Morgunblaðið - 27.09.1975, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 1975 X 7
Jens Urup við eitt verka sinna.
Urup
Góður gestur
Það er aðlaðandi og fróðleg
sýning er blasir við gestum í
sýningarsölum Norræna húss-
ins þessa dagana en þar getur
að líta allt í senn málverk,
collage- og gvass-myndir ásamt
frumdrögum að veggmyndum,
glermyndum og myndvefnaði.
Allt er þetta eftir sama lista-
manninn, Jens Urup Jensen, og
mun sýningin vera sett upp í
boði Norræna hússins og er þá
um að ræða enn eitt ánægjulegt
framtak af hálfu hússins. Jens
Urup mun velþekktur í heima-
landi sínu og þá einkum fyrir
skreytingar sínar en þar mun
hann hafa komið víða við og
skreytt kirkjur, opinberar
byggingar og viðhafnarsali í
skipum.
Allt er þetta gert af mikilli
tæknilegri þekkingu og sérstak-
lega fágaðri litrænni til-
finningu og svo við tökum mið
af glermyndum hans er einkar
fróðlegt að bera þær saman við
ágætar glermyndir Leifs Breið-
fjörðs á sama stað snemma í
sumar. Breiddin er hér sérstak-
lega eftirtektarverð og sýnir
Ijóslega mikla og skemmtilega
möguleika steinda glersins.
Urup er hófsamari í lit í
mörgum mynda sinna og meira
fyrir hina hljóðu og upphöfnu
stemningu og hér er hnit-
miðaður trúarlegur tilgangur
að baki. En listamaðurinn getur
lika notað sterku litasamböndin
með ágætum árangri, sem
kemur m.a. vel fram í hinum
stóru þríhyrningsformuðu
gluggum í Þrenningar-
kirkjunni í Esbjerg. Er ástæða
til að benda á þessa kirkju fyrir
hið mikla látleysi byggingar-
stflsins, sem gefur kirkjunni
sérstaka upphafna reisn og
fegurð.
Góbelín-vefnaður Urups
hefur svip af fágun og léttleika
og hæfileika til markvissra, um-
búðalausra vinnubragða
(spontanitet). Það sem hér
hefur verið minnst á, sjáum við
á frumdráttum, ljósmyndum og
litskyggnum á tjaldi en veiga-
mesti þáttur syningarinnar er
41 málverk, og um 30 collage-,
gvass- og sáldþrykk-myndir.
Það er næsta auðvelt að lesa
hræringar tímanna i myndum
Urups sem kom fyrst fram eftir
strið og þá sem natúralisti en
hefur þróast á rökréttan hátt til
huglægra vinnubragða á all-
breiðu sviði. Elsta málverk
hans á sýningunni er frá 1956
og er formynd að skreytingu
verslunarháskólans í Álaborg
og hlaut myndin fyrstu verð-
laun í landssamkeppni um
þetta verkefni. Myndin er geo-
metrisk-abstrakt og mjög í
form- og litrænu jafnvægi.
Þrjár myndir frá 1964 eru mjög
þykkt og efniskennt málaðar og
þykir mér nr. 12 mögnuðust í
útfærslu. í þessum áðurnefndu
myndum er Urup mjög háður
því sem þá var efst á baugi í
nútímalist, en í myndum þeim
er hann málar eftir 1969 og
fram á daginn í dag hefur hann
þróað með sér fágaðan persónu
legan stil og hér gengur hann
meira útfrá skynrænum hug-
hrifum frá náttúrunni eða inn-
blæstri, sem litasambpnd i
sjálfu sér blása hinum í brjóst á
skynrænan hátt. Dæmi um
þetta eru myndir eins og hin
stóra mynd nr. 14. ,,I det
grönne,“ „Rödt, strömmende"
(22), „Strömmende bevægelse"
(25) og „Rytme“ (32) svo og
hinar þrjár litlu máluðu skissur
hans (32).
