Morgunblaðið - 02.04.1975, Blaðsíða 14

14: MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. APRIL 1975

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn
Auglýsingar
hf Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
yrii’ páskahelgina
x' tókst samkomulag i
kjaradeilu þeirri, sem
staóið hefur aó undan-
iornu. líér er um aó ræóa
tnáóabirgóasamkomulag,
sem aóeins gildir í tvo
mánuói. Kigi aó síóur ber
aó lagna því aó unnt reynd-
ist aó ná samkomulagi án
þess aó vinnufrióur yrói
rofinn. Þeir kjarasamn-
ingar, sem nú hafa verió
undirritaóir, og áform
ríkisstjórnarinnar um
skattalækkanir mióa fyrst
og fremst að því aó styrkja
stöóu láglaunafólksins í
kjölfar þeirrar rýrnunar,
sem oróió hefur á kaup-
mætti kauptaxta frá því aó
síóustu almennu samn-
ingar voru geröir.
Núverandi ríkisstjórn
markaói í upphafi þá
stelnu í kjaramálum, að viö
þær erfiðu aöstæóur í efna-
hagsmálum, sem vió húum
nú vió, bæri aó leggja
megináherzluna á aó bæta
kjör þeirra, sem lakast eru
settir í þjóófélaginu.
Alþýóusambandió setti
fram svipuó sjónarmió
þegar sl. haust. Engum
hefur blandazt hugur um,
aó kjaramálin hafa verió á
mjög viókvæmu stigi í all-
an vetur vegna þeirrar
óumflýjanlegu kjaraskeró-
ingar, sem oróió hefur. Þaó
er mjög mikilvægur árang-
ur, aó unnt skuli hafa verió
aó tryggja vinnufrió á þess-
um erfióu tímum. Fleslum
er ljóst mikilvægi þess,
aö framleiðslustarfsemin
haldist óslitió gangandi,
enda er þaó ein af forsend-
um þess, aó þjóöin geti
fetaó sig út úr erfióleik-
unum. Sjaldan eóa aldrei
hefur veriö jafn mikilvægt
aó leysa kjaradeilu meö
friósamlegum hætti. Þvi
ber sérstaklega aó fagna
þessum áfanga.
Ljóst er, aó fjölmargir
aóilar hafa lagt hönd á
plóginn vió að ná þessu
samkomulagi. Sá skiln-
ingur, sem launþegasam-
tökin hafa sýnt á erfió-
leikunum á sinn þátt í
þeirri lausn, sem nú er
fengin. Vinnuveitendur
hafa aó sínu leyti sýnt
skilning í nauösyn þess aó
bæta kjör láglaunafólks.
Kíkisstjórnin undir for-
ystu Geirs Hallgrímssonar
forsætisráóherra, á ríkan
þátt í því, aó samningar
hafa tekizt meó því m.a. aó
koma til móts vió óskir
samningsaóila um skatta-
breytingar.
Kjarabætur í formi
skattalækkana voru mjög
þýóingarmiklar viö núver-
andi aóstæður, enda meó
öllu útilokaó, að atvinnu-
vegirnir hefðu þolað meiri
kauphækkanir án nýrrar
kollsteypu. Raunar má
segja, að enn sé ekki séö
fyrir áhrif þeirrar kaup-
hækkunar, sem samió
hefur veriö um. í öóru lagi
má meö skattalækkunum
bæta sérstaklega hag
þeirra, sem vió lökust kjör
búa. Rikisstjórnin hefur
beitt sér fyrir slíkri lausn.
Kjaramálastefna ríkis-
stjórnarinnar hefur því
borið verulegan árangur,
og ef áfram veröur haldíó á
sömu braut líður ekki á
löngu þar til vió komumst
upp úr öldudalnum.
Kjarasamningarnir nú
gilda aóeíns til 1. júni og
eru þvi gerðir til bráóa-
birgóa. Hér er því um aö
ræða einn áfanga i lausn
kjaramála. Framundan eru
vióræður aóila vinnu-
markaóarins, launþega og
vinnuveitenda, um nýja
skipan vísitölumálanna.
