Morgunblaðið - 27.03.1975, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975
83
HARALDARBtJÐ. — Þar var umfangsmikil vefnaðarvörubúð, sem setti svip á
bæinn.
og í vefnaðarvörubúðinni voru
auk Elísabetar, sem var deildar-
stjóri, tvær stúlkur, Ögn Jónsdótí-
ir og Svava Guðmundsdóttir fyrst,
en siðar Tómasína, systir Elísa-
betar.
— Það var ákaflega gott að vera
hjá Duus, sagði Elísabet. Við urð-
um að hafa góða vefnaðarvöru.
Hafnarstræti* þótti nokkuð af-
skekkt, því umferðin var um
Austurstræti og þar m.a. komnar
verzlanir Egils Jakobsens,
Haraldar Árnasonar og Vöruhús-
ið. Ég var í fyrstu svolítið kvíðin,
því mér hafði verið sagt, þegar ég
var ráðin, að ég ætti að fara til
Danmerkur að kaupa inn vörur.
Og 1925 fór ég til Hafnar með
Ingvari Ölafssyni. I Kaupmanna-
höfn bjó ég á Hótel Cosmopolit.
Ingvar sótti mig á morgnana til
innkaupa og seljendur buóu okk-
ur jafnan í mat, alltaf á nýjum
stöðum. Þeir spurðu jafnan: —
De spist der? En ógleymanlegt
var að kynnast systrunum Ástu og
Fríðu Duus. Þær voru fæddar í
Keflavík, en fluttu þaðan börn að
aldri. Ég var boðin til þeirra i mat
með fjölskyldu frú Ólafsson.
Einnig buðu systurnar mér út í
Clampenborg. „Það líkist svo mik-
ið Keflavík", sögðu þær, „og
þangað förum við oft.“Þær
leigðu þar hest og kerru og við
keyrðum í kring um höllina
Ermetagen. Þarna eyddum við
deginum að mestu, en fórum svo
heim til þeirra að borða og frú
Ásta fylgdi mér i strætisvagninn.
Hún sagði mér þá talsvert úr ævi-
sögu sinni. Ég man að hún sagði:
„Þið haldið að líf okkar hafi alltaf
verið skemmtilegt af því við erum
af þessu fólki. En það hafa verið
skyldur. Fyrst sá ég um móður
mína veika í mörg ár og nú er það
föðursystir mín, sem við verðum
að sinna.“ Og aðrir sögðu mér, að
hin systirin hefði verið trúlofuð i
18 ár og giftist ekki fyrr en eftir
lát móður sinnar. Unnusti hennar
var vopnasmiður, mjög myndar-
legur maður, og sagt var að hann
hefði tæplega þótt nógu gott
mannsefni fyrir hana. Þetta var
mér nú sagt og ég sel það ekki
dýrara en ég keypti.
— Ása Ólafsson, móðir Ingvars,
bjó i Höfn með tveimur sonum
sínum, Hálfdáni lögfræðingi og
Óiafi lækni. Mig langaði mikið til
að fá að skreppa yfir til Noregs og
hitta vinkonur mínar. En frúnni
þótti það óþarfi, þar sem hún
hafði sjálf tekið káetu fyrir sig á
Gullfossi heim og vidli hafa mig
þar í efri kojunni. Synir hennar
voru líka með skipinu og Danski
stúdentakórinn, sem var að fara i
hljómleikaferð til Islands. Það
var yndislegt veður og mjög
skemmtilegt um borð, söngur alla
leið.
— Mér líkaði vel hjá Duus, seg-
ir Elísabet. Ég hafði 300 kr. á
mánuði í laun, en hinar 200 kr.
Það þótti ágætt. Þó var ekki hægt
að veita sér mikið, sagði Elísabet.
