Morgunblaðið - 03.01.1976, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIg, LAUGARDAGUR 3 JANUAR 1976
11
Dr. Kristján Eldjárn forseti tslands.
sögunnar, en vér sjáum þaö nú. Þorskurinn var í
merki íslensku þjóðarinnar um aldir og sómdi
sér vel. Segja má að hann sé það reyndar enn,
ósýnilegur. Ég sagði fyrr i máli mínu að Alda-
mótaljóðin væru að mörgu leyti spámannleg, þó
er þar misbrestur á. „Auðlindir sjávar ótæm-
andi bruna“, segir skáldið í texta vorum, þessi
ummæli eru sinna tíma tákn. en nú eru þau
orðin að öfugmæli. Einmitt af þvf að auðlindir
sjávar eru fjarri því að vera ótæmandi er nú
einn angi af örvæntingarstríði jarðarbúa um
lífsuppspretturnar kominn hér heim undir
bæjardyr hjá oss. Enginn íslendingur heilsar
svo þessu nýja ári að honum verði ekki hugsað
til þess. Vér höfum neyðst út í ófrið við grann-
þjóð vora og gamla viðskiptaþjóð, sem vér
viljum í raun og veru aðeins eiga góð og friðsam-
leg skipti við. Hér er komið í óvænt efni, en um
það tjóar þó ekki um að fást, því að lff liggur við.
Þessi nýjársdagur er að því leyti meiri tímamót
en aðrir nýjársdagar, að aldrei áður hefur þetta
íslenska einkunnarorð verið viðlíka skýru letri
skráð, svart á hvítu: fiska eða farast. Þetta er
ágreiningslaust sammæli allra og i því felst
ekkert vanmat á öðrum atvinnuvegum þjóðar-
innar og ekki heldur það, að fslendingar hafi
þorskinn fyrir eins konar guð, eins og einhver
útlendur maður komst að orði fyrir skömmu.
Hitt er annað mál að þorskurinn er íslensk
guðsgjöf. Vér getum tekið oss i munn orð
Petters Dass í Noregi, sem sagði endur fyrir
löngu: „Ef þorskurinn bregst oss, hvað bjargar
oss þá?“ Þetta er hin mikla spurning dagsins, og
ekki síður ef höfð eru á henni endaskipti: Ef vér
bregðumst þorskinum, hver bjargar honum þá?
Fyrir þann tvfeina málstað, sem þessar spurn-
ingar víkja að, eigum vér nú í stríði einu sinni
enn. Fyrir þann málstað hætta vaskir íslenskir
sjómenn lifi og limum, fyrir þann málstað
kostum vér til fé og kröftum, sem næg önnur
verkefni kalla á. Sá málstaður verður að sigra.
Enn má vona að sigurinn megi vinnast með
friði, en vinnast verður hann hvað sem f skerst,
það blasir nú við oss í skæru ljósi. Síst þarf að lá
neinum að hann sá ekki fyrir þremur aldar-
fjórðungum að auðlindir sjávar eru ekki ótæm-
andi. Augu sjálfra vor hafa einnig verið haldin
að þessu le.vti. Það er f.vrst nú, þegar komið er
fram undir aldarkvöld, að vér sjáum nakinn
sannleikann í þessu efni og gerum oss ljóst að
við háskanum verður að snúast með snarræði og
einurð, ef ekki á allt að verða um seinan.
Oft er það í koti karls sem kóngs er ekki í
ranni. Þegar aldamótakvæðið mikla megnaði
ekki að leggja til hæfilega tilvitnun, kemur
nafnlaus kátlegur kviðlingur hér úr nágrenninu
til bjargar og leggur oss orð á tungu:
Alftnesingurinn úti liggur
og aldrei sefur.
dregur meira en drottinn gefur
dyggðasnauður maðkanefur.
Það er býsna skemmtilegt að þetta gamla
visutetur skuli geyma slíkt snjallyrði. Reyndar
sagði vitur maður nýlega að hann þættist þekkja
fingraför Jónasar Hallgrímssonar á vísunni, og
þarf þá ekki að sökum að spyrja. En hvað er það
að draga meira en drottinn gefur? Er það hið
sama og vorir fyrstu foreldrar gerðu þegar þeir
átu eplin af skilningstrénu? Menn vissu þegar f
fornöld eða fundu á sér hvað þar lá við, og menn
finna gjörla nú hvernig sú höfuðs.vnd brennur á
baki að misnota eða hartnær gjöreyða þeim
guðsgjöfum sem mennirnir þurfa til að halda
Iffi og þeim hefur verið trúað fyrir. Að draga
meira en drottinn gefur, það er meðal annars að
draga olíuna úr iðrum jarðar þangað til ekki er
deigur dropi eftir. Það er sérhver eyðilegging á
náttúrunni og lífi hennar. Það er líka að lifa um
efni fram. Og það er margt og margt. Það er öll
ofdirfð og sjálftekt andspænis þeim lögmálum
himins og jarðar sem ekki má brjóta eða snið-
ganga ef líf og samfélag að að standast. Vér
íslendingar höfum verið harðleiknir við land
vort og gróður þess. Og vér höfum ásamt öðrum
dregið meira en drottinn gefur á fiskislóðunum
kringum það, meira en það sem náttúran hefur
undan að endurnýja. Þau met verðum vér sjálf
að jafna með því að bæta ráð vort.