Báöir þessir aðilar hafa
lýst vilja sínum til að
breyta þvi kerfi, sem hér
hefur verið við lýði.
Ástæða er því til að ætla,
að þessir aðilar geti náö
samkomulagi um nýtt
fyrirkomulag þessara mála
á næstu tveimur mánuð-
um, enda hefur þegar verió
unniö nokkuó aó undirbún-
ingi þessa þáttar.
Flestir eru á einu máli
um aó vísitölukerfió sé á
margan hátt gallað og því
sé óhjákvæmilegt aó koma
fram breytingum. Vísiíölu-
uppbætur hafa ekki veriö
greiddar á laun síóan
vinstri stjórnin lagði bann
vió þvi með bráðabirgóa-
lögum fyrir tæpu ári.
Núverandi ríkisstjórn setti
á hinn bóginn lög um
launajöfnunarbætur í staó
vísitöluuppbóta. Þaö þarf
aó sníða vísitölukerfið
þannig, aó ekki þurfi óhjá-
kvæmilega að taka þaó úr
sambandi í hvert sinni, er
áföll dynja yfir. Það væri
ekki sizt launþegum til
hagsbóta, ef unnt reyndist
aó koma slíkum breyt-
ingum fram.
Leggja verður þunga
áherzlu á, aó áfram verði
unnió aó þessum málum
með það í huga fyrst og
fremst aó tryggja vinnu-
frió í landinu, án þess aö
efnahagskerfið fari úr
skorðum eins og gerðist vió
kjarasamningana í fyrra.
Vinnufriður tryggður
Svo sem áður er getið kostar
aðgangskort að Borgarbókasafn-
inu hundrað krónur og gildir í þrjú
ár og veitir rétt til að fá að láni
ótakmarkaðan fjölda bóka. Menn
taka tíu bækur í einu, athuga
staflann í ró og næði heima hjá
sér, lesa kannski etna; hinar velkj
ast á heimilinu, í skjóðum til og
frá bókabíl og í bókabílnum,
slitna, óhreinkast, þvælast. Gerir
ekkert til. Má kosta hvað sem
kosta vill. Og mér skilst að ekki
dugi minna en háskólapróf a.m.k.
eins aðila í bókabílnum, sjötíu og
-sex þúsund krónur á mánuði, til að
skrá útlánin, sem hver gagnfræð-
ingur gæti annast. Ráðgjöf er það
víst látið heita. Það er í tisku,
ráðgjöf. Menn eiga að heita sjálf-
ráða, en frelsið virðist mörgum
ofraun; menn þurfa orðið ráðgjöf í
öllum fjáranum. Kona þarf ráðgjöf
um hvort hún á að láta fóstur
dafna eða láta drepa það. Ráðgjöf
þarf um hvort þessi eða hin vinn-
an hæfi þessum eða hinum. Ráð-
gjöf um hvernig eigi að annast
afkvæmi, sem hver skepna veit.
Ráðgjöf um hvernig eigi að láta
klippa sig, hvernig eigi að klæða
sig, hreyfa sig. Félagsmálastofn-
unin tútnar út og ætlar að gleypa
okkur oll
Það er sem ég sæi framan i
ritstjóra dagblaðanna og stýri-
menn flokkanna ef ég tæki
Laugardalshöllina á leigu, fyllti
hana af dagblöðum eldsnemma á
morgnana, hefði útibú um allan
bæ og tíu hjóla trukka í förum í
úthverfin og byði frjálsan aðgang
að dagblöðunum og útlán að vild
gegn þrjátíu og þremur krónum á
ári, tíu aurum á dag. Veskú.
