Morgunblaðið - 22.01.1975, Síða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JANUAR 1975
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavfk.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjörn GuSmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni GarSar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiBsla ABalstræti 6, stmi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, stmi 22 4 80.
Askriftargjald 600,00 kr. é ménuBi innanlands.
i lausasölu 35,00 kr. eintakiB.
Geir Hallgrimsson, for-
sætisráðherra, er nú á
ferð í Kanada í boði Þjóð-
ræknisfélags Vestur-
íslendinga. Ráðherrann
mun ferðast um byggðir ís-
lendinga í Kanada og
ávarpa samkomu þeirra
þar. Það er mikió ánægju-
efni, hversu Islendingar í
Vesturheimi hafa alla tíð
haldið uppi góöum tengsl-
um og samskiptum við ís-
land. Við munum komu
íslendinga vestan um haf á
þjóðhátíðina sl. sumar, það
var ánægjulegur vottur
um þau traustu bönd, er
tengja saman eina þjóð í
tveimur heimsálfum. Á
þessu ári eru liðin 100 ár
frá því að landnám Islend-
inga í Vesturheimi hófst.
Okkur er heiður að því, að
íslendingar í Kanada skuli
bjóóa forsætisráðherra-
hjónunum heim á þessum
tímamótum og vonandi
veröur hún til þess að efla
enn trausta vináttu og
bræörabönd.
Jafnframt ferö sinni til
Íslendingabyggða mun for-
sætisráðherra ræða vió
ráðamenn í Bandarikjun-
um og Kanada um fisk-
veiðilögsögumálefni og
önnur mál, er varða sam-
skipti íslands við þessi ríki.
Forsætisráðherra hefur nú
þegar rætt við John Scali
aðalfulltrúa Bandaríkj-
anna hjá Sameinuóu þjóð-
unum og nokkra sérfræð-
inga Bandaríkjastjórnar í
hafréttarmálum. Bandarík-
in voru áöur mjög íhalds-
som að þvi er varðaði víð-
áttumikla fiskveióilögsögu,
en viðhorf ráðamanna þar
hafa breyst verulega að
undanförnu eins og best
kom fram, þegar Öldunga-
deildin samþykkti frum-
varpið um 200 mílna efna-
hagslögsögu fyrir skömmu.
Viðræður forsætisráðherra
við þessa aðila geta því
haft mikla þýðingu fyrir
okkur íslendinga áður en
vió færum landhelgina út
síðar á þessu ári.
Auk málefna Sameinuðu
þjóðanna voru fiskveiðilög-
sögumálin aðalumræðuefn-
ið á þessum fundi í New
York. Forsætisráðherra
gerði þar ítarlega grein
fyrir þeim áformum ís-
lendinga að færa fiskveiði-
lögsöguna út í 200 sjómílur
á þessu ári. Þá var rætt um
þróun mála á hafréttarráð-
stefnunni. Forsætisráð-
herra sagði eftir fundinn,
að fram hefði komið, að
Bandaríkjamenn virtust
hafa mjög lík sjónarmið í
þessum málum og við, en
þarlend stjórnvöld myndu
ekki aðhafast neitt í þeim
efnum fyrr en að lokinni
hafréttarráðstefnunni.
Engum blöðum er því um
þaó að fletta, að mikil um-
skipti hafa orðið á afstööu
Bandaríkjamanna frá því
að þeir voru helstu dragbít-
ar viðáttumikillar lögsögu.
I Kanada mun Geir Hall-
grímsson forsætisráðherra
ræða við Trudeau forsætis-
ráðherra Kanada. Kanada-
menn hafa að undanförnu
verið allharðir í fiskveiði-
lögsögumálum og sett fram
svipuð sjónarmið og viö í
þeim efnum. Mikils er því
um vert að treysta sam-
starfið við Kanadamenn í
þessum efnum, og víst er
að þaö verður ekki betur
tryggt en með viðræðum
forsætisráðherra land-
anna.
Ferð forsætisráðherra
r
Akvörðun
Yfirnefnd verðlagsráós
sjávarútvegsins hefur
nú ákveðið verð á loðnu
fram til 15. mars. Ljóst er,
að við óvenjumikla erfið-
leika var nú að etja við
ákvörðun loðnuverðs.
Verulegt verðfall hefur
orðið á fiskimjöli á erlend-
um mörkuðum, svo að
þunglega hefur horft fyrir
loðnuvertiðinni að þessu
sinni. Á einu ári hefur verð
hverrar eggjahvítueining-
ar af fiskimjöli lækkað um
allt að 58%. Hér er um
gífurlegt áfall að ræða fyr-
ir þjóðarbúið, og verðlags-
ráðinu var því mikill vandi
á höndum.
