Morgunblaðið - 26.08.1976, Blaðsíða 19

Lána-
málin
hindra

og við-
gerðir
fiski-
skipa
innan-
lands
Það eru ekki aðeins fiskiskip
sem þarfnast viðgerða. Hér er
varðskipið Óðinn f slipp f
Reykjavík, en nýlega var fram-
kvæmd umfangsmikil viðgerð
og breyting á skipinu f Dan-
mörku. Höfðu betri iánakjör
erfendis áhrif á þá ákvörðun?
(ljósmynd Mats Wibe Lund).
lánamálin hindra nýsmfði og
viðgerðir fiskiskipa innan-
lands...
Mikið hefur verið fjallað nú
síðasta árið um skuttogara-
kaupin, sem gengið hafa yfir
landið eins og flóðbylgja. Hafa
margir orðið til að gagnrýna
togarakaupin sem slík á þeirri
forsendu, að fiskiskipaflotinn
sé nú orðinn alltof stór, þó að
enginn hafi enn, svo mér sé
kunnugt, treyst sér til að gefa
upp æskilegustu stærð flotans.
Þrátt fyrir minnkandi þorsk-
afla miðað við sókn og alvarleg-
ar staðreyndir „svörtu" skýrsl-
urinar má ekki dæma alla end-
urnýjun fiskiskipaflotans sem
eitthvert feigðarflan. Það er
fullkomlega eðlilegur hlutur,
að endurnýjun fiskiskipaflot-
ans beinist að þeirri gerð skipa,
sem náð geta miklum afla með
tiltölulega lítilli áhöfn og býður
auk þess upp á betri vinnuað-
stöðu fyrir áhöfnina en áður
hefur þekkzt. Annað mál er svo
það, hvort skynsamlega hafi
verið staðið að kaupum þessara
skipa. Vil ég hér fjalla nokkuð
um afleiðingar þessara miklu
skipakaupa.
I fyrsta lagi má nefna, að
skipin voru keypt í tugatali af
ýmsum gerðum og stærðum, án
þess að reynsla væri fengin af
þvi hvaða skip hentuðu bezt við
islenzkar aðstæður. Nú hefur
reynslan t.d. leitt i ljós, það sem
forsvarsmenn innlends skipa-
MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 26. ÁGUST 1976
19
Sveinn S. Hannesson viðskiptafræðingur:
smiðaiðnaðar töldu sig sjá fyrir,
þ.e. að litlir skuttogarar (undir
500 br. lestir) væru hagkvæm-
ari við Islenzkar aðstæður en
stórir skuttogarar (um og yfir
700 br. lestir).
Annað atriði leiðir í raun
beint af hinu fyrra, en það er
geysileg skuldasöfnun erlendis
með tilheyrandi þunga í
greiðslubyrði vegna innflutn-
ings svo margra skipa á fáum
árum.
Frá 1972 hafa erlend lán
vegna kaupa á skuttogurum
numið 80% af kaupverði skip-
anna og verið til 8 ára, en þar af
eru 13% með ríkisábyrgð og á
sá hluti lánsins að greiðast upp
um leið og erlendu lánin falla í
gjalddaga. Þau 67%, sem eftir
eru, eru lánuð úr Fiskveiða-
sjóði tslands á þann hátt, að
erlendu lánin greiðast upp á 8
árum, eins og áður sagði, en
endurgreiðast af kaupendum
skipanna á 18 árum.
Af þessu má Ijóst vera, að
fjármagn það, sem Fiskveiða-
sjóður íslands hefur til ráðstöf-
unar, er ekki aðeins bundið
mörg ár fram í tímann, heldur
fer þessi byrði vaxandi næstu
árin, á meðan verið er að greiða
niður erlendu lánin.
Þriðja atriðið, sem ég vil
telja alvarlegustu afleiðingu
þessara miklu skipakaupa, eru
áhrif á innlenda skipasmiði.