Litaskali Urups er mjög frá-
brugðinn því sem Islendingar
eiga að venjast á sýningum hér
almennt og ég myndi helst
nefna hann alþjóðlegan frekar
en danskan, a.m.k. ber lítið á
grænum tilbrigðum yfir skóga
og flatt landslag en þeim mun
meira á áhuga á litaspjaldinu í
sjálfu sér. Hér er mjög fágaður
litrænn kúltúr á ferð sem
leynir á sér og aldrei leyfir
þessi listamaður sér að klúðra
litnum stefnulaust á léreftið.
Slíkur litrænn agi gerir gildar
kröfur til áhorfandans því að
hann grípur ekki sömu tökum
og skær litaakkorð.
Liturinn er breitt hugtak og
svið hans stórt, hin örveiku
tónabrigði búa einnig yfir sér-
stökum ríkdómi ekki síður en
Mynflllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
hinir sterku litir regnbogans,
og hinir djúpu og fáguðu
grátónar hrifa ekki síður en
hinir sterku andstæðulitir lita-
hringsins.
Sáldþrykk- myndir Urups
sýna einkar glögglega vald
hans á einföldum fáguðum lita-
samböndum, hvort heldur er í
hvítu, gráu og svörtu eða í
bláum tónum einvörðungu.
Collage- og gvass-myndir hans
eru skyldar málverkunum í út-
færslu og virka stundum líkt og
forstúdíur að þeim og búa
sumar yfir einföldum litrænum
ríkdómi líkt og rauða myndin
nr. 40.g.
Athygli mína vakti í formála
Ulf Gudmundssen, að hann
nefnir Reykjavík m.a.
menningarstöð frímerkjanna!
Þetta sýnir að útgáfa póst-
stjórnarinnar á listaverkafri-
merkjum hefur vakið athygli
langt út fyrir landsteinana og
er það vel.
Að lokum ber að þakka lista-
manninum fyrir komuna og
Norræna húsinu fyrir framtak-
ið sem vonandi verðurframhald
á, t.d. væri það ekki ónýtt ef
íslenzkir listskoðendur fengju í
náinni framtið að kynnast list
súperrealistanna dönsku Kurt
Trampendack og Claus Have-
mann.
Sýning Jens Urup Jensen
stendur til 30. september og
hvet ég listunnendur til að f jöl-
menna í Norræna húsið og
skoða þar hina fjölbreyttu og
lifandi sýningu.
Bragi Ásgeirsson
Jóhann Hjálmarsson
ALÞJÓÐAMÁL
OG FLEIRA í EIMREIÐINNI
Þessi teikning eftir David Levine fylgir grein Sidney Hooks: Um
hvað stóð kalda stríðið.
EIMREIÐIN er að mörgu leyti
athyglisvert timarit. Áreiðan-
lega vilja aðstandendur hennar
gera hana vel úr garði. Það er
enginn uppgjafarsvipur á tíma-
ritinu þrátt fyrir erfiðleika
tímaritaútgáfu, sem ritstjór-
inn, Magnús Gunnarsson, getur
um í Inngangi 2. tbl. 1975. Þeir,
sem láta sig menningarmál
varða, ættu að styðja Eimreið-
ina með því að gerast áskrif-
endur.
Þjóðmálaumræða hefur sett
svip sinn á Eimreiðina og er
það að vonum. Að þessu sinni
eru i ritinu tvær eftirtektar-
verðar greinar um alþjóðamál:
Um hvað stóð kalda stríðið eftir
Sidney Hook og Umrót í
alþjóðamálum eftir Baldur
Guðlaugsson. Sidney Hook er I
mun að vara við kommúnisma,
vega að andvaraleysi ýmissa
manna á Vesturlöndum. Þeir,
sem unna í raun og veru frels-
inu, verða jafnt að vera and-
vígir fasisma og kommúnisma,
segir hann. Það eru ekki nýjar
fréttir, en mega þó ekki
gleymast á slökunartímum.
Detenteölvunin má ekki deyfa
menn svo að „hugmyndafræði
ofbeldisins", svo stuðst sé við
orð Hooks, fái að dafna. Hann
ráðleggur mönnum að lesa
Gulageyjaklasa Solsénitsíns,
einkum þeim, sem Iikt og
Nóbelsverðlaunahafinn George
Wald telja að um skyldleika sé
að ræða milli Sovétrikjanna og
Bandaríkjanna. Ef ég skil Wald
rétt er tilgangur hans að fá fólk
til að snúast gegn því valdi, sem
stjórnmálamönnum er fengið.