Komið með skjóðurnar. Látið ekki
happ úr hendi sleppa. Sparið and-
virði Mæorkuferðar. Síðan krefð-
ist ég af þingmönnum i nafni lýð-
ræðisins og frjálsrar skoðana-
myndunar fimmtíu milljón króna
fjárveitingar til að kosta umsvifin
við að drepa blöðin, reka bilana,
greiða ráðgjöfunum, borga húsa-
leiguna
Ritstjórum og blaðamönnum
byði ég í stað launa styrkþega
stimpil og úthlutunarkerfi af sömu
gerð og úthlutunarnefnd viðbótar-
ritlauna hefur gert frægt að
endemum, þar sem annar og þriðji
hver blaðamaður hlyti svo sem
þriðjung árstekna að mati þor-
leifa, hinir gætu soltið og skrifað
sér ágætis. Býst raunar við að
blaðamenn kysu heldur frímiða í
happdrætti háskólans.
Það er hægur vandi að styðja
rökum að þetta fyrirkomulag væri
almenningi til hagsbóta — fyrst í
stað, tryggði lesendum sýn yfir
fleiri hliðar þjóðmálanna, auðveld
aði þeim skoðanamyndun. Ég
sagði: fyrst i stað. En hvað þegar
frá liði? Hvernig yrðu blöðin þegar
einu
annaö
eftir JÓHANNES
HELGA
BÓK er VARA
búið væri að kippa fjárhagsgrund-
vellinum undan þeim, gera þau
ósjálfstæS og háð úthlutunar-
nefndum, búið að gera alla
óánægða. kippa stoðum undan
samkeppninni. ritstjórarnir eins og
gráir kettir á göngum alþingis að
nudda i þingmönnum hærri styrk,
einhvern piring til viðbótar.
Ábyrgur maður sem kæmi fram
með svona tillögu yrði færður i
bönd og geðrannsóknar krafist.
En dæmið er meira en sambærí-
legt við bókaútlánin, stöðu rithöf-
unda i þjóðfélaginu. Dæmið er
hliðstæða. I svona óskapnað geta
hlutir þróast, stig af stigi á nógu
löngum tima, svo hægt og bitandi
að menn ugga ekki að sér.
Traustatak rikisvaldsins á verk-
um rithöfunda er þannig öllu viti
firrt, ef menn nenna að gaumgæfa
fyrirbærið Af þeim sökum hefi ég
bannað útlán á þrem siðustu bók-
um minum. Ég veit að ég einn fæ
engu breytt — en ég kýs að
minna á ranglætið með endur-
teknum útlánabönnum fremur en
að kyssa vöndinn. Á mestu velti-
árum þjóðarinnar hafa rithöfundar
látið kúska sig. látið flæma sig frá
kóllun sinni, látið þrýsta sér niður
á stig bónbjargarmanna, niður á
stig þræla, þeir sem ekki eru flúnir
undan merkjunum í önnur störf.
og þeir eru margir. Hinir, margir
hverjir, eru lltilþægustu skepnur á
landinu. Þegar menn sem eiga að
vera frjálsborinn vaxtarbroddur
þjóðanna hækka I flokki lista-
mannalauna ellegar áskotnast ein-
hver nánös i þeirri mynd eða ann-
arri. blygðast ég min þegar þeir i
viðtali við blöðin lýsa yfir þakklæti
sinu — og undrun. Einn sýgur
uppi nefið og segir að hann sé að
byggja og þetta komi sér nú vel.
Annar ætlaði ekki að trúa sinum
eigin augum þegar hann sá nafnið
sitt á listanum. Sá þriðji segist
hirast i kjallara og nú komist hann
kannski á hæð.
Hvilik lítilþægni. Drottinn minn.
Það er kominn timi til og það
fyrir lóngu að leggja niður lista-
mannalaun og öll fyrirbæri þeim
skyld og fara að borga rithöfund-
um fyrir sannanlega vinnu þeirra,
þ.á m. i samræmi við skirskotun
þeirra til þjóðarinnar, og þá
skirskotun geta bókasöfnin mælt
og reiknað i krónum og greitt
samkvæmt skrefmæli. Með þvi
móti einu verða meiriháttar list-
kraftar laðaðir að bókmenntunum.