Við þjóð vorri blasa nú mörg og brýn úr-
lausnarefni, sum sem kenna má við hinn rúm-
helga dag á líðandi tíð, önnur sem eru stéfnu-
skrármál framtíðar, og þar ber það hæst sem ég
hef vikið að hér og áreiðaniega er ofarlega í
huga yðar sem mál mitt heyrið. Það verður
verkefni vort á þessu ári sem nú hefur göngu
sína, og þó enn meir þegar af er þessi vandræða-
tíð og betra ráðrúm verður til að einbeita sér. að
finna og virða það meðalhóf milli verndar og
nýtingar, sem eitt er sæmandi og eitt stýrir
góðri lukku. Sú er ósk og von vor allra á þessum
nýjársdegi að héðan i frá verði ræktyn láðs og
lagar i heiðrihöfð. iafnframt þvi sem leitað verði
allra tiltækra bjargræðisvega sem vaxandi þjóð
er áreiðanlega mikil nauðsyn. íslendingar eru
að upplagi og uppeldi bjartsýnir og trúa á fram-
tiðina. Víst skelfur jörð í sumum héruðum og
jarðeldar sjóða upp úr og eru til í allt. Víst er
þorskastrið og vist er þröngt i sameiginlegu búi
voru. Allt er þetta háskasamlegt, það væri
barnaskapur að dyljast þess. En í þjóðfélagi
voru er líka mörgu góðu að hrósa, ef hið betra
væri talið, og þjóðin er æðrulaus og að ég h.vgg í
góðum hugum og tekur undir niðurlagsorð Alda-
mótaljóðanna: „Mun aftur morgna“. nú þegar
vér leggjum á siðustu fjórðungsáfanga þessarar
aldar, sem hefur fært oss flest það sem skáldið
lét sig dre.vma um.
Að svo mæltu óska. ég öllum Iandsins lýð
friðar og farsældar, styrks i starfi, gleði í leik og
líknar í þraut.
Gleðilegt nýjár.
Nýársræða biskups
í Dómkirkjunni
úr myrkri, hann lét það skina i hjörtu vor til
þess að birtu legði af þekkingu vorri á dýrð
Guðs, eins og hún kom í ljós í ásjónu Jesú Krists.
Þetta segir postuli Drottins og þetta er inntak
tímans, að kristnum skilningi, þetta er í h-not-
skurn kristin trú, kristin köllun, kristið lif.
Hulið er flest, sem framundan er á vegi mínum
og þinum. Megum við ekki vera þakklátir fyrir
það? Enginn væri bættari með því að vita það
fyrir, sem á dagana drifur. Það er náð, að tjaldið
er svo þykkt og þétt, sem dregið er fyrir svið
hins ókomna. Hugboð getur verið Guðs gjöf.
Fyrirhyggja er Guðs boð og gjöf. En oss er ekki
ætlað að taka neitt út fyrirfram, hvorki sorg né
gleði. Og vonin, sem er systir trúarinnar, hún er
ekki gægjur gegnum hið þétta tjald, hún er það
líf í andránni, sem er öryggi, traust. Ég þekki
ekki veginn fram. En ég veit hver leiðir. Hvert
fótmál er stigið út I myrkur. En ég veit hver
styður minn fót. Og loksins liggur gatan ofan
fyrir það hengiflug, sem vér köllum dauða. Ég
þekki ekki það þverhnipi, það mælir enginn né
kannar. En ég þekki þann arm, sem ekki sleppir
mér þar, og öruggur læt ég mig berast ofan
fyrir, þegar sú stund kemur, þvi faðmurinn
hans sem var festur á kross og gröfina rauf,
bíður þar opinn. Þetta er allt, sem ég veit og vita
þarf og vitað get. Þetta er sú dögun fyrir augum,
sem Guðs orð nefnir „lifandi von fyrir upprisu
Jesú Krists“. Þrátt fyrir allt, sem blindar
dauðleg augu vor, þá er kristin trú líf í eftir-
væntingu. Hún byggir á fyrirheitum, sem hafa
öðlast líf hið innra, sem fyrnast ekki, hún
byggist á reynslu, sem blessar hvern hverfulan
dag og stund og bendir jafnframt alltaf fram til
annars, sem á eftir að rætast. Sá Kristur, sem
hefur blessað mig í dag, á meira handa mér á
morgun. Og eins og hvert augnablikskast, hvert
æðaslag er eilífðarbrot, eins er hvert blik úr
augum hans, sem dauðleg sjón nær að skynja,
endurskin af því Ijósflóði í lífsins rfki, sem um
hann leikur og frá honum stafar, brot af því,
sem hann getur gefið, vill gefa og mun gefa.
