Morgunblaðið - 27.03.1975, Blaðsíða 46

94
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975
Nú orðið heyrist sjaldan sagt,
að nokkur maður sé fátækur.
Þegar talað er um mann, sem er
miður fjáður, er oftar sagt að
hann sé blankur og ástæðan er þá
oft sú, að honum helzt illa á fé og
búnast illa. Hér er að sjálfsögðu
miðað við þá, sem eru sjálfbjarga
og geta alið önn fyrir sér og sín-
um, en ekki þá, sem orðið hafa
afskiptir í velferðarþjóðfélaginu
af ástæðum, sem þeir ráða ekki
við sjálfir.
Flestir þeir, sem eru að hefja
búskap nú um stundir, gera
ákveðnar lágmarkskröfur, svo
sem litla ibúð með eldhúsi og
baði, isskáp, þvottavél, eldavéi
með ofni o.s.frv. Þannig hefur öll
viðmiðun breytzt á fáum árum, og
það, sem áður taldist til óþarfa og
óhófs, er nú ekki annað en sjálf-
sagður hlutur.
Þeir, sem þekkja fátækt aðeins
af afspurn, sjá hana stundum i
rómantískum ævintýraljóma þar
sem forfeðurnir sátu á rúm-
stokknum í baðstofunni, eltu
skinn í skó og kváðu rímur meðan
stórhríðin buldi á þekjunni.
Spunarokkarnir, sem formæðurn-
ar þeyttu í gríð og erg meðan þær
sögðu glókollunum sögur og
kenndu þeim vers skipa nú
heiðurssess á teppalögðum stofu-
gólfum og skinnskórnir hanga nú
i kippum i minjagripaverzlunum.
Það er ekki svo ýkja langt siðan
fjöldinn allur hér í Reykjavík bjó
við þröngan kost og þarf ekki að
leita fregna af fátæktinni allt
aftur í moldarkofana. Okkur
fannst því ástæða til að vita hvort
ekki fyndist fólk á miðjum aldri,
sem vildi segja okkur frá reynslu
sinni fyrstu búskaparárin, til
samanburðar á kjörum og atlæti.
Jónína Þorfinnsdóttir kennari
og Ragnar Edvardsson bakari og
vörubílstjóri hófu búskap árið
1939. Jónína hafði þá nýlokið
verzlunarskólaprófi, en Ragnar
vann verkamannavinnu.
Fyrst varð fyrir að spyrja hvar
búskapurinn hófst og hver bú-
slóðin var.
— Við fengum leigt risherbergi
við Lindargötu og borguðum fyrir
það 30 krónur á mánuði, segir
Jónína. — Þá vann ég í Eimreið-
inni og fékk 75 krónur i mánaðar-
laun. Búslóðin komst vel fyrir í
herberginu, þvi aö við áttum
ekkert nema dívan, olíuvél, einn
pott og pönnu. Við elduðum í her-
berginu, en höfðum aðgang að
sameiginlegu salerni íbúa húss-
ins, en það var niðri í kjallara.
Okkur leið ágætlega þarna undir
súðinni, og hitinn var ágætur,
þannig að okkur var aldrei kalt.
Þetta var indælisfólk, sem við
leigðum hjá. Ég vann svo úti þar
til von var á fyrsta barninu, en
hætti áður en fór að sjá á mér, því
að það þótti ekki tilhlýðilegt að
konur stæðu við afgreiðslu við
þær aðstæður. Áður en barnið
fæddist vorum við búin að fá aðra
íbúð við sömu götu í litlu gömlu
timburhúsi og þangað fór ég beint
af fæðingardeildinni. Þetta var
jarðhæð, — ein stofa, eldhús og
lítið herbergi inn af því. Salerni
var á hæðinni, en um veturinn
botnfraus í því, svo að eftir það
var ekki um annað að gera en að
hlaupa niður í Bankastræti. Við
leigðum tveimur piltum herberg-
ið inn af eldhúsinu því að við
höfðum ekki efni á að nota þessa
litlu íbúð fyrir okkur. Húsaleigan
var 65 krónur á mánuði, en Ragn-
ar hafði þá 130 krónur í mánaðar-
laun. ibúðin var ákaflega léleg og
þar tókst aldrei að kynda
almennilega, auk þess sem þar
var rottugangur. Ég man eftir því
þegar elzti drengurinn okkar var
farinn að reyna að koma fyrir sig
orói og babla svolítið, að þá var
hann alltaf að segja „go-go". Ég
skildi ekkert af hverju barnið var
svona hugfangið þar til ég sá
rottu skjótast inni í stofunni.
