Morgunblaðið - 21.04.1976, Blaðsíða 28

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRIL 1976
28
Valdimar Sveinbjörnsson
fyrrv. menntaskólakennari áttrœður
Valdimar er fæddur 21. apríl
1899 á Hámundarstöðum í Vopna-
firði. Faðir hans var Sveinbjörn
Sveinsson bóndi á Selási í Þor-
kelshólshreppi I Vestur-
Húnavatnssýslu. Kona hans var
Guðbjörg Gísladóttir frá Hafursá
á Völlum í S-Múlasýslu. Þau hjón
voru gróið og gæfusamlegt
bændafólk fram í ættir. Barnaláni
áttu þau að fagna og kynntist ég
þessu af nokkurri reynslu.
Námsferil Valdimars rek ég hér
aðeins að nokkru leyti eftir
Kennaratali: Unglingaskóli á
Vopnafirði einn vetur. Nám í
Kennaraskólanum í 1. og 2. bekk
1915—17, óregluiegur nemandi í
3. bekk 1918—19. Samvinnuskól-
inn einnig 1918—19. íþrótta-
kennarapróf frá íþróttakennara-
háskóla í Kaupmannahöfn
1921—22. Námsdvöl í Banda-
ríkjunum 1957—58. Kennari við
Miðbæjarskólann í Reykjavík
1919—20 og 1929—35, en þann
vetur kenndi undirritaður fyrir
Valdimar. Hann varð þá kennari
við Menntaskólann í Reykjavík og
gegndi því starfi þar til hann
hætti vegna aldurs.
Aukakennslu hafði hann lengi
mjög mikla og kom tvennt til,
miklar vinsældir og tilfinnanleg
vöntun íþróttakennara. Áhrifa
Valdimars gætti víða í skólum og
íþróttafélögum í Reykjavík og
Hafnarfirði, allt þar til hann tók
við Menntaskólanum.
Kynni mín og Valdimars hófust
fyrst fyrir alvöru á árunum
1926—29. Ég man fyrst eftir hon-
um, sennilega 1926. Það var á
sumardaginn fyrsta. Þennan dag
sá ég í fyrsta sinn boðhlaup. Það
fór fram á Austurvelli. Völlurinn
var gersamlega þakinn drengjum
á ýmsum aldri, sem tóku þarna
þátt í því, sem ég nefni tvöfalt
boðhlaup. Hlaupið fór fram með
einstakri prýði og stjórnsemin var
með ágætum. Þessi atburður er
mér enn i fersku minni, fyrir allt
lífið og fjörið, sem yfir drengjun-
um var. Þetta var líkt Valdimar
eins og ég hefi alltaf þekkt hann.
Þetta hlaup var þáttur í sumar-
fagnaði og árlegri skemmtun til
fjáröflunar fyrir Barnavinafélag-
ið Sumargjöf. Um fjölda ára var
Valdimar ein af styrkustu stoðum
þessa ágæta félags, sem á sér
langa menningarsögu.
Fyrir nokkrum árum kom að
því, að Valdimar gekk alls ekki
heill til skógar vegna sjúkdóms,
sem margir kemba ekki hærurnar
af að hafa. En vegna sinnar al-
þekktu skapfestu og fyrirhyggju
með líferni sitt allt verður ekki
annað séð en hann leiki við hvern
sinn fingur enn í dag.
1 dag, þann 10. apríl, eruð þið
hjónin á flugi um himinblámann
til sælla sólarlanda. Telja má að
þetta sé orðinn árviss atburður,
einskonar lífmagnari frá kuldan-
um og eilífum útsynningi sem allt
ætlar að drepa hér norður við
íshaf. Þetta verður ykkur til upp-
yngingar og aukinnar heilsu.
Verður ekki annað séð en þið
séuð að öllum líkindum að lifa
upp brúðkaupsnóttina 31. desem-
ber 1922. Og þá er vel. Hins vegar
munu margir sakna vina í stað,
samanber fimmtugsafmælið,
þegar veitt var með einstakri
rausn, sem gleymist ekki.
Valdimar hefur aldrei verið
neinn risavaxinn stórgripur að
vallarsýn; Hinsvegar hefur hann
alltaf verið snarráður og kvikur
andlega og líkamlega, og karl-
mennska hans hefur alla tfð verið
fyrir ofan allt meðallag. Holda-
fari sínu hefur hann haldið f hófi
með hyggindum og festu, enda er
hann nú áttræður íturvaxinn,
þráðbeinn éins og ungur maður,
kvikur og léttur í spori.
