Morgunblaðið - 27.03.1975, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975
steina, þegar farið var fram á
bættar aðstæður og hærri laun.
Auðvitað var það oft ábyrgðar-
hluti að hvetja fólk út í verkföll,
fólk, sem átti ekki til hnífs og
skeiðar, þó það ynni myrkranna á
milli og mátti ekki við neinni
tekjuskerðingu. Annarra kosta
var bara ekki völ, ef ekki átti að
Iáta sitja við óbreytt ástand.
Sem betur fer höfum við oft
fengið kjörin bætt um dagana án
verkfalla og nú eru skipti verka-
fólks og atvinnurekenda komin á
allt annað og manneskjulegra stig
en áður enda þótt stundum gangi
erfiðlega að ná samningum og
launamismunur sé að mér finnst
ennþá alltof mikill i okkar þjóð-
félagi. Stjórnmálabaráttan og
flokkarnir hafa lfka breytzt. Sjálf-
stæðisflokkurinn er til dæmis
ekki sambærilegur við það, sem
hann var á fyrri hluta aldarinnar.
Þá var þar ráðandi veruleg íhalds-
semi.
Á þessum árum sló iðulega i
brýnu á vinnustöðum og kom oft
fyrir að við vorum kallaðar til að
ganga á milli í deilum vinnufólks
og verkstjóra. Þeir voru oft erfið-
ir og uppi með kjaft, héldu fram
máli atvinnuveitenda. Manni
voru nú ekki alltaf vandaðar
kveðjurnar i þá daga, en lundin
var létt og þýddi ekkert að láta
það á sig fá.
Að mörgu leyti mátti kenna
þessar hörðu deilu'r þekkingar-
leysinu á öllum sviðum. Þá var til
dæmis beinlínis litið niður á fólk,
ef það var fátækt — nú þekkist
varla slíkur hugsunarháttur."
LÖGREGLAN
SETTí AÐ
MOKA SALTINU
„Minmsverðustu átökin frá
þessum tíma? Jú, ég gæti nefnt
„garnaslaginn" svonefnda, 1930.
Þannig var, að Samband íslenzkra
samvinnufélaga seldi um þessar
mundir garnir til Þýzkalands og
unnu konur að hreinsun þeirra.
Líklega hafa 30—40 konur unnið
i Garnastöðinni, þegar þetta gerð-
ist, en hún var við Rauðarárstíg.
Á þessum tíma var umsamið
kaup 80 aurar á klukkustund en í
Garnastöðinni fengu konurnar
ekki nema 70 aura á tímann.
Þetta fékkst ekki leiðrétt með
góðu og fór svo, að við gerðum
verkfall. Alþýðusambandið skip-
aði fjögurra manna nefnd til að
fylgjast með málinu og átti ég
sæti í henni. Við fórum uppeftir,
ásamt nokkrum konum úr stjórn
Framsóknar og fengum flestar
konurnar i stöðinni til að leggja
nióur vinnu, þó ekki væri nema
helmingur þeirra kominn í
félagið þá. Þær voru margar
tregar framan af að ganga í
félagið, oft var ástæðan aðeins
sinnuleysi, sumar voru
vantrúaðar á, að það þýddi
nokkuð. Fyrir kom líka, að þær
þorðu það ekki voru hræddar um
að missa vinnuna. Svo kom það
líka fyrir, að konur máttu ekki
missa þessa einu krónu, sem var
innritunargjaldið þá.
Dagsbrún studdi okkur í
þessari deilu við sambandið og
tilkynnti að allir flutningar á vör-
um til og frá SÍS yrðu stöðvaðir ef
verkakonurnar fengju ekki greitt
samkvæmt taxta. Fyrsta dag verk-
fallsins vantaði salt í stöðina. Var
fenginn bíll uppeftir með saltið,
en bílstjórinn sneri frá, þegar
verkamenn sögðu honum frá
flutningsbanninu og að þar væri
verkfall. Um hádegisbilið
ætluðum við að skiptast á um að
fara í mat. Ég var rétt komin í
dyrnar heima, þegar mér var sagt,
að hringt hefði verið til að láta
vita, að annar saltbíll væri kom-
inn aó stöðinni og lögreglan farin
að moka saltinu. Ég rauk strax út
aftur til að ná í Héðin Valdimars-
son og fleiri til aðstoðar og síðan
var aftur haldið uppeftir. Þarna
byrjuðu strax einhverjar
stympingar við dyrnar, menn
voru að reyna að koma i veg fyrir
að saltinu yrði mokað inn, en eitt-
hvað af því komst þó í hús.
