Morgunblaðið - 18.01.1975, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. JANUAR'1975
Baldur Johnsen:

Ryk, þung-
málmar og
kolsýringur
Ryk, þungmálmar og
kolsýringur
Inngangur:
1 grein í Morgunblaðinu 10.
þ.m. skrifar Einar Valur Ingi-
mundarson, sem titlar sig um-
hverfis- og efnaverkfræðing, i
þetta skiptið, en stundum áður
sem umhverfisefnaverkfræðing.
Nafn greinarinnar er „Hugsanleg
mengun frá málmblendiverk-
smiðju." Titlar greinarhöfundar
bera vott mikilli menntun og
reynslu á sviði umhverfis- og
verkfræðimála, svo að sjálfsagt
þykir að leggja við hlustir og at-
huga gaumgæfilega hvað E.V.I.
leggur til málanna.
Við nánari athugun kemur í
ljós, að þarna er blandað saman
ýmsum málum og ýmist farið með
gagnrýni á undirritaðan, Heil-
brigðiseftirlit ríkisins eða svokall-
aða viðræðunefnd.
Þá er loks greint frá nokkrum
athugunum höfundar i sambandi
við ýmiss konar mengunarþætti
sem hugsanlega gætu komið til
greina við þessa fyrirhuguðu
verksmiðju.
Ég mun ekki í þeim fáu línum,
sem ég skrifa um þetta mál, svara
mikið gagnrýni á sjálfan mig né
heldur Heilbrigðiseftirlit rikisins,
heldur reyna að skýra nokkra þá
þætti, sem sérstaklega koma
þessu máli við, snerta ryk, þung-
málma og kolsýrlingsmengun, ef
það mætti verða til þess að al-
menningur gæti gert sér gleggri
grein fyrir málinu í heild.
Kísilrykiö
Eins og undirritaður hefur
margoft áður tekið fram, er ætl-
unin, enda mun það verða gert að
skilyrði fyrir þessum hugsanlega
verksmiðjurekstri á þessu sviði,
að 99% ryks verði fjarlægt með
sérstökum þar til gerðum svoköll-
uðum pokasíum.
Umhverfisfræðingurinn gerir
mikið úr því eina prósenti, sem
búist er við að ekki verði hægt að
ná í pokasíurnar. Þetta eina pró-
sent á að verða ærið þungt á met-
unum, sem mengunarvaldur,
einkum vegna þess hvað það
hljóti að vera smá kornin, eins og
höfundur segir nánast „ómælan-
leg“. Sú afstaða umhverfisfr., að
vilja gera litið úr mismun 95 og
99% hreinsun, sem er þó fimm-
földun á hreinsihæfni (5% eða
1% afföll) gerir allan málflutn-
ing hans dálítið tortryggilegan í
þessu efni.
í lok þessa kafla greinarinnar
slær höfundur svo á enn aðra
Enn um
málmblendiverksmiðju
strengi, sem sagt þá, að ekki mum
vera mögulegt að hagnýta neitt af
því ryki, sem pokasiurnar halda
eftir, og vitnar i því sambandi í
Nattvig nokkurn, sem hann segir
vera verksmiðjustjóra í Noregi og
þessvegna sé augljóst mál að þessi
úrgangur verði einhversstaðar að
hlaðast upp og er gerður úr því
haugur, eftir árið, .senj mundi
hvorki meira né minna en kaf-
færa Klettsverksmiðjuna að
mestu leyti með reykháf og öllu
saman.
Hvað snertir hin smáu rykkorn,
sem höfundur leggur svo mikið
upp úr, þá veit ég ekki betur en
það sé eiginleiki slikra smárra
rykkorna að þau hafi tilhneigingu
til að loða saman og mynda stærri
rykkorn, samkvæmt eðlisfræði-
legum lögmálum, og muni þeim
þá fækka að sama skapi og minni
hætta á að þau komi til að verða
að ósýnilegum mengunarvöldum
hér eða þar, sbr. ennfremur
næsta kafla.
Hvað snertir hinn stóra ryk-
haug, er komi til að fela Kletts-
verksmiðjuna með öllu saman, er
það að segja að það hefur aldrei
verið til umræðu að þurfa að
geyma úrgangsrykið nokkursstað-
ar, heldur á að endurnýta það og
verður það að sjálfsögðu gert,
samkvæmt öllum upplýsingum
sem fyrir liggja, og þeim skilyrð-
um, sem sett verða fyrir rekstri
slíkrar verksmiðju. Þessi ryk-
haugur, sem höfundur gerir svo
mikið úr, verður því að teljast
hugarfóstur eitt, og er það mál þá
hér með útrætt, frá minni hálfu.
