Morgunblaðið - 22.10.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. OKTÖBER 1976
Hjörleifur Sigurðsson:
Bragi Ásgeirs-
son og
félagsmálin
NORRÆNA
MYNDLISTAR-
BANDALAGIÐ
Bragi Ásgeirsson myndlistar-
maður — um langt skeið í Félagi
íslenskra myndlistarmanna,
sýningarnefndarmaður og for-
maður sýningarnefndar í nokkur
ár, ritstjóri blaðs Norræna mynd-
listarbandalagsins af hálfu
íslands og þar fram eftir götunum
— hefur tekið sér fyrir hendur að
gera félag sitt meira en lítið tor-
tryggilegt í augum lesenda
Morgunblaðsins. Hann ritar langt
mál í blaðið fimmtudaginn 23,
september sl. en hún á væntan-
lega að vera einskonar úttekt á
félagsmálum myndlistarmanna á
lslandi í dag. Um leið seilist hann
langt aftur í timann og getur þess
í fjórða dálkinum efst, að „FÍM
hefur ekki átt frumkvæði að aðild
að Norræna listabandalaginu
(sambandi norrænna myndlistar-
manna)“
Eigum við að byrja á að líta á
þetta atriði. í umræðunni um
bandalagið kemur fram ein óvið-
felldnasta blekkingártilraun
Braga í ailri ritsmíð hans. Fyrst
er frá því að segja, að hugmynd-
ina að norrænu myndlistarsam-
starfi átti sænski gagnrýnandinn
Gotthard Johansson. Hann bar
hugmynd sína fram í erindi, sem
hann flutti í Helsingfors á
styrjaldarárunum en erindið
sjálft var síðan prentað í tímariti
Ottos G. Carlsunds f júní 1943.
Sænskir myndlistarfrömuðir
skipuðu fljótlega einskonar
óopinbera nefnd til að vinna að
framgangi málsins en vitaskuld
áttu þeir erfitt með á þessum tíma
að ná beinum tengslum við starfs-
bræður sína og systur i Noregi,
Danmörku og á Islandi. Um mitt
sumarið 1945 var þó svo komið að
efnt var til undirbúningsfundar i
Kaupmannahöfn og síðan stofn-
fundar i Stokkhólmi 8. nóvember
sama ár. I Stokkhólmi voru mætt-
ir fulltrúar allra landanna fimm.
Af hálfu íslands sat fyndinn Vil-
hjálmur Finsen, þáverandi sendi-
herra okkar í Stokkhólmi. Við
þetta er einungis að bæta, að all-
löngu áður hafði borist bréf til
undirbúningsnefndarinnar frá
Bandalagi íslenskra listamanna
um það, að íslenskir myndlistar-
menn væru reiðubúnir að taka
þátt í hinu norræna samstarfi.
Þessi merkilega saga verður
Braga Asgeirssyni tilefni til að
fara niðrandi orðum um félag sitt
í Morgunblaðsgreininni. Við
teljum aftur á móti, að viðbrögð
íslenskra myndlistarmanna — og
fyrir hönd þeirra að formi til:
Bandalags íslenskra listamanna
— hafi verið hin markverðustu og
hljóti að skoðast hlutaðeigandi
forustumönnum til hins mesta
sóma nú rösklega þrjátíu árum
síðar. Islendingar hafa ekki ætíð
gerst aðilar að norrænu samstarfi
við upphaf þess. Og það hlýtur að
liggja nokkurn veginn í augum
uppi, að engir gátu átt frumkvæð-
ið að hinu norræna myndlistar-
samstarfi á þessum tíma nema
sænsku forsprakkarnir.
Eftir þennan dæmalausa útúr-
snúning segir Bragi Ásgeirsson:
„Bandalag það hefur reynst svo
máttvana að það hefur klúðrað
niður bandalagssýningum er
haldnar voru á tveggja ára fresti
um áratugaskeið. Sem betur fer
er bandalag þetta aftur I sókn um
þessar mundir a.m.k. hvað sam-
skipti listamanna innbyrðis
áhrærir, sem einungis fáir sér-
vitringar nenna að lesa." Það er
hreinn uppspuni að Norræna
myndlistarbandalagið hafi klúðr-
að niður bandalagssýningum, sem
haldnar voru á tveggja ára fresti
um áratugaskeið. Reyndar voru
sýningarnar haldnar árlega i
fyrstu. Ekki getur Bragi farið rétt
með það. Hér gætir ónákvæmni
eins og víða í skrifum hans.
Bandalagið — og um leið fulltrú-
ar deildanna fimm — tóku lýð-
ræðislega ákvörðun um það að
leggja stóru sýningarnar niður,
um stund að minnsta kosti. Rökin
voru þau í stuttu máli, að menn
töldu að sýningarnar væru hættar
að vekja verðskuldaða athygli
sýningargesta og best væri þess
vegna að reyna eitthvað nýtt. En
nú er rétt að fræða lesendur um
starfsemi bandalagsins og láta þá
sjálfa dæma um hvort ummæli
Braga hafa við rök að styðjast.
