í viðtali sem
var birt i Beirut um svipað leyti
og Iranskeisari kom til Egypta-
lands að hann væri allur af vilja
gerður að taka að sér sáttasemj-
arastarf i deilum Irana og
Iraka og að hann hefði sent
fulltrúa til Hassan Al-Bakr,
forseta Iraks, til að reyna
að ná samkomulagi. Þá
lýsti Sadat ósviknum fögnuði
sínum yfir þvi að Arabalöndin
annars vegar og tran hins vegar
hefðu nú náð saman i vinsemd og
samhjálp og leiðtogar landanna
væru staðráðnir í að gera sér
raunhæfa grein fyrir þeirri sam-
eiginlegu ábyrgð sem á þeim
hvíldi til að samskiptin gætu orð-
ið öllum til hagsbóta.
Énda þótt ekki hafi í kvöld
verið gefin út formleg yfirlýsing
um fund þjóðhöfðingjanna benda
fréttaskýrendur á að svo virðist
sem miklir dáleikar séu með þeim
Sadat og Iranskeisara og í veizlu i
gærkvöldi sagði íranskeisari í
ræðu: „Við höfum stutt ykkur og
munum halda þvi áfram."
Okkar landsfræga
JANUAR
tJTSALA
hefst mánudaginn
JAN.
UtSAL^
FÖTFRÁ .............................. kr. 5.900
STAKIR JAKKAR ....................... kr. 2.950 -
KULDAJAKKAR kr. 1.950.
TERYLENE BUXUR .......................kr. 1 480 -
GALLA- OG FLAUELIS BUXUR ............ kr. 1.290.-
DRENGJASKYRTUR kr. 690.
HERRASKYRTUR .........................kr. 790,-
BOLIR ................................kr. 250,-
PEYSUR .............................. kr. 1.290
LEVI'S DENIM SKYRTUR ................ kr. 1.490.-
LEVI'S GALLAJAKKAR .................. kr. 1.790
ALULLARTEPPI .........................kr 1.390,-
TERYLENE BÚTAR
O.FL. O.FL.
FACO LAUGAVEGI 37 LAUGAVEGI 89