Hætt er við, að innlend skipa-
smíði dragist verulega saman
eða leggist alveg niður, eins og
gerðist í kjölfar skipakaupanna
miklu I tið nýsköpunarstjórnar-
innar eftir síðari heimstyrjöld-
ina. Með þvi er ekki átt við, að
um verkefnaskort verði að
ræða, þar sem áætlað hefur ver-
ið að afkastageta innlendra
skipasmíðastöðva sé ekki svo
mikil að nægi til að endurnýja
nema hluta þeirra skipa, sem á
næstu árum falla úr vegna ald-
urs og tjóna auk þess, sem tii
fellur af endurnýjun vegna úr-
eldingar eða óhagkvæms rekst-
urs og breyttra veiðiaðferða. Á
hinn bóginn er þegar farið að
gæta hjá innlendum skipa-
smíðastöðvum áhrifa þeirra
miklu greiðsluskuldbindinga,
sem lagðar hafa verið á Fisk-
veiðasjóð og hér að framan hef-
ur verið getið. Fiskveiðasjóður
á nefnilega einnig að lána til
kaupa á fiskiskipum, sem smið-
uð eru innanlands, og tii meiri-
háttar breytinga og viðgerða á
fiskiskipum, auk lána til fisk-
vinnslustöðva.
Lánum Fiskveiðasjóðs vegna
nýsmiði fiskiskipa innanlands
er í felstum tilfellum þannig
háttað, að lán eru veitt í áföng-
um eftir því sem smiði skip-
anna miðar áfram. Lánin hafa
numið 71% af kostnaðarverði
framkvæmda, en endanleg lán
til kaupenda skipa nema 75%
af matsverði. Auk þessa lánar
Byggðasjóður 10% af verði
skipa, sem smíðuð eru innan-
lands.
Fjárskortur Fiskveiðasjóðs,
og reyndar Byggðasjóðs líka,
hefur nú þegar valdið því, að
greiðslur til innlendra skipa-
smíðastöðva hafa ýmist verið
skornar niður eða þær dregist á
langinn og þannig raskað eðli-
legum framkvæmdahraða inn-
lendu stöðvanna, sem aftur
veldur auknum kostnaði við
smíðina. Á sama tima hefur
hins vegar verið staðið við
gerða samninga við erlendar
skipssmiðastöðvar og greiðslur
til þeirra gengið með eðlilegum
hætti.
Margt bendir til þess, að nú
rísi í kjölfar „skuttogaraöld-
unnar“ önnur alda breytinga og
endurbóta á öðrum fiskiskip-
um. Hér er um að ræða annars
vegar lengingar á skipum og
hins vegar breytingar á yfirygg-
ingu þeirra. Auk þess er auðvit-
að mikil og vaxandi þörf fyrir
venjulegt viðhald fiskiskipa
með stækkandi skipastóli. Ekki
skal hér lagt mat é nauðsun
umræddra breytinga, en þær
eru að mörgu leyti af sömu
ástæðum og breytingin frá síðu-
togurum í skuttogara, þ.e.
vegna breytingar á notkun
skipanna og kröfu um bætta
vinnuaðstöðu áhafnar. Það er
hins vegar ljóst, að verulegar
breytingar á skipum, eins og
lenging þeirra og nýjar yfir-
byggingar, eru tiltölulega mjög
dýrar og vandséð hvernig Fisk-
veiðasjóður á að geta staðið
undir slíku, á sama tíma og
nýsmiði skipa tefst vegna fjár-
skorts.
Nú eru reglur Fiskveiðasjóðs
þannig, að sjóðurinn á að lána
67% af kostnaðarverði breyt-
inga af þessu tagi, þ.e.a.s. af
viðbótarstofnkostnaði, þó að
þvi tilskildu, að vátryggingar-
verðmæti skipanna hækki sam-
svarandi kostnaðinum. Til
minniháttar viðgerða er lánað
50% af kostnaði með sömu skil-
yrðum, en til venjulegs við-
halds fiskiskipa er ekki lánað.
Lánin eru til 5 ára og óháð því,
hvort verkið er unnið innan-
lands eða utan, að öðru en þvi,
að sé verkið unnið erlendis,
verða eigendur skipanna að út-
vega erlend lán.