HVAÐGERIR
BANDALAGIÐ?
Norræna myndlistarbandalagið
hefur efnt til fjölda myndlistar-
sýninga, bæði einstaklinga og
hópa um Norðurlöndin öll eftir að
stóru sýningarnar voru lagðar
niður. Hingað til lands hafa kom-
ið að minnsta kosti fjórar sýning-
ar á vegum þess: Danskar vatns-
litamyndir, bókasafnssýningarn-
ar Norræn grafík og Döderhultar-
en og von er á einni til viðbótar á
næstu dögum:færeyskum grafík-
verkum. Þá mun tslandsdeildin
senda héðan farandsýningu um
„Islensk mónumentalverk '. Þeg-
ar bókasafnssýningarnar voru og
hétu, fengu íslenskir myndlistar-
menn í fyrsta skipti I sögunni
greidda nokkra fjárupphæð sem
leigugjald fyrir myndir á listsýn-
ingu. Þetta gerðist fyrir atbeina
Norræna myndlistarbandalags-
ins, sem einkum ástundar funda-
höld og semur firnalangar álykts-
gerðir, sem einungis fáir sérvitr-
ingar nenna að lesa, að sögn
Braga Ásgeirssonar.
Bandalagið gaf út blað sitt um
tveggja ára skeið. Blaðið var kost-
að af Norræna menningarsjóðn-
um í tilraunaskyni. Þetta var
hvortveggja í senn upplýsingarit
og kynning á norrænni myndlist,
málefnum myndlistarmanna og
aðstöðu þeirra í samfélagi okkar.
Blaðið er nú hætt að koma út.
Margir sakna þess og telja að það
hafi gert talsvert gagn. Um skeið
hefur sérstök nefnd starfað að
athugun á útgáfumálum hjá
bandalaginu. Hún hefur þegar
gert raunhæfar athuganir og sam-
ið álitsgerðir en þær eru ekki
firnalangar.
Sveaborgarmálið hefur lengi
verið á dagskrá Norræna mynd-
listarbandalagsins. Það snýst í
stuttu máli um það hvort rejsa
beri sérstaka listdreifingarstöð
fyrir norræna myndlist. Flest
bendir nú til að þessi miðstöð
verði reist í einni eða annarri
mynd í náinni framtíð á eyjunni
Sveaborg utan við Helsingfors.
Bandalagið hefur lengi unnið að
undirbúningi og framgangi þessa
máls eins og fyrr var nefnt. Deild-
ir þess hafa ekki talið eftir sér að
sitja marga fundi og gera áætlan-
ir, ef hugsýn þeirra um frjórra og
traustara samstarf kynni að vera
að veruleika.
Hér ber einnig að geta þess, að
árið 1975 kom út álitsgerð nor-
rænnar embættismannanefdar,
sem fjallað hafði um myndlitar-
samstarfið. Álitsgerðir og for-
rannsóknir hennar eru prýðilega
unnar og hljóta að tengjast Svea-
borgarhugmyndinni. Knútur
Hallsson skrifstofustjóri var full-
trúi tslands í nefndinni.
Nú er unnið að því á vegum
bandalagsins að koma upp gesta-
vinnustofum myndlistarmanna
um öll Norðurlönd og tengja sam-
an stjórnun þeirra, sem fyrir eru.
Jafnan hefur verið gert ráð fyrir
því, að fimm vinnustofur og íbúð-
ir risu af grunni á Sveaborg i
tengslum við miðstöðina þar. Þá
hefur bandalagið nýlega gerst að-
ili að rekstri dvalarstaðar vísinda-
manna og listamanna I Rómaborg.
HVtTBÓK FlM
Bragi byrjar ritsmíð sína á að
ræða um Hvítbók FlM. Hann eyð-
ir undarlega mörgum línum til að
velta fyrir sér hvort hún hafi ver-
ið ætluð félagsmönnum einum
eða fólki utan FlM. Vitaskuld er
bókin einkum ætluð fólki utan
FlM. Það liggur I hlutarins eðli. Á
forsíðu hennar stendur: Hvítbók
FlM, greinargerð Félags
íslenskra myndlistarmanna um
deilu þess og Borgarráðs Reykja-
víkur. Svo einfalt er málið. Þegar
horfið var að því ráði að gera
greinargerð þessa út í ritlings-
formi, þótti mönnum rétt að setja
hana í stærra samhengi, bæði
hvað snerti eðli og markmið
myndlistar og félagsmál mynd-
listarmanna — einkum vegna
þeirra mörgu, sem litið hafa
kynnt sér þessa listgrein. Ritling-
urinn varð þannig um leið upplýs-
inga- og fræðslurit en Braga Ás-
geirssyni er stundum — þegar
það hentar honum í aðkasti að
félagi sinu — meinilla við að FlM
skipti sér af slíkum hlutum. Samt
stendur skýrum stöfum I lögum
félagsins um tilgang þess, að þvi
beri: „að kynna Islenska myndlist
hérlendis og á erlendum vett-
vangi m.a. með því að gangast
fyrir myndlistarsýningum og
hverskonar fræðslustarfsemi um
myndlist" (2. gr. 2, lög FlM).