í samræmi vió það verð-
fall, sem orðið hefur er-
lendis, er loðnuverðió nú
ákveðið allmiklu lægra en
það var í fyrra. Verðið var
samþykkt í yfirnefndinni
vestur um haf hefur þann-
ig tvíþættan tilgang. Hún
mun treysta vináttuböndin
vió íslendinga í Kanada, en
jafnframt er þess að
vænta, að viðræðurnar við
ráðamenn í Bandaríkjun-
um og Kanada efli sam-
starf þessara þjóða í haf-
réttarmálum. Framundan
er hörð barátta fyrir loka-
sigrinum í landhelgisbar-
áttunni og í þeim efnum
getur jákvæð aftaða ríkja
eins og Bandaríkjanna og
Kanada skipt sköpum.
loðnuverðs
með atkvæðum oddamanns
og fulltrúa seljenda, sjó-
manna og útgerðarmanna.
Fulltrúar loðnukaupenda
töldu þetta verð hins vegar
of hátt. Þess er nú að
vænta, að loðnuveiðarnar
geti hafist af fullum krafti,
ef veðurguðirnir leyfa.
Samþykki sjómanna og út-
gerðarmanna sýnir, að þeir
telja þetta verð vióunandi
eins og aðstæður eru.
Óvissan um það, hvort bát-
arnir færu almennt á
loðnuveiðar ætti því að
vera úr sögunni.
Hitt er ljóst, að hér er
greinilega teflt á tæpasta
vaðið miðað viö það verð,
sem nú fæst fyrir loðnu-
mjöl. Að óbreyttum að-
stæðum verður þvi við
verulega erfiðleika að etja
í rekstri fiskimjölsverk-
smiðjanna.
Ferð forsætisráðherra
vestur um haf
EllertB. Schram, alþm.:
Hvað
er að
gerast
Eitt af umdeildustu afkvæmum
vinstri stjórnarinnar var Fram-
kvæmdastofnun rlkisins. Strax um
haustiB 1971 var boriB fram
stjórnarfrumvarp um þessa stofn-
un og mætti það þá þegar harBri
andstöðu sjálfstæðismanna á
þingi. Þeir gagnrýndu þá miðstýr-
ingu sem frumvarpið fól I sér,
skipan þriggja pólitískra
kommissara. og það, að hin hlut-
lausa Efnahagsstofnun skyldi sett
undir stjórn pólitískra þuklara.
Þessi gagnrýni hafði ekki áhrif á
framgang málsins og stofnunin og
kommissararnir urðu að veruleika.
Stofnunin tútnaði fljótt út og
vakti á sér athygli fyrir íburð á
skrifstofum og rausnarlegar
sporslur til ráðamanna. En minna
fór fyrir skipulagshyggjunni og sá
ótti sem tilurð stofnunarinnar
vakti reyndist að mestu ástæðu-
laus.
Til þess lágu ýmsar ástæður:
vanmáttur þeirra sem höfðu
forystuna á hendi við að ná tökum
á verkefnunum, ósamstaða innan
stjórnarflokkanna og tregða ein-
stakra ráðherra til að viðurkenna
tilgang og valdsvið Framkv.st.
Einkum átti þetta við um ráðherra
Alþýðubandalagsins.
Þessu til viðbótar má sennilega
rekja vanmátt Framkvæmdastofn-
unarinnar til þeirrar staðreyndar,
að þegar til kastanna kemur. láta
islenzkir stjórnmálamenn hvorki
áætlanagerð né forgangsröðun
ráða ákvörðunum sínum. Þegar
kjósendur þeirra eiga i hlut víkur
fyrirgreiðslupólitikin og kjör-
dæmahagsmunirnir slikum
smámunum til hliðar.
Ennfremur uppgötvaði rikis-
stjórnin fljótlega að það hafði ver-
ið misráðið af henni að setja hag-
rannsóknir undir hina pólitisku
framkvæmdastjórn, enda starfaði
hagrannsóknadeildin mjög sjálf-
stætt allan timann eins og eðli
hennar og tilgangur gerir nauð-
synlegt. Þessu var breytt og stofn-
uð sérstök Þjóðhagsstofnun.
Stóð þá fátt eitt eftir af upphaf-
legri stefnu nema framkvæmda-
stjórarnir þrir, sem höfðu hvorki
erindi né erfiði í sinum mis-
heppnuðu hlutverkum. Fram-
kvæmdastofnunin var orðin og er
nú sameinaður Byggðasjóður og
Framkvæmdasjóður; ný en voldug
lánastofnun.
Þrátt fyrir þessa þróun stóð
mörgum sjálfstæðismanninum
stuggur af þessari stofnun. Draug
urinn, sem hafði verið vakinn upp
við umræðurnar i upphafi, hafði
ekki verið kveðinn niður, enda
striddi löggjöfin sjálf, sem enn er i
gildi, gegn þeirri stefnu sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur boðað og
barízt fyrir.
I kosningabaráttunni fyrir sið-
ustu þingkosningar bar Framkv.
rikisins margoft á góma og af
hálfu frambj. og forystumanna
Sjálfstæðisflokksins var marg-
sinnis tekið fram. að ef ekki ætti
beinlinis að leggja stofnunina nið-
ur, þá skyldu gerðar á henni rót-
tækar breytingar. Kommissara-
kerfið lagt niður og lögunum
breytt. Var það og i samræmi við
fyrri málflutning flokksins meðan
hann sat i stjórnarandstöðu.