Því er það, að guðspjallið á nýársdag minnir á
nafnið Jesús. Með því er minnt á það, að hverju
sem þú kannt að mæta, þá er það hann, sem er
fyrir þar, hans helga, sterka og góða hönd. Hans
heilaga nafn, sem opinberar Guð miskunn-
seminnar og kærleikans, er yfirskrift allrar
framtfðar. Og ef hans heilagi vilji, hans orð og
andi fær að lýsa inn i hugskot þitt, þá er hvert
skref gengið til góðs, þótt gatan sé grýtt og brött.
Þú ert vígður undir nafnið hans f heilagri skírn.
Svo hefur verið um íslenzka menn í nær þúsund
ár. Hans nafn signdi vöggu, braut og byggð og
gröf og allt vort stríð. Þjóðin ber merki þess.
Strfðið var stundum hart í eldfjallalandi á ís-
hafsslóð. Það hefur skipt mildilega við oss, sem
nú lifum, en þó minnt á, að það hefur ekki
breytt legu sinni né eðli.
Og hvað sem um vora kynslóð kynni að mega
segja að öðru leyti, þá hefur hún af manndómi
mætt voveiflegum hlutum og drengskap. Þá er
ekki fjasað né æðrast og þá verður hver hnefi
bróðurhönd. Sjálfhælni skulum vér varast, en
gott ber að muna og góð reynsla má örfa og
styrkja, ef að sverfur.
Fleira hefur áhrif á ytri farnað en sérkenni
landsins. Menn á minum aldri og þeir sem yngri
eru þekkja ekki annað en að lífskjör hafi þokast
upp á við. Vér munum fátækt, minnumst
kreppuára, en það var þá vörn, að menn áttu
ekki neinnar fullsælu að minnast og í annan
stað voru menn mótaðir af því grundvallarvið-
horfi, að fremur væri bati framundan en hitt.
Enginn er sá roskinn maður, að hann hafi ekki
getað glaðzt yfir því að mega veita börnum
sínum meira en hann sjálfur naut. Og síðustu
áratugi hafa Islendingar lifað nokkuð af því
hagvaxtarundri, sem nálæg lönd hafa reynt. Nú
ganga spár ekki í þá átt, að þetta geti orðið
varanlegt.
Raunar kemur það ekki öllum á óvart. Til
voru þeir sem töldu það gagnstætt skynsam-
legum rökum, að neitt jarðneskt gæti vaxið
endalaust, hagvöxtur með talinn. Nú er það
vitað, að þessi þáttur hagsögunnar er að lokum
kominn, hvernig svo sem lyktir hans verða. Þær
lindir, sem ausið hefur verið af, þrjóta í f.vrir-
sjáanlegri framtíð. Auk þess er það nú bersýni-
legt, að iðnþróunin er glæfralegt hættuspil, for-
sjárlaus misþyrming á frumlægustu náttúr-
legum lífsskilyrðum. Og i þriðja lagi blasir við
það misrétti, það misvægi milli lífskjara i
heiminum, sem með engu móti er réttlætanlegt
eða getur staðizt, en er jafnframt að nokkru
undirstaða þess efnahagsævintýris, sem fáeinar
þjóðir heims hafa lifað og gert að hugsjón fyrir
aðrar. Þetta eru staðreyndir, oft og sterklega
kynntar í seinni tið. Það er nýkomin út bók
erlendis, sem heitir Mannkyn á krossgötum, ein
af mörgum, sem fjalla um stöðuna í þessu efni.
Þar birta vísindamenn niðurstöður af viðtækri
athugun. Niðurstaðan er i stuttu máli sú, að
hrun sé óhjákvæmilegt á tilteknu árabili fram-
undan. Það vakir ekki fyrir þessum mönnum að
Framhald á bls. 19