Þegar þetta fréttist dreif þar að
fjölda fólks og urðu nú talsverðar
ryskingar. Okkur tókst að stöðva
alla vinnu og konurnar, sem neit-
að höfðu að taka þátt í verkfall-
inu, fóru burt ásamt verkstjóra og
fleirum. Ég man, að þeir voru
ekki sérlega hrifnir, lögreglu-
þjónarnir, af saltmokstrinum né
að standa i þessu stappi en við
vorum sár yfir þvi, að lögreglan
skyldi látin taka þessa afstöðu.
Þeir gerðu ekki annað en þeim
var sagt, blessaðir mennirnir,
þeir töldu sig vera að verja garn-
irnar skemmdum, vildu bjarga
verðmætum — en ekki virtust
þeir hrifnir. SÍS hafði auðvitað
dómsmálaráðherrann á bak við
sig, Jónas frá Hriflu, og Hermann
Jónasson var þá lögreglustjóri.
En af saltinu er það að segja, að
lítið var eftir af því næsta morg-
un, þrátt fyrir lögregluvörð um
húsið, því að skrúfað hafði verið
frá krana inni í húsinu og vatnið
leikið undir saltbinginn. Upp úr
þessu fengu konurnar sína 80
aura á tímann.“
— Veiztu hver skrúfaði frá.
krananum?
„Það er nú það, hver skrúfaði
frá krananum. Það vitum við
ekki enn í dag, en vafalaust hefur
það verið einhver af okkar fólki.“
SPENNANDI
ÞEGAR DAGSBRÚN
VARSTOFNUÐ
Jóhanna Egilsdóttir er Skaft-
fellingur að ætt og fluttist ekki til
Reykjavíkur fyrr en hún giftist.
„Þá komum vió hingað í atvinnu-
leysið," sagði hún, „það var nú
lengi mjög slæmt og torveldaði
samstöðu verkafólksins. Ég hafði
farió að heiman og byrjað að
vinna fyrir mér sautján ára. Þá
fluttist fjölskylda min í Biskups-
tungurnar en ég réð mig í vist hjá
sýslumanninum í Kaldaðarnesi í
Flóa. Þar var ágætisfólk, vió
þekktum nokkuð til þess, og tvö
systkin min höfðu verið þar áóur.
Heimilið var bráðmyndarlegt og
veran þar góður skóli. Þar lifði
maður áhyggjulausu lífi og hafði
nóg að bíta og brenna. Vinnudag-
urinn var auðvitað langur, það
var farið á fætur klukkan sex á
morgnana og unnið til kl. 10—11
á kvöldin. Árskaup vinnustúlkna
var þá um 30 krónur og þrir
vinnubúningar. Karlmennirir
höfðu þá helmingi hærra kaup og
rúmlega það — eins og venjan var
allsstaðar. En andrúmsloftið var
gott, glatt og skemmtilegt og þar
kynntist ég manninum minum,
Ingimundi Einarssyni."
Ég bað Jóhönnu að segja mér
svolitið frá aðdraganda þess að
verkakvennafélagið var stofnað
og hún fór sjálf að hafa afskipti af
kjarabaráttu kvenna.
„Það var Kvenréttindafélag ís-
lands,“ sagði hún, „sem stofnaði
Verkakvennafélagið Framsókn
árið 1914. Aðalstefnumið kven-
réttindafélagsins var að berjast
fyrir réttindum kvenna og lögum
til jafns vió karla, svo að það
hlaut að láta ástandið á vinnu-
markaðinum til sin taka. Misrétt-
ið, sem bæði verkafólk og konur
bjuggu við, blasti allsstaðar við
augum og ég gekk fljótlega í
kvenréttindafélagið eftir að það
var stofnað 1907. Við leigðum þá
hjá konu, sem hét Magnea Berg-
man og hún dreif okkur með sér á
fund, konurnar í húsinu, sem all-
ar vorum giftar verkamönnum.
Það var okkur heilmikil upplyft-
ing að fara á þessa fundi, þeir
voru oft haldnir heima hjá Brieti
Bjarnhéðinsdóttur eða einhverri
hinna forystukvenna félagsins.
Við fylgdumst af áhuga með
því, þegar verkamenn fóru að
standa meira saman og ég man
hvað okkur fannst spennandi þeg-
ar Dagsbrún var stofnuð. Það
kom til okkar maður kvöld eitt og
sagði, að nú ætti að stofna verka-
lýðsfélag til að reyna að fá bætt
kjör verkamanna og það ætti að
heita Dagsbrún. Ég var svo hrifin
af nafninu, það boðaði að nú
rynni upp nýr dagur fyrir okkur
öll. Þetta kvöld gengu allir karl-
mennirnir í húsinu í félagið nema
einn, hann átti ekki fyrjr innrit-
unargjaldinu, það var ein eða
tvær krónur."
