Morgunblaðið - 03.04.1975, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRIL 1975
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6. sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
O uaumhvörf hafa nú
Öorðið í átökunum í
Suóui-Víetnam. Viet-
Conghreyfingin hefur með
lióstyrk kommúnista í öór-
um löndum, ekki sízt öflug-
um her frá Noróur-
Vietnam, lagt undir sig
hverja borgina á fætur
annarri og ringulreió ríkir
í liði Saigon-stjórnarinnar.
í janúar 1973 var samió
um frió í Vietnam. Aóilar
aó því samkomulagi voru
ríkisstjórnirnar í Noróur-
og Suóur-Vietnam, Viet-
Conghreyfingin og Banda-
ríkin. 1 samkomulaginu var
kveóið á um, aö allt herlió
Bandarikjanna skyldi
hverfa frá Vietnam.
Ákveóió var, aó halda kosn-
ingar í landinu og sérstak-
lega var kveóió á um óyggj-
andi sjálísákvöróunarrétt
íbúa Suóur-Vietnams.
Bandaríkjamenn stóóu vió
sínar skuldbindingar sam-
kvæmt þessari frióargeró,
en blekið var ekki þornað
eftir undirritun samning-
anna, þegar einhverjir
blóóugustu bardagar í sögu
stríósátakanna þar I landi
upphófust. Að visu efuóust
flestir um, aó kommúnistar
myndu standa viö þær
skuldbindingar, sem þeir
tóku á sig meó þessu sam-
komulagi, og þaö hefur nú
komió áþreifanlega á dag-
inn.
Engum blandast hugur
um, aó styrkur komm-
únista og bandamanna
þeirra byggist ekki ein-
vörðungu á hernaðarlist og
lióstyrk frá öórum komm-
únistaríkjum, heldur er
ljóst, aó hinn mikli sigur
þeirra nú á einnig rætur aó
rekja til uppgjafar hers
Saigonstjórnarinnar. Það
er á hinn bóginn athyglis-
vert, að milljónir manna
flýja undan hersveitum
kommúnista. Þaö er fjarri
því, aó þessar milljónir taki
,,Þjóöfrelsishreyfingunni“,
eins og hún hefur sjálf
nefnt sig, tveimur hönd-
um. Það er a.m.k. harla
kynlegt þjóöfrelsi, sem
milljónir borgara flýja
undan, og fjöldi fólks virð-
ist jafnvel heldur vilja
stofna lífi sínu I tvísýnu,
t.a.m. meö því aö eiga á
hættu að kremjast I hjóla-
útbúnaöi flugvéla, sem
flutt hafa flóttafólk undan
kommúnistum, en lenda I
greipum herja þeirra.
Undir forystu Saigon-
stjórnarinnar hefur alþýóa
manna I Suður-Vietnam
ekki megnaó að veita
kommúnistum andspyrnu.
Afskipti Bandaríkjanna
af hernaðarátökum I land-
inu hafa ekki breytt hér
neinu um. Eini árangurinn
af hernaöaraógeröum
þeirra I Vietnam er sá að
skjóta á frest þeim örlög-
um, sem nú virðast ekki
umflúin: Aö enn eitt landið
hverfi undir kommúniska
einræóisstjórn. Þó að deila
megi um hernaóarafskipti
Bandaríkjamanna I Viet-
nam er mergurinn málsins
sá, að þeir hafa staðió við
þær skuldbindingar, sem
frióargeróin I París lagöi
þeim á heróar.
Hernaóarsigur Viet-
eonghreyfingarinnar á
ekkert skylt viö þjóðfrelsi
eöa lýóræöi. Hann er brot á
vopnahléssamkomulagi og
friðargerö. Þaö er sá lær-
dómur, sem draga má af
atburðunum I Suóur-
Vietnam um þessar mund-
ir. Hér er aðeins enn eitt
dæmió um griörof komm-
únista, sem sýnir, að meó
engu móti er hægt aö
treysta samningum, sem
við þá eru geróir. Þetta er
ein af skuggahlióum þess-
ara atburða.
Þó aó margir hafi efazt
um gildi friðarsamning-
anna I París fyrir tveimur
árum, voru þeir eigi að síö-
ur ekki ómerkari en svo, aó
ástæða þótti til aó veita
aðalsamningamönnum
Bandaríkjanna og Noróur-
Vietnams frióarverólaun
Nóbels. Kommúnistar hafa
nú svikizt aftan að viósemj-
endum sínum I Vietnam á
svipaðan hátt og nazistar
foróum, eftir aö Cham-
berlain, brezki forsætisráð-
herrann, veifaði plaggi
framan I umheiminn með
fyrirheiti um frið á vorum
dögum, eins og tönnlazt
var á I blekkingarvímunni!
Með þessum orðum er
ekki verið aö mæla bót
þeirri stjórn, sem setió hef-
ur að völdum I Saigon. Hún
hefur fremur verið ímynd
spillingar en lýðræðis og
að því leyti hefur baráttan
I Vietnam ekki veriö milli
góós og ills. Það, sem máli
skiptir viö þetta griðrof
kommúnista er það, að
Suður-Vietnamar eru
sviptir þeim rétti, sem
þeim var tryggóur með
friöarsamningunum I París
og fólginn var I viðurkenn-
ingu á óskoruðum sjálfs-
ákvörðunarrétti þeirra.