Annars verðum við áður langt
liður orðnir smáskrýtin ópera i
safni þjóðanna, ekki ósvipaðri
Andorru i Pyrenneafjöllum; hún er
svo klemmd milli stórþjóða.
Spánar og Frakklands, að hún á
sér ekkert mál, engar bókmenntir,
enga list, heldur þrifst á smygli,
braski, túrisma og vændi. Ganga
min um þá fallegu borg er einhver
raunalegasta reynsla sem fyrir
mig hefur borið.
Þannig fer fyrir þjóðum sem
ekki halda vöku sinni, sem ekki
kokka eigin lausnir á vanda sin-
um. en setja i þess stað traust sitt
á stefnur og tiskur utan úr heimi.
Fræknasta siglingaþjóð Norður-
álfu á t.d. ekki lengur farþegaskip,
flaggskip. Færeyingar ætla að
leggja okkur það til.
Það er enn eitt timanna tákn —
og segir ekki svo litið.
En bók er meira en bió. milljón,
mannár og vara. Menntunargildi
bókmennta er fólgið i þvi að
lesandanum eru þar léð næmari
augu að skynja með en honum
sjálfum voru gefin. Og hann býr
að þeim lánsaugum — uns sjón-
hæfni hans eigin augna hefur
margfaldast. Það er aðeins á færi
bókarinnar að miðla leyndustu
trúnaðarmálum manna. Sjónvarp
og útvarp geta það aldrei.
Rithöfundar verða að gera sér
Ijóst, þjóðarínnar vegna ekkert
siður en sjálfra sin, að rikisstjórnir
i þjóðfélagi á krossgötum, þar sem
nálega allir hlutir og öll gildi eru á
floti og þjóðlifið einkennist öðru
fremur af pólitísku þvargi og enda-
lausum slagsmálum út af verði á
nauðþurftum, gefur skiljanlega
engu máli gaum fyrr en það er
orðið bráður vandi. Bænakvak er
gagnslaust eins og dæmin sanna
og frjálsbornum mönnum þar að
auki ósamboðið. Sóknarþunginn
er og verður mælikvarði valdhafa i
dag á réttmæti kröfunnar. Rithöf-
undum er verkfall ekki tiltækt
vopn, en þeir hafa vald á öðru sem
er nálega jafnbeitt: banni. Mál
rithöfunda eru ekki orðin brýn i
augum valdhafans fyrr en rithöf-
undar hafa lokað bókasöfnunum
og óánægjualda viðskiptavinanna
risið hæfilega, myndvarp og út-
varp verið rúið öllu sem heyrir
undir höfundarrétt og miðlar ekki
lengur öðru en fréttum og fagþátt-
um. Þegar hér væri komið vissu
allir — i fyrsta sinn — um hvað
væri verið að þrátta. og það væri
út af fyrir sig þjóðinni lærdómsrik
lexia að reyna einu sinni á sér
hvað heyri undir höfundskap og
listsköpun i lifi hennar.
Þé vissu allir um hvað væri
verið að tala.
Ekki fyrr.
Rithöfundar ná aldrei viðunandi
samningum við stjórnvöld nema
með þvi að sýna þeim fyrst i tvo
heimana, setja þeim kosti: Gerið
svo vel Bók er vara, hún er föl við
þessu verði. Greiðið það — en
verðið ella af viðskiptunum.
Meðan söfnin væru lokuð ykist
bóksala i landinu útgefendum og
höfundum til þurftar, og þá gæfist
kostur á að mæla hvern þátt al
menningsbókasöfnin eiga i minnk-
andi bóksölu.
Við búum að þeirri óvenjulegu
samningsaðstöðu að við höfum
allt að vinna en engu að tapa. Þá
valslöngu stenst enginn múr til
lengdar. ekki einu sinni veggir
alþingishússins.
Það væri hægur vandi með
dæmum úr eigin rithöfundaferli að
færa sönnur á að fsland er meira
en vont land fyrir höfunda og
hefur verið lengi, það er orðið
vonlaust eins og nú horfir. En sú
skýrsla verður ekki birt hér.
Og er þessi syrpa nú öll.