— Við hvað starfaðir þú sjálf
Jóhanna, þegar Framsókn var
stofnuð?
„Ég var þá húsmóðir og hafði
lítií börn um að hugsa. Við áttum
sex börn, að vísu ekki mjög þétt,
það elzta var fimmtán ára þegar
það yngsta fæddist. Eitt þeirra
misstum við en hin komust á legg.
Meðan þau voru lítil vildi ég ekki
láta þau frá mér. A sumrin fór ég
oft í kaupavinnu, þar sem ég gat
haft þau með mér og seinna vann
ég við hreingerningar, þegar þau
voru farin að geta bjargað sér
sjálf. Ég er alveg á móti því, að
börnum sé kastað milli manna
eins og nú gerist því miður alltof
oft, jafnvel þó konur þurfi ekki að
vinna úti, bara langi til þess. Dag-
heimili eru ágæt fyrir börnin
nokkra tíma á dag, en ekki, að
einn gæti þeirra í dag og annar á.
morgun, slíkt hringl með þau held
ég sé óhollt.
Að stofnun Verkakvennafélags-'
ins stóðu fleiri húsmæður. Það
var ekki skilyrði þá, að félagar
væru við störf utan heimilis, við
þurftum einungis að hafa áhuga á
að bæta kjörin.
Árið 1923 var ég óvænt kosin
varaformaður, og þannig hófust
þessi afskipti mín af félaginu,
mest óvart, held ég. Ég held, ég
hafi ekki gert mér neina grein
fyrir því þá, að ég vildi hafa
þarna áhrif, en ég var pólitísk,
var í Alþýðuflokknum, sem þá var
flokkur verkamanna, og auðvitað
vildi ég láta vinna sem mest í
anda jafnaðarstefnunnar, mér
fannst það mundi affarasælast, en
hagsmunir félagsins sátu alltaf I
fyrirrúmi. Ég er mjög ánægð með
það, hve samheldni hefur alltaf
verið mikil innan Framsóknar.
Þar hafa auðvitað verið
stuðningskonur hinna ýmsu
stjórnmálaflokka og skoðana og
ég er stolt af því hve vel þeim
hefur tekizt að standa saman
þrátt fyrir það.“
— Hneigóist þú aldrei til
kommúnisma?
„Nei, aldrei. Ég fór á fund hjá
þeim til að byrja með til að heyra
hvað þeir hefðu fram að færa, en
mér líkaði ekki tónninn. Ég var
aldrei gefin fyrir að berjast, sízt
með vopnum, og hef alltaf verió
þeirrar skoðunar, að samninga-
leiðin sé öllum fyrir beztu. Það
þarf að vinna að framgangi hvers
máls með festu en rólega og af
fullri sanngrini. Hinsvegar hef ég
unnið með ágætu kommúnisku
fólki; ég hef unnið með mætu
fólki úr öllum flokkum.
Alþýðuflokkurinn hefur komið
mörgum góðum málum fram um
dagana í samvinnu við aðra
flokka. Þar ber auðvitað almanna-
tryggingarnar hæst sem við
fengum fram með Framsóknar
flokknum. Mikil ósköp sem ég
hafði áhuga á þeim málum. Það
var svo hörmulegt hve fólk var
varnarlaust. Það hafói ekki efni á
að veikjast og veslaðist upp langt
fyrir aldur fram — og til ellinnar
litu margir með sárum kvíða. Sem
betur fer er þetta gjörbreytt, og
ótrúlegt í dag, að þurft hafi að
beita suma fortölum til að ganga i
sjúkrasamlagið. Fólk gerði sér
framan af ekki grein fyrir gildi
þess.“
GETEKKI
VERIÐ IÐJULAUS
Jóhanna sat um árabil i bæjar-
stjón fyrir Alþýðuflokkinn og á
þingi um tíma. „Það var nú ekki
lengi,“ sagði hún, „enda hefði ég
ekki haft áhuga á því, það er
mikið verk að standa á þingi og
þurfa að kynna sér öll mál ræki-
lega. En ég var þar þrjár vikur
varamanneskja. Þá stóð ég ásamt
fleirum aó flutningi þingsálykt-
unartillögu um hækkun barna-
meðlaga og flutti svo ein tillögu
um 50% hækkun elli- og örorku-
bóta og fékk fram 20% hækkun.“
Mér hafði verið sagt, að
Jóhanna hefði unnið mjög að því
að fá samþykkt lög um jöfn laun
karla og kvenna fyrir sömu vinnu.
