Morgunblaðið - 05.06.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JUNl 1976
f
Faðir hans, Alexander Melville
Bell, kennari í mælskulist við
Lundúnaháskóla, var höfundur
hins fræga verks „Visible
Speech" (Sjónrænt mál), sem
var eins konar hljóðskrift, þar
sem táknin sýndu þá meðferð
vara og hreyfingar þeirra sem
voru í samræmi við eðlilegan
tón hverju sinni. — Þetta var
kerfið, sem átti að kenna þeim
heyrnarvana að mynda rétt
hljóð og tala eðlilega, — og var
hið sama kerfi sem prófessor
Melvitle Bell notaði til upp-
fræðslu kennaraefna slíkra við
Lundúnaháskóla.
Alexander Melville Bell hafði
eignazt þrjá syni, en misst tvo
þeirra úr berklum. Sá þríðji,
Alexander Graham, var einnig
haldinn tæringu og læknar
töldu að hann ætti skammt eftir
ólifað. — Prófessor Bell brá þá
á það ráð að yfirgefaLundúni og
prófessorsstöðu sína þar og
góða afkomu, en fluttist til
þorpsins Bradford í Ontaríó-
fylki í Kanada, ef það mætti
verða til að bjarga lífi þessa
sonar hans í heilnæmara lofts-
lagi þar, — og kraftaverkið
gerðist.
Tilefni þessarar frásagnar er
það baksvið, að eiginkona Alex-
anders Graham Bell var
heyrnarlaus frá tveggja ára
aldri, og gildar likur eru fyrir
því, að einmitt samvist hans við
heyrnarlausa hafi leitt til þess
að hann fann upp talsímann, —
með því að lif hans allt var leit
að þráðlausu sambandi við
þessa samferðamann.
Talsíminn átti aldarafmæli á
sl. ári og flestir munu í dag
kannast við bandaríska risa-
Kennari daufdumbra. Alexander Graham Bell, talar I uppfinningu sína. talslmann, er linan mílli New York og Chicago var opnuð 1892. Til
vinstri sést hann meðeiginkonu sinní hinni heyrnarlausu Mabel Hubbard (I9o9).
John Warcup Cornforth, hinn heyrnarlausi Nóbelsverðlaunahafi I efna-
fræði 1975
fyrirtækið „Bell Thelephon
System“. Alexander Graham
Bell er höfundur ótal uppfinn-
inga, hann var einn af braut-
ryðjendum flugsins, — hann
teiknaði fyrsta vatnsaflsbátinn
og hann á margar merkari
uppfinningar á sviði læknavís-
inda, m.a. fann hann upp tæki
til leitar að málmflísum í lík-
ama manna og hannaði undan-
fara stállungans, — þá hreins-
aði hann drykkjarvatn úr sölt-
um sjó. Þó að vísindin tækju
áhuga hans þá gleymdi hann
ekki hinu lífræna og hafði
áhuga á kvikfjárrækt og stund-
aði lengi. En alla tíð hélt hann
þó áfram því starfi að kenna
þeim daufdumbu að lesa og
tala. Takmark hans var að að-
hæfa þá venjulegum störfum á
hverju sviði og hann skipulagði
t.d. nám hinnar viðþekktu
Helenar Keller, sem sýndi og
sannaði hve langt er hægt að ná
í lífinu, þrátt fyrir áföll blindu
og heyrnarleysis, og jafnvel
sem nær meðfædda vöntun. Og
það var með virðuleik og stolti
sem Alexander Graham Bell
svaraði spurningum um starf
sitt á þessa leið: „Ég er kennari
heyrnarlausra!“
Við þessa frásögn er því einu
að bæta, að Bell lifði mjög
hamingjusömu hjónabandi með
sinni ágætu en heyrnarvana
eiginkonu Mabel Hubbard og
þau skrifuðu hvort öðru eldheit
ástarbréf væru þau fjarvistum
þó ekki væri nema fáeina daga
(hann beið hennar raunar ár-
um saman á biðilsbuxum), —
áttu þau saman þrjár dætur.
Mikilmennið lét ekki áfall konu
sinnar hafa áhrif á sig né for-
dóma gróma tilfinningar sínar.