Ég fékk í fyrstu leigt herbergi á
Túngötu 2. Það var svo lítið að þar
komst aóeins fyrir lítið rúm, sem
við systurnar urðum báðar að sofa
í, eftir að Tómasína kom til mín,
borð, stóll og ferðakistan mín. En
vió fluttum svo í tvær stofur í
Suðurgötu 20, svo þetta smálagaó-
ist. Ég borðaði i mötuneytinu í
Uppsölum, en það var of dýrt
fyrir hana, svo hún varð að borða
annars staðar. Raunar fyrir mig
líka, svo ég flutti mig síðar til frú
Þóreyjar frá Reykhólum í Vonar-
stræti 12 og borðaói þar hádegis-
verð. Þar var mjög heimilislegt.
Þar borðuðu ýmsir, svo sem Einar
í Sindra, Kjartan bróðir hans Ás-
mundsson og Pálmi Jónsson frá
Nautabúi, sem orti til gamans um
alla þá, sem þarna voru í fæði.
Þar var oft glatt á hjalla. Eftir að
frú Þórey hætti við matsöluna,
borðaði ég hjá Önnu Benedikts-
son, tengdamóður sr. Bjarna.
— I Uppsölum? Jú, þar borð-
uðu t.d. Þórbergur Þórðarson,
Jón Sigurðsson frá Kaldaðarnesi,
Ásgrímur Jónsson málari o.fl. En
mötuneytið ráku þær Hólmfriður
Rosenkrans og Þórunn Finnsdótt-
ir. Einu sinni slógu þær upp balli
á gamlárskvöld og buðu kostgöng-
urunum. Við vorum í síðum kjól-
um og dönsuðum „lansé“. Þór-
bergur var að skrifa „Bréf til
Láru“, og við vissum um það. Sagt
var að( hann fjallaói um fólkið.
sem borðaói þarna, svo ég sagði
við hann: — Ef þér svo mikió sem
nefnið mig, þá geng ég aftur þeg-
ar ég dey, og ásæki yður! Og Þór-
bergur nefndi mig ekki, svo ég
launaði honum með því að selja
fyrir hann 10 bækur, þegar þær
komu út. Sjálf keypti ég eina.
Fölkið var þó ekkert spennt fyrir
þessu efni, þótti þetta bara kjaft-
háttur, held ég. Einkum hneyksl-
uðust sumir á þvi, sem hann hafði
eftir Jakobínu Söbeck á Strönd-
um, þvi dóttir hennar borðaði
með okkur. Og menn þóttust geta
ráðið í sumum tilfellum við hvern
var átt í bókinni.
— Ég tók reglulega nærri mér,
þegar Duusverzlun hætti, sagði
Elísabet. En það hafði lengi verið
að síga á ógæfuhlióina. Hvert
óhappið rak annað, togararnir
strönduðu, gamall starfsmaður
datt ofan af baki og beið bana og
Jakob verzlunarstjóri fékk hjarta-
slag. Fólk var farið að spyrja okk-
ur hvort við þyrðum að vera
þarna áfram. Og þegar Jakob dó,
vissi ég að nú væri þetta að verða
búið. Annars dreymdi mig alltaf
fyrir þessum óhöppum. T.d.
dreymdi mig að ég mætti skip-
stjóranum á Ásu í Bankastræti
rennvotum, áður en hún strand-
aði við Grindavík i sinni fyrstu
veiðiferð. Hélt þá að hann mundi
farast, en mannbjörg varð. Og
nóttina áður en Jakob fékk
hjartaslag, dreymdi mig að ég
væri í búðinni og alltaf að reyna
að kveikja ljós, en það tókst ekki
og búðin hélt áfram að vera í
myrkri. Þá vissi ég að eitthvað
kæmi enn fyrir. Og það reyndist
rétt. Þegar Duusverzlun hætti,
tók Karl Proppé að sér uppgjörið.
Allt var sett á uppboó i Bárunni.
