Morgunblaðið - 27.03.1975, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975
71
Bærinn Grjóti stóð við Grjótagötuna uppi honum, en þetta bárujárnsklædda timbur-
á há-hæðinni. Nú sést ekki urmull eftir af hús stendur því sem næst á sama stað.
um öll klædd með bárujárni og
byggð í þeim sérstaka stíl, sem
einkennir þetta merkilega skeið í
byggingarsögu landsins. Síðar
voru steinhús byggð innanum og
sum bárujárnshúsin urðu ónýt
fyrir timans tönn, önnur brunnu
og voru ekki byggð að nýju. Þess-
vegna hafa innanum og samanvið
myndast bilastæði og allt verður
þetta til þess að heildarsvipurinn
verður margbreytilegur og sund-
urleitur.
Gamlir Reykvikingar segja, að
nú sé búið að stórskemma Grjóta-
þorpið; það sé ekki lengur það
sem það var og megi einu gilda,
hvað um það verður. Ugglaust
hefur svipur þess staðið miklu
sterkari í eina tið, en allt um það
er ánægjuleg tilbreyting fyrir
venjulegan úthverfabúa að ganga
um Grjótaþorpið. Það er
„malerískt" eins og Danskir
mundu segja, en því miður verður
það ekki sagt um hin nýrri hverfi
okkar. Garðræktin í Grjótaþorpi
er kapituli út af fyrir sig. Sum-
staðar virðast njóli og rænfang
vera helstu skrautjurtirnar og
garðblettirnir virðast vera á sinu.
Samt þarf mannhæðar hátt báru-
járn til þess að afmarka skikann.
Þvottasnúrurnar eru þýðingar-
mikill hluti af arkitektúr um-
hverfisins og ég skal fúslega játa
að þetta tvennt; þvottasnúrur og
bárujárnsgirðingar, væri til lýta i
nýlegri byggðum. En i Grjóta-
þorpinu og öðrum hliðstæðum
hverfum verður þetta sjálfsagður
og eðlilegur hluti umhverfisins og
gleður jafnvel augað.
Nú hafa sum húsin í Grjóta-
þorpinu fengið á sig nýtízkulega
liti, einkum og sér í lagi brúna.
Það klæðir þau yfirleitt vel og
þau verða skyldari jörðinni en
áður. Sameiginlegt kennimark
eru litlir gluggar með dálitlum
pottablómum á bak við glugga-
tjöldin. Þessi hús voru nefnilega
byggð áður en tvöfalt gler kom til
sögunnar og þá voru gluggarnir
hafðir litlir og rúðurnar smáar.
Nú hefur glerið verið tvöfaldað
og einhverju fórnað af glugga-
póstum, en það viróist ekki koma
að sök. Þessi hús eru líka öll með
risi og þau halda vatni; arkitektár
og flöt þök komu síðar til
skj alanna.
En garóræktin í Grjótaþorpi
var heldur ekki öll uppá sömu
bókina. Á nokkrum stöðum vaxa
verulega myndarleg tré, sem
bregða vinalegum svip á um-
hverfið og við Túngötuna voru
sum þeirra svo stór, að rætur
þeirra voru taldar ná allt niður í
Suðurgötu eða Aðalstræti. A
horni Túngötu og Garðastrætis
var afburða fallegur trjágarður,
sem nú hefur verið upprættur og
nú skilst mér að einhver peninga-
mógúll ætli að byggja eina verzl-
unarhöll þarna í staðinn. Vænt-
anlega verður það „augnayndi“
úr áli og gleri og má vel ímynda
sér, hversu vel það fari þarna með
hliðsjón af snilldinni í bygginga-
list samtímans.
Enda þótt Grjótaþorpinu hafi á
ýmsan hátt verið spillt, á það samt
sína töfra, sem mér finnst sjálf-
sagt að halda í sem lengst. Þegar
25 ára aðalskipulag Reykjavikur
var kunngert fyrir allmörgum
árum, var gert ráð fyrir að byggð-
in i Grjótaþorpi hyrfi að verulegu
leyti vegna mikillar umferðar-
götu, sem mig minnir að hafi átt
að tengja Hringbrautina við
Hafnarsvæðið. Sem betur fer
mun hafa verið horfið frá þessari
gatnagerð, enda hefur á umliðn-
um árum vaxið skilningur á því
að þyrma gömlum húsum og
hverfum. Það hefur verið gott að
geta bjargað einstaka merkishúsi
upp að Arbæ. En sú lausn er ekki
algild og lítið væri unnið með því
að flytja einstök hús þangað úr
Grjótaþorpinu.