Kísilveiki í ljósi vefja-
meinafrædinnar
Vefjameinafræðingar og aðrir
læknar hafa lengi rannsak-
að eðli kísilveiki frá ýmsum
hliðum, en sú veiki var ekki óal-
geng með iðnaðarþjóðum hér áð-
ur fyrr. Lungu manna með kísil-
veiki, sem hafa dáið úr ýmsum
sjúkdómum eða slysum, hafa ver-
ið rannsökuð af vefjameinafræð-
ingum og efnafræðingum, og í
ljós komið, að magn kísiiryks í
þeim hefur staðið i beinu hlutfalli
við þunga veikinnar. Hér er það
því magn ryksins, heildarþunginn
á rykinu, sem í lungun sest, sem
úrslitum ræður, smæstu kornin,
þau „ósýnilegu og ómælanlegu"
hafa hér hverfandi þýðingu. Það
er hinsvegar eðli slíkra smákorna,
að loða saman og mynda stærri
einingar og fækkar kornunum þá
eins og fyrr segir, að sjálfsögðu að
sama skapi, en þyngdin þó aðeins
1%. En það eru einmitt þessi ör-
smáu korn í þeim eina hundraðs-
hluta, sem út sleppa úr pokasíun-
um, sem E.V.I. reynir að gera
tortryggileg. Ýmsar aðrar rann-
sóknir sýna einnig, að þessi korn
ánetjast illa eða ekki lungnablöðr-
unum. Þetta útilokar hinsvegar
engan veginn að fullt eftirlit
verði haft með verkamönnum til
þess að fyrirbyggja að óvæntar
bilanir geti valdið slysum eða
sjúkdómum. Aftur á móti get ég
ekki hugsað mér að af þessu verði
sýnileg umhverfisspjöll.
Það þykir hinsvegar sjálfsagt,
að fylgjast með fjölda korna í
stærðareiningu, t.d. rúmmetra,
þótt ekki væri nema af fræðileg-
um ástæðum, en heildarmagnið
mælt í g er þó það sem mestu máli
skiptir fyrir lungun, og korna-
stærðin 0,5—5 mí, en það verður
að teljast vel mælanlegt. Öll þessi
umræða um kisilveiki hefur al-
mennt fræðilegt gildi. í þeirri
verksmiðju, sem hér um ræðir á
veikin að vera fyrirbyggð með
miklum hreinsunar- og varúðar-
ráðstöfunum, en það litla ryk
(1%), sem ekki síast fer með öðr-
um eim upp um reykháfa verk-
smiðjunnar.
Snefilefni
Undir fyrirsögninni „þung-
málmar“ er rætt um magn ýmissa
„snefilefna" í „brotajárni“.
Það er margtekið fram, að í
verksmiðjunni er ekki notað
venjulegt hrotajárn, heldur spæn-
ir, borkjarnar og flísar frá renni-
bekkjum á verkstæðum, úr eins
hreinu járni og völ er á. Þess-
vegna m.a. á að endurnota rykið.
Sannleikurinn um þessi snefil-
efni mörg hver er hinsvegar sá, að
þau þykja nauðsynleg, þ.á m. kó-
bolt og kopar, mangan og jafnvel
zink, fyrir allar lífverur, bæði
grösin á túnunum, búpeninginn
og mennina. Það er min skoðun,
að blý- og kvikasilfursmengun sé
stórlega ýkt i grein E.V.I. Annars
væri það þarft verkefni að gera
almenningi grein fyrir eiturefn-
um, sem fyrir koma og notuð eru
t.d. i læknislyfjum o.s.frv., en þar
veltur á öllu skammturinn sem
fyrir kemur, en ekki nafnið eitt.
Kolsýrlingur (CO)
Að sjálfsögðu myndast mikill
kolsýrlingur (CO) við þessa
bræðslu. Allir þekkja hættu af
þessu efni.
E.V.I. tekur úr samhengi til-
vitnun úr „Federal Register“ þar
sem ekki er krafist algerlega Iok-
aðra ofna, en það er ekki aðeins af
hagkvæmnisástæðum, heldur og
vegna þess, að ofnarnir, sem mælt
er með, sem eru hálflokaðir, eru
með stórum hjálmi yfir og færan-
legum svuntum til hliðar, hafa
gefist það vel að ekki hefur þótt
ástæða undan að kvarta, en þeir
krefjast meiri öryggisútbúnaðar
og viðvörunarkerfis.