Hann heldur þvi fram að á
Vesturlöndum séu stjórnmála-
menn þjónar auðhringa. Þessu
reynir Hook að hnekkja. Mál-
flutningur hans ber skarp-
skyggni vitni, en engu að síður
ber að íhuga orð Walds þrátt
fyrir þekkingarleysi hans í
mannkynssögu, sem Hook
sakar hann um. Sjálfur er Hook
heimspekimenntaður og sér-
fræðingur í marxisma. Wald er
aftur á móti sérfræðingur í líf-
eðlisfræði sjónkerfisins.
Baldur Guðlaugsson bendir á
í grein sinni að þróunin I Vest-
ur-Evrópu sé Sovétríkjunum
hagstæð. Hann segir réttilega
að kommúnistaflokkar eigi víða
vaxandi fylgi að fagna í aðildar-
ríkjum Atlantshafsbandalags-
ins og öðrum ríkjum Vestur-
Evrópu: „Atlantshafsbanda-
lagið var stofnað til að verjast
utanaðkomandi hernaðaríhlut-
un, ekki til að takast á við
þróun innanríkismála i aðildar-
rikjunum. Af þessum sökum
stendur bandalagið ráðalítið
gagnvart uppgangi kommún-
istaflokka og þátttöku þeirra i
ríkisstjórnum, ef valdataka
þeirra á sér stað með stjórn-
skipulegum hætti og án utan-
aðkomandi íhlutunar. Þótt þeir
færi sig síðan upp á skaftið eins
og gerzt hefur í Portúgal,
verður lítið að gert.“
Baldur telur að Sovétmenn
hafi kosið að hafa hægt um sig
vegna hinnar hagstæðu
þróunar, en leggja i staðinft
áherslu á detentestefnuna,
minnkandi spennu og bætta
sambúð austurs og vesturs.
Hann heldur því fram að ekki
sé ósennilegt að vestrænar
þjóðir láti stjórnast af meira
raunsæi I næstu áföngum
detentestefnunnar.
Einn er sá þáttur Eimreið-
innar, sem ekki hefur tekist
sem skyldi. I menningartima-
riti þarf að vera gagnrýni um
bókmenntir og listir, sem les-
endur geta tekið mark á.
Þátturinn Á ritvellinum er að
þessu sinni mestmegnis þurr
upptalning bókatitla og gagn-
rýni dr. Eiriks frá Bókfelli
samanstendur af glannalegum
fuliyrðingum, sem eiga víst að
vera bókmenntalegar leiðbein-
ingar.
Það er fengur í þýðingu
Kristjáns Árnasonar á Um-
myndunum eftir Ovidius. Inn-
lent skáldskaparefni er Flug-
urnar í glugganum, „nær-
göngull gamanleikur" eftir
Hrafn Gunnlaugsson og smá-
sagan Augun eftir Unni Eiriks-
dóttur. Leikur Hrafns og saga
Unnar eiga það sameiginlegt að
vera eins konar martraðir,
hryllingur, sem leiðir hugann i
senn að sjúkdómsgreiningum
geðlækna og lögregluskýrslum.
Flugurnar I glugganum er
glettin leiktilraun ungs höf-
undar, sem er að þreifa fyrir.
sér. Ég býst við að þessi leikur
gæti notið sín á sviði þótt hann
sæti annars engum tíðindum.
Mér þótti hann hvorki
skemmtilegur né uppbyggileg-
ur aflestrar, en hann hefur til
að beraAeikræna eiginleika og
það hlýtur að vera kostur.
Eilifðarmálin eru rædd í
greininni Ódauðleiki eftir Pét-
ur T. Geach. Þessi grein ber af
mörgu því, sem ég hef áður
lesið um framhaldslif, en von-
andi er hún ekki vísbending
um að Eimreiðin hyggist efna
til umræðu um eilífðarmál og
dulræn fyrirbrigði. Nóg er
komið að sinni.