XXX
Þeir sem rölta á rúntinum eða
þræða búðirnar við Aðalstræti,
telja ugglaust tíma sinum betur
varið til«inhvers annars en skoða
Grjótaþorpið. Þar er varla hægt
að leggja bil nema með harm-
kvælum og áhættu; svo utanveltu
er þetta hverfi við þróunina.
Sunnudagabiltúrarnir liggja eitt-
hvað annað, því enginn ekur um
Grjótaþorpið nema eiga þangað
brýnt erindi. Að vísu ber við, að
fótgangandi fólk sést á stjái í
Grjótagötunni, i sundinu hjá Unu-
húsi, eliegar I Fischersundinu. En
það er oftast gamalt fólk og las-
burða og hefur nóg með að sjá
fótum sínum forráð i brekkunum.
Þetta er fólk, sem ekki á bil
og hefur líklega aldrei komist
svo langt í lifsbaráttunni að
eignast bii og ekki einu
sinni dreymt um það. Þetta er
gamalt fólk úr Vesturbæn-
um og allir vita, að gamalt
fólk er fjölmennt i Vesturbænum.
Það röltir af gömlum vana til út-
réttinga niður i kvosina, en ég hef
grun um, að það hafi engar sér-
stakar mætur á Grjótaþorpinu,
þótt mörg húsin þar séu afsprengi
hins sama tima og það sjálft. Það
kann að virðast undarlegt, en
yngri kynslóðin virðist hafa meiri
áhuga á að viðhalda því gamla i
umhverfinu. Stundum hef ég rætt
þetta við eldri menn og fundið, að
þeim er engin eftirsjá i „þessum
gömlu kofum". Að vísu er það
rétt, að fegurstu húsin frá tíma-
skeiði bárujárnshúsanna eru
annarsstaðar en i Grjótaþorpinu.
Húsin eru líka mjög sundurleit að
gerð og útliti. En það sem að
minni hyggju gefur Grjótaþorpinu
gildi, er að það er öðruvísi. Það er
fremur friðsælt og út af fyrir sig
þótt það sé i sjálfri miðborginni.
Dáð þess og styrkur er sjálft
skipulagsleysið og handahófið,
sem er í ætt við náttúruna og
hlýtir ekki lögmálum, sist af öllu
lögmálum reglustrikunnar.
En hvernig ætli íbúarnir séu í
svona hverfi? Sum húsin virðast
vart vera meira en 50 fermetrar
að grunnfleti. Kannski er við hæfi
að spyrja eins og hinir lands-
kunnu „menntamenn" sem flettu
ofan af menningarleysi Grindvík-
inga: „Skyldi vera elskast mikió i
svona húsum?“
Ötvirætt fannst mér gefið i
skyn í fyrrgreindri Grindavíkur-
þulu, að lítið mundi fólk elskast í
vönduðum steinhúsum. Sam-
kvæmt þvi ættu ibúar i Grjóta-
þorpi að elskast einhver ósköp.
En þegar ég sé gömlu konurnar
bregða frá gluggatjaldinu til þess
að vökva blessuð blómin, þá kem-
ur mér í hug, að kannski sé ásta-
lífið meira annarsstaðar, til
dæmis uppi i Breiðholti. Börn
sjást ekki heldur í Grjótaþorpinu
og gæti það bent til þess að annað-
hvort séu húsmæður þar ekki
byrjaðar að eiga börn, eða komn-
ar úr barneign.
En þótt ekki séu börn að leik í
sundum, portum og húsagörðum
Grjótaþorps, þá bregður þar
ósjaldan fyrir þeim útilegumönn-
um nútimans, sem sameinast um
eina áhugamálið: Að slá í flösku.
Það er með þá eins og rjúpuna;
þeim fækkar og fjölgar eftir lög-
málum, sem ekki hafa verið út-
skýrð. Uppá síðkastið hafa þessir
dvalargestir húsasundanna af ein-
hverjum ástæðum orðið sjald-
séðari.
XXX
Það var einn dag á Góunni, að
Arni Öla var hér á ferðinni og við
gengum saman um göturnar í
Grjótaþorpinu. Þetta er ekki löng
í næsta nágrenni viS Morgunblaðshúsið: Þarna vex grasið í
friði meðfram stígnum og trén dafna vel, þótt grýtt sé undir.
Á rústum Brekkubæjar var Vinaminni byggt. Þar var í fyrstu
kvennaskóli, en lengst af hefur Vinaminni verið íbúðarhús.
Múrarahúsið við Garðastræti. Þar fæddist Sigvaldi Kaldalóns
tónskáld.
SJA ENNFREMUR
NÆSTU OPNU