Þessir ofnar eru sem sagt hálf-
lokaðir og upp úr hjálminum sem
yfir þeim liggur gengur loftræsti-
útbúnaður, sem sogar með mikl-
um trekk, rvk og kolsýru (COj)
(brunninn kolsýrlingur, CO), upp
úr ofninum inn í hreinsikerfið, úr
umhverfinu en ekki öfugt, eins og
E.V.I. heldur fram. Hin galopnu
bræðsluker Álversins i Straums-
vik, sem reyndar á nú að fara að
loka, eiga ekkert skylt við þá
ofna, sem að ofan var lýst, og er
það fullyrðing E.V.I., sem stang-
ast á við staðreyndir.
Starfstími Einars Vals
hjá
Heilbrigðiseftirliti
ríkisins
Það hefur verið gert mikið
veður út af því að Einar Valur
hætti störfum nú um áramótin
hjá Heilbrigðiseftirliti ríkisins.
Ég hef reynt að skýra það mál
áður, en Einar Valur hefur reynt
að rangfæra þær skýringar með
ýmsum hætti, bæði hér i Morgun-
blaðinu og víðar, og skal þetta mál
þvi rakið stuttlega hér enn einu
sinni:
Þrátt fyrir það að ekki var hægt
að fá nákvæmar upplýsingar um
hugsanlegan starfstíma E.V.I hjá
Heilbrigðiseftirliti rikisins, þá
var þó gerður við hann ráðningar-
samningur, sem taka skyldi gildi
1.1. ’74 og falla sjálfkrafa úr gildi
I. 1. ’75, án sérstakrar uppsagnar,
en slíkar samningagerðir eru víða
mjög algengar, og eru almennt
viðhafðar til þess að mönnum gef-
ist tækifæri til þess að kynna sér
störfin sem þeir eiga að vinna, svo
og sjá hvernig þeim líkar starfstil-
högunin, og frá hálfu stofnunar-
innar er hugsunin sú að tækifæri
gefist til að sjá hvernig starfs-
maður komi til að reynast í starf-
inu.
Þegar E.V.I. hafði starfað hjá
Heilbrigðiseftirlitinu í 1 mánuð,
þ.e.a.s. janúarmánuð 1974, þá
hvarf hann á brott til Bretlands
sunnudaginn 3. febrúar, til náms
síns í London, en hafði áður, 1.
febr. fengið laun sín greidd fyrir
þann mánuð (þ.e.a.s. febrúar).
E.V.I. kom svo aftur til starfa
II. sept. þetta ár. Það er þvi rétt
að hann hafi fengið launaseðla
fyrir 6 mánuði, eins og hann reyn-
ir einhversstaðar að skjóta sér á
bak við, þótt hann mætti ekki til
vinnu á stofnuninni á 8. mánuð.
Þessi langa árlega fjarvera E.V.I.,
sem væntanlega yrði enn um tvö
ár frá sl. áramótum, vegna náms,
var að sjálfsögðu aóalástæðan til
þess að ekki þótti fært að ráða
E.V.I. sem verkfræðing Heil-
brigðiseftirlitsins og var það ekki
síst með það í huga, að fyrir lægi
bygging málmblendiverksmiðju
og var þvi nauðsynlegt að hafa
verkfræðing á staðnum til eftir-
lits með daglegum og vikulegum
framkvæmdum, svo að allt færi
fram samkv. fyrirmælum heil-
brigðisráðuneytis, og að settum
skiiyrðum og stöðlum fyrir starfs-
leyfi yrði framfylgt til hins
ýtrasta. Auk þess eru auðvitað
fjölmörg önnur verkfræðileg mál-
efni, sem koma til stofnunarinnar
og mun mörgum, sem hafa leitað
verkfræðilegrar leiðbeiningar-
þjónustu á þeim tima sem Einar
var fjarverandi, hafa þótt meira
en lítið óþægilegt að þurfa að biða
svo lengi eftir heimkomu verk-
fræðingsins.
Þegar hér var komið málum,
var ekki vitað um neinn ágreining
okkar á milli um mengunarmál
málmblendiverksmiðju, enda öll
plögg um hugsanlega mengun
undir handarjaðri E.V.I. i
London, en hann sýndi því máli
engan áhuga á þeim tíma, þ.e.a.s.