„Já, það fengum við í samvinnu
við sjálfstæðismenn. Ölafur
Thors gekkst inn á þetta og stóó
við það — hann var heiðarlegur
maður, Ólafur, og stóð við það
sem hann sagði. Leið þessa frum-
varps varð auðvitað greiðari eftir
að flokksfélagi minn, Jón Þor-
steinsson, hafði komió með þá
hugmynd að fá launajafnréttið á
sex árum. Það er alltaf erfitt að fá
svona breytingar fram i einu
stökki. Þegar hér var komið höfðu
verkakonur almennt 83% af
launum karla en i þó nokkrum
greinum hafði jafnlaunum þegar
verið náð. Síðan hefur verið
gengið rikt eftir framkvæmd
þessara laga af hálfu Framsókn-
ar, sennilega hvergi eins ákveðið.
Mér er sagt að sumsstaðar sé enn
verið að gera tilraunir til að fara í
kringum þessi lög“.
— Fóruð þið að einhverju leyti
að erlendu fordæmi í kjarabarátt-
unni á þessum fyrstu árum?
— Aó sjálfsögðu fylgdumst við
með því, sem var á döfinni, en það
þurfti ekki utanaðkomandi áhrif
til, því að misréttið lá svo í augum
uppi. Um skipulag og stefnuskrá
félagsins var tekið mið af stúkun-
um, margt af þessu var bindindis-
fólk. Svo þreifuðum við okkur
áfram, lærðum af reynslunni,
okkar og annarra, t.d. fylgdumst
við alltaf með því, þegar Dags-
brún átti í einhverju stappi."
Meðan Jóhanna hellti á könn-
una og bar fram kex og smákökur
iitaðist ég um í stofunni hennar,
þar sem hún hefur fjölskylduna i
kringum sig í myndum, börnin,
barnabörnin, — m.a. fermingar-
börnin öll á einum stað, 13 talsins,
þar af eru tvennir tvíburar og
barnabarnabörnin. „Það er nú
svo afskaplega ánægjulegt fyrir
mig að hafa þessa ibúð hérna í
nágrenni við fjölskylduna. Synir
mínir tveir byggðu þetta hús á
sinum tíma. Ég get farið til
þeirra, þegar mér sýnist og þau
líta til mín, dóttir mín og tengda-
dóttir hjálpa mér við það, sem ég
þarf með, annars get ég að mestu
hugsað sjálf um ibúðina og eldað
ofan í mig. Það er gott að geta
verið sjálfbjarga sem lengst."
I sófanum lágu hálfprjónaðir
sokkar. „Já, ég prjóna dálítið á
barnabarnabörnin og basarana í
félögunum minum.“ sagði hún og
dró fram pappakassa fullan af
hosum og vettlingum og sýndi
mér. „Ég get ómögulega verið
iðjulaus,“ bætti hún við.
— Ferðu eitthvað út?
„Ekki er það nú mikið, þó fór ég
í kirkju i gær, Öháði söfnuðurinn,
sem ég telst til, átti 25 ára afmæli.
Hvort ég sé trúuð? Ég veit ekki
hvað segja skal. Alla vega er ég
ekki einstrengingsleg í trúmálum
og mér fannst strax í barnæsku
ýmislegt athugavert við eitt og
annað, sem stóð i biblíunni. Og
hvað við tekur eftir þetta líf skal
ég ekkert um segja. Mín trú hefur
verið að reyna að vinna öðrum til
gagns. Ég held að það bezta i
lifinu sé að trúa á hið góða og
reyna að gera allt eins gott og
maður getur.“
— mbj
Mynd þessi war tekin á áttræðisafmæli Jóhönnu Egilsdóttur. Eru hér með henni stjórnarkonur Verkakvennafélags-
ins Framsóknar en Jóhanna lét þar af formennsku þegar hún varð áttræð. Jóhanna er i miðju, sitjandi, en hinar
konurnar eru, taldar frá vinstri: Pálína Þorfinnsdóttir, Guðbjörg Þorsteinsdóttir. Guðrún Þorgeirsdóttir, Þórunn
Valdimarsdóttir, núverandi formaður félagsins og Jóna Guðjónsdóttir, sem tók við formennsku af Jóhönnu 1961.