Strax eftir að samstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks
var mynduð voru settir menn i að
endurskoða þessi lög. Þeirri
endurskoðun er lokið fyrir all-
nokkru en það eitt hefur gerzt, að
tveimur af þremur kommissörum
vinstri stjórnar hefur verið sagt
upp og ný stjórn verið kosin.
Á hinn bóginn var miklum tima
eytt í að stinga saman nefjum um
hverjir skyldu setjast i stjórn.
Og ekki minnkaði áhugi manna
eftir að Ijóst varð að Byggðasjóð-
ur fengi stóraukna fjárveitingu (kr.
900 millj.) til ráðstöfunar.
Togstreitan milli einstakra
byggðarlaga og kjördæma um full-
trúa i stjórn komst i algleyming og
sannaði það auðvitað enn einu
sinni kenninguna. sem sett var
fram hér að ofan, að hver stjórn-
málamaður sé sjálfum sér næstur.
Allir þóttust bera hagsmuni
heildarinnar fyrir brjósti, án þess
þó að treysta fulltrúum annarra
kjördæma fyrir slikri viðsýni.
Sú skák var leikin stift til
vinnings i allt haust, án þess að
menn hefðu frekari áhyggjur af
hinni efnislegu endurskoðun eða
pólitiskum breytíngum. öðrum en
nýjum valdahlutföllum i stjórn.
Engar undirtektir fengust hjá
stjórnarflokkunum við þeirri hug-
mynd að sveitastj. eða lands-
hlutasamtök fengju fé Byggða-
sjóðs beint til ráðstöfunar. Væri
það þó meira i ætt við vald-
dreif ingarhugmyndir stjórnar-
flokkanna.

Bæði Sjálfstæðisf lokkur og
Framsóknarflokkur hafa boðað
dreifingu valds og öfluga byggða-
stefnu og til skamms tima hafa
menn trúað því, að hún yrði að
veruleika i núverandi stjórnarsam-
starfi.
Menn lifa enn í þeirri von.
Þess hefur verið að vænta að
nýkjörin stjórn Framkv.st. tæki til
höndum i þeim efnum. En þvi
miður er hennar fyrsta ganga ekki
uppörvandi.
Sú frétt birtist i Mbl. 19. jan.
s.l. að einn af stjórnar mönnum
stofnunarinnar, alþingismaðurinn
Sverrir Hermannsson. hefði verið
settur framkvæmdastjóri, ásamt
þeim, sem fyrir var, alþm. Tómasi
Árnasyni.
Nú er ekkert við það að athuga,
að alþingismenn sitji i stjórn slikr-
ar stofnunar, enda gera lögin bein
línis ráð fyrir þvi. Það er eðlilegt
að kjörnir fulltrúar hafi tök á að
móta og fylgja eftir stefnumálum
sinum i þjóðfélaginu. Til þess kýs
fólkið alþingismenn og þess vegna
skiptist fólk í flokka til að áhrif
hinna ýmsu stjórnmálaskoðana
móti stjórnsýslu og opinberar
ákvarðanir.
En fólk hefur vaxandi andúð á
þvi, að alþingismenn gegni mikil-
vægum embættum jafnframt þing-
mennsku, og þess munu heiðarleg
dæmi, að menn hafi gert það upp
við sig, hvort heldur þeir gegndu
bankastjórastöðum eða sætu á
þingi. Þeir áttuðu sig á þvi, að
slikt fór ekki saman.
Það sama gegnir um fram-
kvæmdastjórastöðurnar hjá Fram-
kvæmdastofnun rikisins.
Sjálfstæðisflokkurinn gagnrýndi
með réttu það siðleysi sem fólst i
skipan þriggja pólitiskra
kommissara fyrir tilstilli vinstri
stjórnarinnar.
En það er auðvitað engu betra
að skipa nú í þessi sæti tvo al-
þingismenn, og þvi verður alls
ekki trúað að jafn ágætir og
óbrenglaðir menn og þeir Tómas
og Sverrir gefi sig að slikum hlut-
um. Þeir geta áreiðanlega drýgt
tekjur sinar eða gætt hagsmuna
kjördæmis sins með skaplegri
hætti.
Ef Framkvæmdastofnun rikisins
verður ekki lögð niður i núverandi
mynd, þá er það a.m.k. lágmarks-
krafa að hún verði ekki skálka-
skjól þeirrar pólitisku misnotkun-
ar, sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur fordæmt. Hitt er einnig rétt
að menn geri sér Ijóst, að meðan
slik valdastofnun i höfuðborginni
á að deila og drottna, þá verður
hvorki byggðastefna né valddreif-
ing að áþreifanlegum veruleika.
Ellert B. Schram.
hjá Framkvæmdastofnun ríkisins?