— Að lokum vil ég víkja að
því, að í Stokkhólmsdvöl minni
sumarið 1973 vakti það sérstaka
athygli mína hve rík tillitssemi
við hindraða kom þar víða fram
við aðgang að hvers konar opín-
berum söfnum jafnframt hag-
ræðingu fyrir þá til að njóta
safnanna sem bezt — og til
jafns við aðra safngesti.
Samanburður í þessu efni i
heimahögum, þ.e. um tillits-
semi og hagræðingu, t.d. varð-
andi aðgang og skoðun Þjóð-
minja- og Listasafns Islands
virðist mér harla óhagstæður
okkur þar sem hið gagnstæða
kemur fram. — Já, því miður
stöndum við hér höllum fæti og
verðum að viðurkenna rang-
stöðu okkar, því fávíslegt væri
að ætla að hindraðir hafi minni
áhuga á listum en fólk almennt,
og um rétt þeirra verður ekki
deilt. — En hér er víðtækt svið
sem einungis verður gerð til-
raun til að opna til aukins skiln-
ings og umhugsunar. Opinn
hugur og fordómaleysi er það
þroskastig samfélagsins sem í
ríkum mæli getur'veitt
hindruðum lífsfyllingu sem
virkum þjóðfélagsþegnum til
allra dáða — og að þeirri þróun
mála ber heilshugar að keppa.
r
Samstillt virkjun hugar og
handar svo sem best má gerast
er markmið hins framsækna
þjóðfélags. Hér er andleg mót-
un og huglæg formun ekki síð-
ur mikilvægt atriði en svipmik-
il hlutlæg hönnun. — Þetta
kom mér í hug er ég las at-
hyglisvert viðtal við Dagbjörtu
Einarsdóttur fóstru, í Morgun-
blaðinu 18. mars sl. Einkum
varð mér þessi fyrirsögn við-
talsins minnisstæð: „Fái barn
lækningu í geðdeild, breytir
það ævi þess í 70 ár“.
— Nú hefur undirritaður
mjög takmarkaða þekkingu á
málefnum og vandamálum
slíkra, nema að því er mynd-
ræna tjáningu áhrærir, og hef-
ur um langt skeið haft mikinn
áhuga á sjónrænu listskyni
hinna þroskaheftu og geðsjúku
Hann hyggst ekki blanda sér í
þær áhugaverðu umræður um
málefni þroskaheftra og geð-
sjúkra er fram hafa farið í fjöl-
míðlum. en hins vegar skal í
þessu sambandi lítillega vikið
að ríkjandi vanmati á starfs-
hæfni þeirra, er vegna áfalla af
völdum sjúkdóma og slysa hafa
misst skilningarvit eða skaðast
á einn eða annan hátt, en halda
þó fullum gáfum og andlegu
atgervi.
Fyrir rúmu ári flutti undir-
ritaður óundirbúið erindi í lok-
uðum klúbbi um þetta efni og
var menntamálaráðherra þar
viðstaddur. Erindið vakti al-
menna athygli og þar sem skyld
mál eru í brennidepli um þess-
ar mundir virðist tækifæri til
að leggja hér orð í belg (grein
þessi var rituð á Dymbylviku).
Sú staðreynd er fyrir hendi,
að fái einstaklingur, er einhver
slík áföll hefur hlotið, tækifæri
og aðstöðu til að þroska eðlis-
Iæga greind og hæfileika sína,
getur hann ekki einungis náð
ótrúlegum árangri miðað við
gefnar aðstæður syo að til
afreka telst, og í betra falli,
orðið mætur og virkur þjóð-
félagsþegn, heldur og einnig f
einstaka tilviki afburðamaður
svo sem Helen Keller, en
hennar sögu þekkja flestir eða
t.d. John Warcup Cornforth.er
hlaut Nóbelsverðlaun í efna-
fræði árið 1975, ásamt dr.
Vladimir Prelog frá Sviss.
Lisl og hönnun
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Dr. John Warcup Cornforth
er fæddur árið 1917 og missti
heyrn á unga aldri. Eftir missi
heyrnarinnar hélt hann þó
áfram námi og skólagöngu i
heimaborg sinní Sydney í
Ástraliu. Síðan lá leið hans til
Oxford í Englandi þar sem
hann lauk námi í efnafræði
með doktorsgráðu áríð 1941.