á útmánuóum 1974, hvað s'em því
hefur valdið, en sendi aðeins
timaritsgrein um nokkra þætti
þess máls um vorið, þegar málið
var komið í strand í bili. Seinni
afskipti E.V.I. af málinu virtust
aðallega vera pólitisk og fjármála-
legs eðlis. Það eru því mikil und-
ur, að úr skuli verða allt að því
héraðsbrestur, svo hrikti í sölum
alþingis, þegar þessi ungi há-
skólanemi hætti störfum hjá Heil-
brigðiseftirliti ríkisins, til þess að
geta helgað alla krafta sína fram-
haldsnámi í efnaverkfræði í
London. Þaó er von mín, að þegar
E.V.I. að loknu námi í London,
kemur aftur heim til íslands,
sprenglærður og þroskaður vfs-
indamaður, með alla þá titla sem
próf og íslensk lög og reglur
heimila, þá verði hann Islandi
þarfur stárfskraftur í mengunar-
vörnum.
Lokaorð
Það hefur ekki verið komist hjá
því, að endurtaka sumt af því sem
áður hefur verió sagt af hálfu
undirritaðs um þessi mál öll í
tilefni þeirrar greinar, sem hér er
verið að gera athugasemdir við,
og fleiri greina, sem sami höf-
undur hefur áður skrifað.
Að endingu vil ég enn einu
sinni leyfa mér að benda á það, að
ég tel það ekki hlutverk Heil-
brigðiseftirlits rikisins að standa
gegn iðnþróun í landinu, nema
tiltekin fyrirtæki stofni heilsu, og
þægindum fólksins og vistfræði-
legum verðmætum i hættu.
Það er auðvelt að gagnrýna og
auðveldast að vera neikvæður, en
ef gagnrýni er gerð með réttu
hugarfari en ekki af annarlegum
ástæðum, þá er hún að sjálfsögðu
góð og gild og uppbyggileg.
Ef af byggingu margumtalaðrar
járnblendiverksmiðju verður í
Hvalfirði eða annars staðar, þá
mun Heilbrigðiseftirlit rikisihs
líta eftir þeirri byggingu á meðan
á byggingunni stendur og síðan
eftir rekstri hennar, eftir því sem
islensk lög og reglugerðir segja
fyrir um, sbr. ennfremur grein
um þetta efni í Morgunblaðinu
17. des s.l.
Með þökk fyrir birtinguna.
Reykjavík, 15.1. 1975.
Baldur Johnsen.
Alþjóðlega kvennaárið
Yfirlýsing stjórnar B.S.R.B.
BSRB vill stuðla að því á al-
þjóðlega kvennaárinu að efla
skilning og viðurkenningu
félaga sinna og allra lands-
manna á fjölþættu vandamáli
og hvetja til baráttu fyrir nýj-
um viðhorfum og breytingum,
sem tryggja fullkomið jafnrétti
karla og kvenna á öllum sviðum
þjóðfélagsins.
Kvennaárið er baráttuár fyr-
ir sköpun jafnrar aðstöðu
beggja kynja og til að vinna að
endurskoðun aldagamalla hug-
mynda um verkaskiptingu eftir
kynjum, þar sem m.a. verði
lögð aukin áhersla á hlutverk
föður i uppeldi og heimilis-
haldi, og að þjóðfélagið skapi
aðstöðu til virkrar þátttöku
beggja foreldra í atvinnu- og
félagsmálum.
Á sviði atvinnulífs og mennt-
unar verði ekki látið sitja við
jafnréttisyfirlýsingar og laga-
ákvæði ein saman um jöfn laun,
heldur leitast við að breyta ríkj-
andi misréttishefð í námsvali
og starfsskiptingu á vinnustað,
og haga ber starfi skóla og ann-
arra uppeldisstofnana svo, að
báðum foreldrum verði auð-
veldað að sinna uppeldishlut-
verki sínu samhliða atvinnu
sinni.
Viðurkenna ber gildi sívax-
andi hlutdeildar kvenna í at-
vinnulífi og þjóðfélaginu, bæði
vegna þess, að raunveruleg
jafnréttisaðstaða kynjanna rp.a.
með fullum pólitískum og laga-
legum réttindum kvenna mun
leiða til bættra sambúðarhátta
milli einstaklinga, hópa og
þjóða.
Við viljum af heilum huga
taka undir kjörorð Sameinuðu
þjóðanna á alþjóðlega kvenna-
árinu
JAFNRÉTTI — FRAMÞROUN
— FRIÐUR
Einstökum verkefnum verða
ekki gerð tæmandi skil í ávarpi
þessu, en við viljum beina at-
hygli að nokkrum atriðum.
— Námi f skólum sé hagað á
sama veg hjá piltum og
stúlkum.
— Unglingar af báðum kynjum
fái að kynnast öllum grein-
um atvinnulífsins.
— Karlar og konur hafi ætíó
jafnan rétt og beri einnig
Framhald á bls. 33