Mér var sagt, aó ekki hefði vantað
nema 15 þúsund krónur upp á það
að endar næðu saman. Það þætti
ekki mikið í dag. Ég vann við
þetta uppboð. Enginn hafði hugs-
un á að segja okkur upp. Við
höfðum kaup í 3 mánuði eftir að
verzlunin hætti, og ég skrapp til
Vestmannaeyja. En þá skrifaði
mér systir mín, Eiríka, sem vann
við afgreiðslustörf hjá Ingibjörgu
Johnson. Yngri systurnar höfðu
komið til min eftir að ég fékk
herbergi á Suðurgötu 20 og
seinna á Laugavegi 18, og okkur
tókst að fá vinnu fyrir þær hjá
kaupmönnum. Fyrir Öddu í
Björnsbakaríi, Eiríku hjá Ingi-
björgu Johnson og Tómasínu hjá
okkur í Duus. Nú bauðst Eiríku
tækifæri til að kynnast heiminum
svolítið, með því að fara til Eng-
lands, og þar davldi hún í 2l/í ár
hjá Ásu Guðmundsdóttur Wright.
Guido Bernhöft sagði henni að
hún gæti farið, ef ég tæki við
starfi hennar. Þarna var ákaflega
gott að vinna. Frú Kristín Bern-
höft, eigandi verzlunarinnar, átti
það til að koma og sitja hjá okkur
og spjalla, ef lítið var að gera.
Börnin voru ung og skemmtilegj
móðir þeirra framúrskarandi. Eg
fékk að kaupa inn það, sem ég
taldi að mundi seljast. Það var
mjög spennandi. En við þessi
skipti hafði ég lækkað í kaupi um
100 kr., hafði ekki nema 200 kr. á
mánuði, og það dugði mér varla.
Þvi tók ég því að fara yfir í
Haraldarbúð, þegar mér buðust
250 kr. þar.
— Haraldur Árnason var yndis-
legur maður og góður við starfs-
fólk sitt, segir Elísabet. Einu
sinni strikaði hann út 600 kr.
reikning, sem ég átti, i uppbót á
kaupið. Hann rak stærðar vefn-
aðarvöruverzlun, og þar rákust
allir inn, sem fóru I bæinn. Þarna
unnu líklega 20—30 manns vió
verzlunina. Herrarnir, sem unnu
þar, voru óvenju elskulegir.
Margir þeirra höfðu byrjað sem
sendlar og unnu þar meðan verzl-
unin starfaði. Ég var lengi vel
kölluð „sú nýja“, því hinar
voru búnar að vinna svo
lengi þarna. Ég kom i stað
Margrétar í Skólabænum,
sem eldri Reykvíkingar muna
eftir. Mitt borð var næst dyrun-
um, þar sem smávörur voru af-
greiddar, en að sjálfsögðu af-
greiddum við um alla búð. Þarna
var hræðilegur trekkur. Búðin
sneri mót norðri og hurðin alltaf
opin, vegna sifellds umgangs.
Móðir mín prjónaði handa mér
ullarbol úr finustu ull, sem hún
spann, og seinna lét Haraldur
stúlkurnar fá gigtarvesti til að
vera í undir kjólunum, svo þær
héldu á sér hita. Verzlunin var
opin kl. 9—7. Að sjálfsögðu var
ætlazt til þess að við legðum okk-
ur fram. Og maður vildi vinna
húsbónda sínum vel. Hann átti
það skilið. Einu sinni sagði
Haraldur við mig: „Kúnninn hef-
ur alltaf rétt fyrir sér." „Ekki
alltaf,“ svaraði ég um hæl. Þá hló
hann. Maður var auðvitað oft
þreyttur, en á kvöldin hvíldist
maður vel meó bók, þvi alltaf
keypti maður bækur. Vió höfðum
sumar fastan reikning hjá
Eymundsson, sem við borguðum
10 kr. inn á við hver mánaðamót.
Að auki sóttum við bækur á
Landsbókasafnið.