Skaplaus maður hefur Valdi-
mar aldrei verið. heldur er lundin
ör og hlý. Hins vegar er skapið
með ágætum svo vel tamið, að
eðliskostir, góðvild, sanngirni,
hæverska og drenglyndi hafa alla
tfð ráðið öllu í sambýli við sam-
ferðamennina. Kímnigáfa hans er
mikil og snar þáttur í því hve
skemmtilega honum er auðvelt að
vera í umgengni við alla menn.
Þegar á ungum aldri var
Valdimar snemma vel pennafær
og mun hafa átt allríka hneigð til
ritstarfa og smásagnagerðar. Þess
um hugðarefnum hefur hann þó
flíkað minna en efni líefðu getað
staðið til. Hagmælska hans í
bundnu máli er oft skemmtileg,
hnittin og sýnir í þessu mjög góð
skil á kunnáttu hans með fer-
skeytluna.
Með komu Valdimars að
Menntaskólanum færðist alveg
nýtt lff í handknattleikinn, sem
þá var eiginlega alveg nýbyrjaður
göngu sfna hér á landi. Var það
góð ráðstöfun að láta fjölda efstu
bekkja skólans dæma alla hand-
knattleikskeppni ínnan skólans
og jafnvel utan. Þetta var góður
búhnykkur íþróttinni til fram-
dráttar. Piltarnir lærðu leik-
reglurnar upp á punkt og prik.
Enginn vildi beita röngu, ekki
heldur þola órétt. Leikirnir urðu
óskrifuð lög um rétta dóma og
drenglyndi.
Sæmdarheitið „aldamótamenn“
hlaut mikill fjöldi manna, sem
fæddist rétt fyrir og eftir alda-
mótin. Þessir menn voru eins og
slegnir eldi vorhuganna. Þeim
þótti það veglegt verkefni að
afmá og leiðrétt kúgun, örbirgð
og óréttlæti liðinna alda. Það
vakti fyrir þeim að hefja þjóðina
vitsmunalega, verklega og
menningarlega til stærstu átaka.
I kvæði sínu „Vorgyðjan
kemur" segir Guðmundur
Guðmundsson skólaskáld m.a.:
„Farðu um löndin eldi, svo veldi
þitt víkki, vorblær ylji dali og bali
hver prýkki. Komdu og bræddu
ísinn, ó dísin mfn dýra, dróma
leystu af sænum með blænum
þeim hýra.“ Og með ljóðinu og
laginu „Vormenn tslands" reis
voldug alda til menningar og
manndáða um allt Island.
Ungmennafélög, bindindis-
félög, kvenfélög, svo eitthvað sé
nefnt, efldu öll góð öfl og þokuðu
þjóðinni saman um alla firði
fjalla milli, innst til dala og yztu
annesja. Peningar voru engir til,
en á þessum árum reis þegn-
skylda og fórnfýsi íslendinga
allra hæst. Menn voru ekki að
spyrja um borgun, en það var
unnið baki brotnu að öllum mál-
um, sem gátu orðið landi og lýð til
farsældar. Á næstu árum urðu
framfarirnar undraverðar. Um
þessi tímamót hafa verið ritaðir
ágætir annálar, eins og öllu full-
orðnu fólki er kunnugt. En Valdi-
mar, öldungurinn okkar I dag, er
fæddur í húð og hár aldamóta-
maður.
Valdimar beitti sér fyrir sund-
skálabyggingu í Örfisey og fleiri
framkvæmdum árin 1925—28.
Hann var forystan lífið og sálin.
Allt meginverkið var unnið af
ósviknum þegnskap. Valdimar og
þrír bræður, sem allir voru tré-
smiðir, hófu verkið klukkan 8 að
kvöldi, en sundskálinn var fok-
heldur klukkan 5 að morgni.
Steindór Björnsson frá Gröf kom
hér drengilega við sögu, eins og
hans var von og vísa. Guðmundur
Kristinn, Benedikt Waage,
Erlingur Pálsson og ennþá fleiri
lögðu málinu lið með atorku.
Sveinn í Völundi, Hallgrímur
Benediktsson og Jón Þorláksson
munu allir hafa gefið efni í skál-
ann.
Valdimar stjórnaði fjölda sund-
sýninga, sá um kappsund og
kennslu. Næsti áfanginn var
smiði tveggja báta til kappróðra.
Fyrsti kappróðurinn var háður
við sjóliða á Fyllu, sem átti að
annast strandgæzlu fyrir Is-
lendinga. Danirnir unnu naum-
lega. Bátar íslendinga voru svo-
nefndir Engeyjarbátar. Voru þeir
of stuttir og þvf skriðminni. Næst
komu til færeyskir bátar, sem
voru mjög rennilegir. Einn eða
tvo slíka báta átti Ólafur Gíslason
forstjóri í Viðey og lánaði þá.
Næsta sumar unnu Islendingar.