— Og hvað gerðirðu?
— Eg gerði svo sem ekkert, en
ég man að mér fannst þetta hálf-
fyndið þótt undarlegt megi virð
ast nú. Skýringin er líklega sú, að
á þessum tíma var rottugangur
um allan bæ og enginn kippti sér
upp við það þótt hann sæi svona
kvikindi bregða fyrir. Kuldinn
var langtum verri en rottugang-
urinn.
— Til samanburðar um kaup-
mátt launa á þessum tímum og nú
man ég vel eftir því, aó þegar ég
var með 1 krónu 36 aura i tíma-
kaup fór ég einu sinni til Hvann-
bergsbræðra til að kaupa mér
gúmmístígvél, segir Ragnar. —
Þar fékk ég Hood-stígvél og þau
kostuðu 52 krónur, sem sagt
meira en vikukaup. Á þessum
tima var atvinnuleysi, en það
breyttist nú heldur þegar herinn
kom. Seinna árið, sem við vorum
á jarðhæðinni, keypti ég vörubíl.
Það var stór stund, og ég man að
við vorum svo upp með okkur af
bilnum, að við héldum þetta há-
tíðlegt með því að fara í Gamla
bíó um kvöldið, og auðvitað var
farið á vörubílnum þótt leiðin
væri stutt.
— Ég á ennþá bók, sem ég hélt
yfir heimilisútgjöldin fyrsta bú-
skaparárið, segir Jónína. Sem
dæmi um sparsemina og smásál-
arskapinn get ég sagt þér að þar
er ein færslan upp á 10 aura, því
að þann daginn höfðum við veitt
okkur þann lúxus að kaupa Visi.
— Hvert fluttuð þið næst?
— Við fengum litla tveggja her-
bergja ibúð í nýju húsi við Sam-
tún, og þar eignuðumst við tvo
Rætt við Jónínu Þorfinns-
dóttur og Ragnar Edvardsson
drengi til viðbótar. Sú fbúð var
ágæt að öðru leyti en því að hún
var mjög köld, og það getur verið,
að þú eigir bágt með að trúa þvi,
en þar fékk næstelzti drengurinn
frostbólgu í andlitið þegar hann
var í vöggu. Við vorum farin að
svipast um eftir húsnæði, sem við
gætum keypt því að það var svo
óöruggt að leigja og maður gat
alltaf átt von á því að verða sagt
upp, en á þessum árum voru hús-
næðisvandræðin óskapleg. Við
seldum vörubilinn til að hafa
handbæra peninga i útborgun ef
eitthvað ræki á fjörurnar, og
fengum fyrir hann 50 þúsund
krónur. Svo var það árið 1945, að
auglýst var hæð og ris í nýbyggðu
húsi við Stórholt. Verðið var 210
þúsund og eigandinn vildi fá 150
þúsund á borðið. Það leizt nú eng-
um á blikuna þegar ég fór að
spekúlera í þessu, því að íbúðin
var fjögurra herbergja auk þess
sem risið var íbúðarhæft. En
Ragnar var vanur að láta mig
um fjármálin og þess vegna fékk
ég þvi nú ráðið að við réðumst í
þetta stórvirki. Fimmtíuþúsundin
náðu skammt en ég gat komið
útborguninni niður í 100 þúsund
og svo byrjaði píslargangan til
bankastjóranna. Hún gekk vonum
framar, en ég man, að ég ætlaði
aldrei að komast yfir siðustu
fimm þúsund krónurnar, en þær
fékk ég nú samt kortéri áður en
átti að ganga frá kaupunum, segir
Jónína.
— Ragnar, hvað fékkstu í kaup
þegar þetta var?
— Með því að taka alla þá
vinnu, sem ég gat fengið og komst
yfir gat ég komizt upp i 500 krón-
ur á viku, en þá varð ég líka að
vinna á sunnudögum. Auk þess
höfðum við leigutekjur því að auð
vitað kom ekki til mála annað en
að leigja út frá sér það sem hægt
var.