— Þarna var ekki minna borgað
en hjá öðrum, sagði Elísabet enn-
fremur. Og við fengum alltaf á
hverju ári nýja kjóla til að vinna
í. Þeir voru stundum fínni en
sparikjólarnir okkar. Það þótti
gott. 1930 fengum við til dæmis
silkikjóla. Þetta var öndvegisbúð.
Starfsfólkið var mjög samhent og
þarna var kátt fjörugt. Eitt sumar
leigðum við okkur sumarbústað í
Mosfellssveit, 20 saman, og fórum
þangað eftir lokun klukkan fjög-
ur á laugardögum, ýmist í ein-
hverjum bílgörmum eða gang-
andi. Sumarið 1933 leigðum við 8
stúlkur sumarbústað í landi Fifu-
hvamms í Kópavogi. Það sumar
var einn sunnudag svo mikill hiti
að verzlunarfólkið var allt brennt
i vinnunni á mánudeginum. En
það var lika eini dagurinn, því
alla aðra daga sumarsins rigndi.
— Viðskiptavinirnir voru auð-
vitað misjafnir. Sumir mjög góðir.
Maður reyndi að gera sitt bezta og
verða fólki að liði. T1 dæmis man
ég eftir einum manni úr Vest-
mannaeyjum, sem alltaf kom til
min og bað mig um að velja eitt-
hvað fallegt handa konunni sinni.
Þegar ég hætti, heyrði ég haft
eftir henni: Æ, nú fæ ég aldrei
framar fallegt í svuntu, því Elisa-
bet er hætt í búðinni! Eins hafði
ég samband við konu vestur i
bæ, Ölafíu í Sæmundarhlíð, sem
saumaði íslenzkan búning og gat
sent til hennar þær, sem voru að
kaupa sér í búning, en höfðu eng-
an til að sauma hann. Og ég man
t.d. að á hverju ári tók ég til efni í
kápur, ásamt því sem til þurfti.
handa námsmeyjum í Staðarfells-
skóla. Haraldur bað mig um að
gera það og kaupa annars staðar
tölur, fóður og annað, sem ekki
fengist í réttum lit hjá okkur. Og
maður tók til og valdi lök og fleira
fyrir Hallormsstaðaskóla. Hver
stúlka fékk þannig sitt hlutverk.
Væri manni treyst þannig, þá vor-
um við ánægðar. En sumir voru
tortryggnir, héldu að við værum
bara að reyna að selja þeim eitt-
hvað. Þetta var eins og gengur. Ég
hitti enn í dag iðulega fólk, sem
segist muna eftir mér úr
Haraldarbúð. Þá verð ég dauð-
hrædd um að ég hafi ekki verið
nógu þægileg við það.
Við Elísabet Árnadóttir höfum
spjallaó saman vítt og breytt. Hún
hafði orð á því að varla væri þetta
neitt, sem hægt væri að vinna úr
grein. En tímarnir hafa breytzt
svo mikið og um leið lff og aðstaða
þeirra stúlkna, sem þurfa að
standa á eigin fótum og vinna
fyrir sér, að forvitnilegt er fyrir
nútímafólk að staldra við og
heyra um líf búðarstúlknanna þá.
Þetta var þó það bezta fáanlega og
þótti ekki lítill vinningur í lífinu
að fá góða stöðu við afgreiðslu.
Bragurinn um Duus-verzlun í
Keflavík eftir Eyjólf Þorgeirsson,
sem Elísabet hafði yfir, gefur
kannski ofurlitla hugmynd um
viðhorfið til verzlana og
verzlunarfólks:
Að vera ríkur eins og Duus,
óskar sér margur snauður.
Eiga fögur og háreist hús
hvað í býr sæld og auður.
En eitt er meinið, sem
allir sjá,
og ómögulegt er að
komast hjá,
loksins að liggja dauður.
— E.Pá.
Mynd úr verzluninni Vöruhúsið, tekin nokkru áður en Elisabet kom fyrst í bæinn sem unglingur og keypti sér i
svuntu I Vöruhúsinu.