Dönum líkaði stórilla og vildu fá
að keppa á sínum bátum. Nú var
dregið um bátana og kom hlutur
Islendinga upp. Marteinn
Guðmundsson myndskeri var for-
ræðari i þessari keppni. Marteinn
þekkti úrvalsræðara suður i Höfn-
um og safnaði úrvalsliði. ís-
lendingar unnu með mikilli
sæmd.
Valdimar hugði nú að því að
láta smiða útvalskappróðrarbáta.
Þorsteinn Daníelsson forstjóri í
Slippnum lét smiða tvo nýja báta.
Vorið eftir var efnt til keppni
milli tólf skipshafna af flota
togaranna. Morgunblaðið brá
drengilega við og bauðst til að
gefa verðlaun i keppninni. En
blaðið gerði betur. Það fékk
listamanninn Ásmund Sveinsson
til að gera undurfagra hafmey,
sem varð mikið listaverk. Fyrstu
keppnina unnu sjómenn úr skips-
höfninni af togaranum Barða.
Stakkasundið fór fyrst fram við
Örfirisey 1926. Menn vor alklædd-
ir í sjóstakk og sjóstígvélum.
Vegalengdin var 100 metrar.
Sigurjón Olafsson formaður
Sjómannafélagsins var hlynntur
því að félagið gæfi verðlaunabik-
ar. Valdimar gekk á stjórnarfund,
hélt þar stutta ræðu, sem gerður
var að góður rómur. Stjórnin gaf
virðulegan bikar, sem er í fullum
gangi enn í dag.
Þetta spjall er eftir beztu fáan-
legum heimildum. Ekkert er of-
sagt en fleira forvitnilegt ósagt.
Valdimar Sveinbjörnsson er
kvæntur Herdísi Maju Brynjólfs-
dóttur fyrrverandi sjómanns, sem
var sannur sómamaður. Heimili
þeirra hjóna á Njálsgötu 59 er
rómað fyrir einstaka gestrisni,
myndarbrag og glaðværð. Börn
þeirra eru fímm, fjórir synir og
ein dóttir. Með þeim öllum er það
sameign, að þau hafa hlotið í arf
alla beztu eiginleika foreldranna.
Beztu þakkir fyrir fimmtíu ára
viðkynningu.
Aðalsteinn Hallsson.
Árni Helgason, Stykkishólmi:
Gróandi þjóðlíf í
stað eiturnautna
Ég hlustaði fyrra föstudag á
forystugreínar dagblaðanna. Ég
tók sérstaklega eftir grein
Morgunblaðsins, sem að fnínum
dómi vill taka þannig mál hins
daglega lífs, að til umhugsunar
verði. Og það fór þannig að mér
varð ýmislegt til umhugsunar.
Greinin bendir réttilega á, á
hvaða hraðleið hin íslenska þjóð
er á leið til óheilbrigðari lifnað-
arhátta, óhóflegra kröfugerða,
minnkandi lífsfyllingar og sem
sagt verra lífs. Og svo er spurt.
Hvað veldur? 1 fljótu bragði
virtist mér blaðið gefa 1 skyn að
þarna væri forsjá þjóðarinnar að
verki. Þessu átti ég ekki létt með
að átta mig á, því þeir Morgun-
blaðsmenn sem að ritsmíð þessari
stóðu, vita betur. Það má kannski
segja að forráðamenn þjóðarinn-
ar eigi hér mikla sök fyrir að
snúast ekki gegn þessum voða af
oddi og egg. Skuli ekki láta sig
lífsgæfu hvers einstaklings varða
því að ráðast gegn þessum vanda,
breyta almenningsálitinu og fá
góða menn og konur til liðs við
hamingju lands og þjóðar. Hver
heilbrigður og hugsandi þegn sér
hvers vegna svona er komið fyrir
þjóðinni.
I stað lífsvatnsins liggur hún
við görótta pytti eiturnautna og
þar súpa ungmennin af. Skólarn-
ir, menntastofnanirnar eru sýrðar
af þessu, félagslífið, samkvæmis-
lífið, alls staðar rennur þessi
eiturelfa í gegn, og sýkir um leið.
Það þarf ekki marga gikkiná í
hverri veiðistöð og er þess
skemmst að minnast að eitt epli
Árni Helgason
getur sýkt allan kassann. Þarna
liggur hundurinn grafinn. Allir
hugsancy menn eru á sama máli
um að tóbak, áfengi og aðrar
eiturnautnir séu þau spillandi öfl
í þjóðfélaginu sem spili undir
lægstu hvötum mannsskepnunn-
ar. Daglegir viðburðir eru að sjá
unga og gamla sem þessar eitur-
nautnir hafa gert að vesalingum
og í stað þess að þjóðin snúist til
varnar og stemmi á að ósi er talað
um drykkjumannáhæli og sjúkra-
hæli handa þeim, sem ekki eru
orðnir annað en brotajárn á sam-
félagsins haug. Við vitum ef að
allir þeir, sem unna íslenskri þjóð
gerðust einhuga í að útrýma þess-
um eiturnautnum úr þjóðlífinu,
yrðu fyrirmyndir heilbrigðs
lífernis, þá ynnist margt. Við
fengjum heilbrigðar sálir í
hrausta líkama, þyrftum engin
drykkjumannahæli og þau sjúkra-
hús, sem til eru 1 landinu, myndu
anna þeim, sem þangað þyrftu
eðlilega að leita. Svona er þetta
einfalt og þessu hefði Morgun-
blaðið getað svarað í sinni
forystugrein og ekki þurft að hafa
neitt spurningarmerki.