Hver þjóó, sem treystir I
hugsunarleysi á friðar-
samninga við kommúnista
stefnir þessum rétti I
hættu.
Menn skyldu taka undir-
skriftir kommúnistaleiö-
toga meó sama fyrirvara og
þýzkra þjóðernisjafnaðar-
manna á sínum tíma. Ein-
ræöisherrar og liósmenn
þeirra eru alltaf samir við
sig, hvort sem þeir heita
nazistar eða kommúnistar.
Lærdómurinn, sem land
eins og ísland ætti aö draga
af harmleik eins og þeim,
sem hefur veriö aó gerast I
Kambódíu og Vietnam, er
sá, aó efla tengsl sín
við lýðræðisþjóðirnar I
Atlantshafsbandalaginu,
ekki sízt nú þegar aukinn
þrýstingur Sovétríkjanna
á norðurslóðum er lýðum
ljósari en áður, vegna um-
ræóna um þau mál undan-
farió.
Staóreyndin er sú, að lýð-
ræðið I heiminum á I vök að
verjast.
Griðrof kommúnista
— o g hvað læra má af þeim
úr bókmenntaheiminum”
„Tíðindi
Hinn 16. febrúar s.l. var í Morg-
unblaðinu grein eftir mig, sem ég
nefndi Ungur hagyrðingur þreif-
ar fyrir sér. Föstudaginn 21. s.m.
birtist svo í blaðinu skætings-
grein eftir Jóhann Hjálmarsson,
þar sem hann vildi sýna fram á að
nú væri hinn annars víðsýni Guð-
mundur Hagalín farinn að ganga
svo mjög í barndómi, að hann
andmælti því í öðru orðinu, sem
hann héldi fram í hinu, og honum
velviljaður vildi svo Jóhann, sem
er maður á bezta aldri og orðinn
vanur barnauppeldi, vinsamleg-
ast aga hið meira en hálfáttræða
Bókmennllr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
barn. í barnaskap mínum lét ég
mér til hugar koma, að fólk, sem á
annað borð hefur áhuga á bókum
og því, sem um þær er skrifað, og
ekki les það eins og Övinurinn er
talinn lesa hina helgu bók krist-
inna manna, hefði skilið bæði
það, sem ég vildi koma á framfæri
og eins hitt, hvers vegna það hefði
snortið hinn viðkvæma mennta-
frömuð og uppalanda, svo að ég
ákvað að láta greininni ósvarað.
En nú hefur það komið til, að
vegna ungra skálda og skáldefna,
sem sfðari hluti greinar minnar
var fyrst og fremst ætlaður, tel ég
mig verða að árétta einmitt það,
sem kom meira en lítið illa við
Jóhann Hjálmarsson.
Það var lokaljóðið í kveri Ragn-
ars Inga Aðaisteinssonar, sem
vakti mig til varnaðar, þegar ég
skrifaði greinina Ungur hagyrð-
ingur þreifar fyrir sér. Ljóðið er
þannig:
„Eins og harðsporar
oru Ijórt mín á órlmaóri öld.
Eins og harðsporar.
Vindar nýrra líma
hafa feykt burl forminu gamla.
Forfcður vorir kváðu dróll-
kveður, hrynhendur og kva*ði
í ramma ríms og stuðla
og formi sem vindar
feyklu broll.
Kins ok harðsporar
urðu eflir þeir fáu,
sem voru faslir í rammanum
og slanda eins og náttlröll
yfirgefin á auðri jörð,
eins og harðsporar.“
Ot af þessu ljóði fórust mér orð
á þessa leið:
„Þarna virðist mér Ragnar Ingi
boða það, að hann hafi gefizt upp
við að yrkja rímuð ljóð. Ekki get-
ur það verið sakir þess, að honum
veitist ýkja örðugt að ríma. Hitt
mun frekar ástæðan, að um hina
fornu ljóðhefð hafi frá málvinum
og að minnsta kosti óbeint í ræðu
og riti frá ýmsum miðaldra og
yngri menntamönnum, skáldum
og leirhnoðurum leikið nepja,
sem hafi haft á hann svipuð áhrif
og hinn víðkunni heilaþvottur
Ég treysti því, að hvað sem Jó-
hann Hjálmarsson tautaði, gæti
flestum orðið ljóst af grein minni,
að ég vildi hressa upp á ung skáld
og skáldefni, sem í rauninni
fyndu sér eiginlegt sakir hag-
mælsku sinnar að nota ljóðstafi
og jafnvel endarím, með því að
benda þeim á þó ekki væri nema
fá skáld, sem létu sér sæma að
yrkja þannig — þar á meðal hið
verðandi þjóðskáld Hannes Pét-
ursson, sem jafnvel í Innlöndum
notar ljóðstafi i svo til hverju
kvæði, þó að bókmenntafræðing-
urinn Jóhann Hjálmarsson hafi
ekki komið auga á það. Hitt er svo
staðreynd, sem ég taldi flestum
ljósa, að hin núlifandi skáld, sem
ég nefndi eru að einu undan-
skildu menn um eða yfir fertugt,
en árlega rignir niður nokkrum
Guðmundur G. Hagalfn.
ljóðakverum rímleysingja sem
eru ungir að árum.