Frá árinu 1962 hefur dr. Corn-
forth verið yfirmaður efna-
rannsókna við tilraunastofnun í
ensku borginni Sittingbourne.
Að sjálfsögðu hefur heyrnar-
vöntunin valdið Cornforth
nokkrum erfiðleikum við nám
og störf, en þessi hæfileikamað-
ur er þeirrar gæfu aðnjótandi
að vera giftur konu, sem einnig
er efnafræðingur að námi og
verið hefur hans styrka stoð,
m.a. kennt samstarfsmönnum
hans að ræða við hann á vara-
máli (sem raunar er auðvelt og
á flestra færi ef vilji er fyrir
hendi og varahreyfingar
óþvingaðar). Á námsárum
Cornforths í Oxford var hann
uppáhaldsnemandi prófessors
Roberts Robinsson, en sá hlaut
Nóbelsverðlaunin í efnafræði
árið 1947.
Þegar dr. Cornforth fékk til-
kynninguna um Nóbelsverð-
laun sín var hann í miðju rann-
sóknaverkefni við háskólann i
Brighton og komst svo að orði
að þetta kæmi sér á óvart, „en
ég er mjög ánægður með að
deila verðlaununum með hin-
um mikilhæfa prófessor
Pi elog“.
— Þetta mun að vísu í fyrsta
skipti, sem mSður sem misst
hefur heyrn hlýtur Nóbelsverð-
laun frá stofnun þeirra (1895),
en sýnir og sannar hve langt
verður náð við aðlagaðar að-
stæður, skilning og raunhæft
mat á möguleikum þess sem í
hlut á hverju sinni, þrátt fyrir
það sem tapað er og ekki verður
endurheimt.
í Kanada stjórnar blindur
maður virðulegum tón-
listarskóla og ferst það vel úr
hendi, og fjölmörg hliðstæð
dæmi mætti nefna, en fram að
þessu hefur einkum verið um
dugmikla einstaklinga að ræða,
sem af eigin rammleik hafa
haslað sér völl og unnið frá-
bæra sigra. Þó skal því ekki
gleymt, að þeir hafa oftast notið
þeirrar gæfu að hljóta rétta að-
stoð og alast upp við réttan
skilning á högum þeirra, því að
i flestum tilvikum reynist hér
vanmat ásamt rótgrónum for-
dómum og viljaleysi samfélags-
ins, það sem lokar leiðum og er
þyngsta þrautin og er ósjaldan
snöggtum meiri hindrun en
meinið sjálft.
Erlendis hafa framfarir við
skólun og margþætta fræðslu
tekið risaskref á undanförnum
áratugum, og einnig hefur hér-
lendis einarðlega verið sótt
fram. Sem dæmi má nefna að
ytra hafa hindraðir á sjón og
heyrn náð tilskildum námsár-
angri til lokaprófs við gildar
æðri menntastofnanir til jafns
við aðra nemendur.
Sá dagur kemur að ekki telst
til afreka af þeirra hendi að
Ijúka menntaskóla- eða
háskólaprófi, en við núverandi
aðstæður mun það vafalitið
mikið afrek hérlendis, og sjálf-
sagt verður það alltaf í hinum
erfiðari tilfellum.
Það ætti að vera auðskilið að
menn missa ekki gáfur né hæfi-
leika á mörgum sviðum við tap
sjónar eða heyrnar frekar en
t.d. við tap handar eða fótar,
hins vegar skerpist ósjaldan
næmi á öðrum sviðum og bætir
að nokkru hið tapaða. Hér kem-
ur einmitt inn í myndina það
atriði, að réttur skilningur
ásamt skilyrðum til athafna
getur skipt sköpum um þroska
og lífshamingju þessa fólks.
— Það er eftirtektarvert, hve
ófá mikilmenni hafa verið leið-
sögumenn og kennarar
hindraðra, og mig fýsir að
minnast hér eins þeirra,
Alexanders Graham Bell (1843
— 1922), sem nefndur hefur
verið Leonardo da Vinci seinni
tíma. Hann var lærður kennari
daufdumbra með þá sérgrein
að kenna þeim að mynda hljóð.
Virkjun 1
staðvanmats
j