Við fyrstu sýn kann að koma
spánskt fyrir sjónir, að Fisk-
veiðasjóður setur það skilyrði
fyrir lánveitingum, að eigendur
skipá útvegi erlend lán, en við
nánari athugun kemur I ljós, að
þetta er gert til að létta
greiðslubyrði sjóðsins.
Lán þessi eru annaðhvort
tekin af viðskiptabanka hér
heima (gjaldeyrisbanka) og
endurlánuð eigendum skip-
anna eða eigendurnir taka lán-
ið sjálfir, en bankinn veitir
ábyrgð á greiðslu þeirra. Lán
Fiskveiðasjóðs vegna breytinga
eða viðgerða erlendis eru síðan
greidd út á 5 árum, jafnóðum
og erlenda lánið fellur i gjald-
daga, en eigendi skipsins greið-
ir lánið hins vegar upp (til
Fiskveiðasjóðs) á 7 árum, þann-
ig að greiðslubyrði sjóðsins af
þessum sökum er óveruleg —
ef viðgerðin er framkvæmd er-
lendis.
Segja má að afgreiðsla leyfa
til að framkvæma viðgerðir á
skipum erlendis sé nú næsta
sjálfvirk, enda geta erlendar
skipasmiðastöðvar viðast hvar
boðið upp á þau lán, sem krafizt
er og oftast nema frá 60—80%
af heildarkostnaðinum, án til-
lits til þess hvort um er að ræða
venjulegt viðhald eða viðbótar-
stofnkostnað. Þá virðist ekki
standa á bönkum að veita nauð-
synlegar bankaábyrgðir til
tryggingar á greiðslu erlendra
lána, þó að slfkar ábyrgðir séu
ófáanlegar ef viðgerðir eru
framkvæmdar og fjármagnaðar
innanlands. Ekki er undirrituð-
um heldur kunnugt um að
Langlánanefnd hafi synjað
leyfis til lántöku erlendis vegna
viðgerða eða breytinga á fiski-
skipum, þó svo kunni að vera I
einhverjum tilfellum.
Forsvarsmenn innlendra
skipssmíðastöðva telja hér um
hættulega þróun að ræða, þar
sem þeir vita sig í flestum til-
fellum geta framkvæmt þær
viðgerðir og breytingar, sem
hér um ræðir, á sambærilegu
verði og erlendar stöðvar, en
vegna þeirra hagstæðu lána,
sem eriendu stöðvarnar geta
boðið með milligöngu lána-
stofnana, er innlendu skips-
smíðastöðvunum jafnvel ekki
gefinn kostur á að bjóða í verk-
in.
Nú þegar er vitað um nokkuð
mörg skip, sem fyrirhugað er
að gera á meiriháttar breyting-
ar og viðgerðir, þó mislangt séu
á veg komnar. Ef framkvæma
ætti þær hér innanlands myndi
að sjálfsögðu verða að útvega
meira fé til Fiskveiðasjóðs eða
annarra lánastofnana.
Það verður svo stjórnvalda
að vega og meta, hvort ekki sé
hagkvæmara fyrir þjóðarbúið
að láta frekar framkvæma
breytingar og viðgerðir á fiski-
skipum hér heima ef það er
hægt með sambærilegum kostn-
aði. Ef erlend lán eru hvort sem
er tekin til að fjármagna skipa-
viðgerðir erlendis, virðist fátt
mæla gegn því, að sambærileg
lán séu tekin og endurlánuð til
viðgerða hér innanlands, þar
sem innlendar skipssmiðastöðv-
ar eru nú starfræktar með
skertum afköstum vegna fjár-
skorts.
Reykjavik 16. ágúst, 1976
Sveinn S. Hannesson
viðskiptafræðingur.
Það eru ekki aðeins fiskiskip sem þarfnast viðgerða. Hér er varðskipið Óðinn f sfipp f Reykjavfk, en
nýlega var framkvæmd umfangsmikil viðgerð og breyting á skipinu í Danmörku. Höfðu betri lánakjör
erlendis áhrif á þá ákvörðun? (ljósmynd Mats Wibe Lund).