Svo kem ég þá að því, sem kom
mér til að skrifaþetta greinarkorn
Vissulega er langt síðan ég gerði
mér ljóst, að sum islenzk skáld
hafa fundið sjálf sig í notkun hins
órímaða forms, og vil ég þar til
dæmis nefna Jón úr Vör, sem er
hinn heiltæki upphafsmaður
órímaðra ljóða hér á landi. Flestir
munu verða að viðurkenna, hve
tízkupúkinn er áhrifarikur. Má
meðal annars benda á það afrek
hans að fá ungt fólk til að búast
skitnum fataræflum og gera sig
sem ótótlegast álitum — og enn-
fremur að vekja þá áráttu ung-
menna að sækjast eftir æsilegu,
hámögnúðu og heyrnarspillandi
poppi. Hann sá sér líka leik á
borði í íslenzkum bókmenntum.
Áður en langt leið frá upphafinu
varð hið órímaða og helzt torræða
ljóðform því miður tizkufyrir-
brigði. Það naut brátt feikna hylli
ýmissa menningarsnobba og varð
Jóhann Hjálmarsson.
svo auðvitað að hyggju ómótaðra
ungskálda hinn eini sæmandi og
sigurstranglegi valkostur. Þetta
var mér nokkurt áhyggjuefni, en
sannlega gerði ég mér ekki grein
fyrir, að rímleysutízkan hefði
gerzt sá yfirþyrmandi harðstjóri,
sem ég hef nú komizt að raun um,
að hún er orðin.
Síðasta hálfan mánuðinn hafa
hitt mig að máli tveir ungir hag-
yrðingar, sem unna því ljóðformi,
sem þjóðin átti að miklu leyti líf
sitt að launa á hinum hörmulegu
nauðöldum. Báðir þessir ungu
menn vilja gjarnan yrkja rímuð
og Ijóðstöfuð kvæði, en þeir
spurðu mig, hvort nokkur von
væri til þess, að slík ljóð yrðu að
nokkru metin, þó að þau væru vel
formuð og skáldlega hugsuð. Þá
fékk ég bréf frá ungum ljóðunn-
anda sama efnis, og fyrir fáum
dögum hringdu svo til min úr
Reykjavík ungur menntamaður
og ungt skáld og töluðu alllengi
við mig um það, hvort mér væri
virkilega alvara að halda því
fram, að hægt mundi vera að
yrkja rfmuð eða þótt ekki væri
nema ljóðstöfuð kvæði, sem tekin
yrðu alvarlega og fengju að njóta
sannmælis.
Ég hygg, að þetta tali sinu skýra
máli og mun ekki framar skipta
orðum við Jóhann Hjálmarsson,
jafnvel þó að hann skreyti á ný
svar til min með mynd af vini
mínum Matthíasi Johannessen.
Ég leyfi mér svo að lokum að
skirskota til þess manns, sem ég
mun hafa þekkt vitrastan, vitað
kunna bezt skil á íslenzkri menn-
ingarþróun að fornu og nýju og
mótaði íslenzkum bókmenntum
stefnu til velfarnaðar í framtið-
inni:
„Islendingar eiga nú kost á
þeim andstæðum, sem oftast
standa við vöggu mikilla verka.
Tuttugasta öldin er miklu auðugri
að andlegu efni en 10. öldin, sér
víðar og legst dýpra, bæði í heimi
efnis og sálar. En þessa andlegu
menningu skortir oft aðhald og
takmörk. Hún er eins og mikil
elfur, sém myndar ekki fossa, af
því að hún þenur sig út um flesjar
og flóa. Islendingar eiga að sækja
sér sinn hlut af þessum auði, láta
hann hlíta skorðum tungu sinnar
og braga, byltast í gljúfrum drótt-
kvæða og hringhendna, svo að all-
ur máttur efnisins fái sig full-
reyndan. Þeir eiga að skýra frá
dýpstu rökum þessarar aldar á
orðfáu, hófsömu og karlmannlegu
sögumáli. Þær bókmenntir verða
langlífastar, er móta hið víðtæk-
asta efni í sem þröngvast form.
Með þessu móti gæti íslenzkar
bókmenntir enn orðið gulltöflur,
sem eftir margar aldir yrði arfur
allrar Norðurálfu. Menning fram-
tíðar vorrar verður að risa á
traustum grundvelli fortíðar.
Draumar vorir mega verða að því
skapi djarfari sem minnið er
trúrra og margspakara.“
Þannig fórust Sigurði Nordal
orð.
Mýrum í Reykholtsdal,
21. marz 1975
Guðmundur Gfslason Ilagalín.