Það er talað um, að hækka þurfi
kaupið. En það tala fáir um með-
ferð fjár f dag og hrökkva ekki
upp við þótt misfarið sé þar með
trúnað. Menn tala um unglinga-
vandamál, sem blikna fyrir hegð-
un fullorðna fólksins. Og eyðslan
hefir aldrei verið gegndarlausari.
T.d. hefir það komið fyrir í ver-
stöðvum ekki langt frá mér, að
þangað hefir komið á einum degi
heilt tonn af áfengi upp á
hundruð þúsunda, meðan þeir
hinir sömu hafa ekki getað greitt
lögboðin gjöld og lítið kauptún
eyðir ef til vill hálfu félagsheimili
Kúbumenn vilja
senda Garcia á
alþjóðamótið
SKÁKSAMBAND Kúbu hefur rit
að Skáksambandi íslands bréf og
óskað eftir því að koma kúbönsk-
um skákmanni á alþjóða skákmót-
ið, sem haldið verður í Reykjavík
í haust. Hafa þeir í því sambandi
nefnt sinn eina stórmeistara,
Sylvino Garcia. Er líklegt að þess-
ari ósk verði svarað játandi, enda
hafa Kúbumenn verið duglegir að
bjóða íslenzkum skákmönnum á
mót hjá sér. Fer Guðmundur
Sigurjónsson einmitt á eitt slíkt í
næsta mánuði.
í tóbak á ári, og svo er talað um
greiðsluþrot rfkisins — sameigin-
legs sjóðs allra landsmanna
skemmtiferðir til útlanda aldrei
verið stórkostlegri um leið og við
verðum að taka gjaldeyri að láni.
Öllu þessu og svo ótal mörgum
andstæðum í þjóðlffinu í dag á
heilbrigður maður erfitt með að
kyngja.
Þá skal því ekki gleymt, að það
er ekki sama, hvernig fjölmiðlar
halda á þessum málum, það er
ekki sama hvort þeir setja dýrðar-
Ijóma umhverfis alla þessa vit-
leysu og hleypa að ævintýra-
frásögnum af fréttum, sem snerta
þverrandi dyggðir og brot á vel-
sæmisreglum fslensks þjóðfélags,
eða fordæma það, sem miður fer,
og koma því þannig á pappírinn,
að allar ódyggðir séu fordæmdar
og fólkið fái andstyggð á eitur-
nautnum og spillingu mannlegrar
sálar. Hér er akur fyrir blöð eins
og Mbl. og velviljaðan og góðan
dreng eins og forsætisráðherra
okkar, þvf stjórn landsins þarf
allt annað en eyðilagðar sálir og
upplausn í heimilislffi.
Áfengi fyrir 1100
millj. kr. á 3 mán.
Afengissalan
1. jan. til 31. mars 1976.
Heildarsala:
Selt í og frá Reykjavfk ........................... kr. 813.055.295
Selt á og frá Akureyri ............................. kr. 116.282.295
Selt á og frá tsafirði ............................. kr. 28.782.320
Selt á og frá Siglufirði............................ kr. 17.582.260
Selt á og frá Seyðisfirði .......................... kr. 30.014.230
Selt í og frá Keflavík ............................. kr. 47.446.000
Selt í og frá Vestmannaeyjum ....................... kr. 30.148.485
kr. 1.083.310.885
Sömu mánuði 1975 var salan sem hér segir:
Selt i og frá Reykjavík ............................ kr. 640.349.501
Selt á og frá Akureyri ............................. kr. 76.744.260
Selt á og frá Isafirði ....:........................ kr. 22.894.840
Selt á og frá Siglufirði............................ kr. 12.410.900
Selt á og frá Seyðisfirði........................... kr. 19.053.790
Selt í og frá Keflavík ............................. kr. 32.099.420
Selt í og frá Vestmannaeyjum ....................... kr. 27.812.760
kr. 831.365.471
Söluaukning, miðað við sama tíma 1975, er 30,3% Þess ber að geta að
nokkrar verðhækkanir hafa orðið á áfengi.