— Þegar við fluttum hingað
bjuggum við hér í þessari stofu
með drengina þrjá, en leigðum
allt annað út, og i fyrstu höfðum
við 11 leigjendur. Það gekk allt
ágætlega, en auðvitað var eld-
húsið notað sem stofa á kvöldin og
þangað var gestum boðið þegar þá
bar að garði, segir Jónína.
Eg man eftir konu, sem var með
smábarn i risherbergjum hér
uppi. Einu sinni kom hún og
spurði hvort ég gæti ekki talað við
leigjandann í næsta herbergi.
Hann spilaði á trompet og þessi
tónlistariðkun olli ónæði þegar
litla barnið þurfti að sofa. Ég fór
auðvitað og talaði við manninn,
sem tók þessu vel, en skildi hins
vegar ekkert i þvi að þetta gæti
truflað nokkurn mann því að
hann spilaði aldrei annars staðar
en inni í klæðaskáp. Öðru atviki
man ég eftir, sem við erum oft
búin að hlæja að. Ragnar vann
alla daga langt fram á kvöld og
sást þar af leiðandi sjaldan heima
hjá sér. Einu sinni stendur hann
frammi i baðherbergi og er að
raka sig þegar einn leigjandinn
kemur inn, býður góðan daginn
og segir við Ragnar: „Leigir þú
hér?“ Þeir þekktust lauslega
áður, en höfðu aldrei hitzt á
þessum stað.
— Nei, maður vann alltaf og tók
alla vinnu, sem bauðst til að láta
enda ná saman, segir Ragnar, og
svona eftir á finnur maður, að
raunverulega þekkti maður varla
börnin sín. Þess vegna er það nú
kannski sem mér finnst yngsta
stelpan svona sérstök. Hun er
langyngst ekki nema 10 ára,
þréttan ár á milli hennar og
þeirrar næstu, og ég hef haft góð-
an tíma til að vera með henni,
þannig að hún verður að bæta
mér upp það, sem ég gat aldrei
notið með hinum fimm börn-
unum.
— Vannst þú aldrei úti eftir að
börnin fæddust, Jónína?
— Jú, stuttu eftir að við flutt-
um hingað gekk ég með fjórða
barnið, fyrstu telpuna, en þær eru
þrjár. Þá átti að falla á okkur
stórt lán, sem við vissum ekki
hvernig við ættum að fara með.
Þá fór ég í síldarflökun um tíma
til að eiga fyrir afborguninni. Svo
vann ég líka mikið nokkrum árum
síðar, en þá hafði Ragnar lært
bakaraiðn og við rákum bakarí.
Annars held ég, þegar ég lít til
baka, að enda þótt þetta væri
ósköp erfitt á sinum tíma, að ég
vildi ekki vera án þeirra lífs-
reynslu, sem fyrsta búskaparárið
okkar var, segir Jónína. Við
fengum sannarlega að finna fyrir
því hvað fátækt var, en samt
vorum við ánægð og þrátt fyrir
allt leið okkur vel.
Ég held, að maður hafi haft
miklu meiri ánægju af því, sem
hægt var að veita sér, en fólk, sem
hefur allsnægtir. Ég man til dæm-
is, að ég held að við höfum ekki
verið eins ánægð yfir nokkrum
hlut, sem við höfum eignazt eins
og útvarpstækinu okkar, sem við
keyptum notað. Þegar það kom á
heimilið vorum við svo ánægð, að
við lágum á gólfinu og hlustuðum
á það, þótt við hefðum sjálfsagt
getað setið á dívaninum, því að
enginn var stóllinn.
Þú mátt bara ekki halda að ég
sé að dásama fátæktina, því að sá
sem hefur einu sinni kynnzt
henni verður sjálfsagt alltaf
hræddur við að mæta henni aftur
og fátt veit ég ljótara en það
þegar sumir, sem alltaf hafa haft
meira en nóg eru að reyna að
færa hana til vegsemdar og lítils-
virða þá almennu velmegun, sem
nú hefur rikt hér undanfarin ár,
segir Jónína Þorfinnsdóttir að
lokum.
— A. R.
í SÚÐAR-
HERBERGI
MEÐ OLÍUVÉL