Bragi amast semsé við fræðslunni
í bæklingnum og á siðustu Haust-
sýningu.
I Morgunblaðsgreininni slær
hann úr og i en lýsir aftur á móti
eftir fræðslu á sýningum septem-
bermanna, jafnvel þótt þeir
kynnu að bera niður á Kjarvals-
stöðum að einu ári liðnu. Hvað á
svona grautargerð að þýða? Allt
þetta skilst raunar betur, ef menn
fletta upp á dómum Braga Ás-
geirssonar um Septem. ’76 og
Haustsýningu FÍM 1976. Það er
rangt hjá Braga, að ekki hafi ver-
ið fjallað um greinargerðina hjá
félaginu. Hún var margsinnis tek-
in til meðferðar á fundum stjórn-
ar, sýningarnefndar og á félags-
fundum og samþykkt á þann veg,
að enginn mælti gegn henni. Þá
er ennfremur rangt hjá Braga að
upplýsingar til „óbreyttra"
félagsmanna eins og hann segir
hafi verið í lágmarki meðan á
Kjarvalsstaðadeilu stóð og „allt á
huldu í svörum ef að var spurt."
Fréttum af deilunni var miðlað
eins fljótt og unnt var. Bragi As-
geirsson mætir sjaldan á félags-
fundum. Til þess hefur hann gild-
ar ástæður. En þegar hann fer að
segja opinberlega frá því hvað
þar hafi gerst og hvernig málum
hafi verið skipað, ber honum for-
takslaust að geta heimilda sinna.
FAGFÉLAG EÐA EKKI
Braga er mikið i mun að koma
þeirri skoðun sinni á framfæri, að
FtM geti vart talist fagfélag.
Reyndar er þetta fyrst og fremst
þáttur herferðar hans gegn Hvít-
bókinni. Rök hans eru hinsvegar
dálítið þokukennd. Broslegust er
þó tilvitnun hans í orðabókina og
að FlM geti vart talist fagfélag
vegna þess skilnings „sem al-
mennt er lagður í fagfélög" Bragi
gerir aðeins veikbyggða tilraun
til að gera grein fyrir þessum
„almenna” skilningi. Helst mætti
nefna, að hann segir FlM lokað
félag og að margir myndlistar-
menn standi utan þess í dag. Sam-
kvæmt þessari kenningu greinar-
höfundarins er Konstnárnas
Riksorganisation i Svfþjóð alls
ekki fagfélag, af því að nokkur
hundruð myndlistarmanna þar í
landi hafa fylkt sér um annað
félag. KRO hefur samt innan vé-
banda sinna nokkrar þúsundir
myndlistarmanna og hefur mjög
beitt sér fyrir hagsmunamálum
þeirra. Það hlýtur þvl að teljast
kjarni samtaka þessarar stéttar.
Ef þessi kenning á við gild rök að
styðjast, er Bildende kunstneres
Forbund I Danmörku heldur ekki
fagfélag sakir þess, að margir
myndlistarmenn hafa sagt skilið
við það, að minnsta kosti um
stundarsakir. Engu að síður er
BKF langöflugustu samtök stétt-
arinnar í Danmörku. Enn skýrari
dæmi mætti taka úr verkalýðs-
hreyfingu. Hér var á ferðinni um
daginn kona úr samtökum
verslunarmanna I Svíþjóð. Hún
skýrði frá því, að í samtökunum
væru aðeins fimmtiu prósent
þeirra, sem störfuðu I greininni.
Þannig mætti lengi telja. Allir
hljóta að sjá, að þessi röksemdar-
færsla Braga Ásgeirssonar stang-
ast mjög á við raunveruleikann.
Honum hefði verið nær að leita
upplýsinga hjá vönu félagsmála-
fólki en grípa til orðabókarinnar.
Um hitt atrið er það að segja, að
FlM gerir ekki strangari kröfur
um inngöngu en mörg önnur
félög. Það setur umsækjendum
nokkur grundvallarskilyrði og
dæmir síðan sjálft um hæfni
þeirra á aðalfundi. Sliku mati má
jafna til prófs, til að mynda í
frjálsum háskóla, ef menn vilja
lita þannig á málið. Þetta er vita-
skuld ekki eina aðferðin, sem
hægt er að viðhafa til að bæta við
nýjum félagsmönnum. Hitt orkar
jafnan tvímælis hvort almenn
félög einhverrar*stéttar eiga að fá
stofnunum utan þeirra nokkurt
vald til að hafa áhrif á félagsað-
ildina. Þetta er reyndar eitt af
fáum atriðum í greininni, sem
vert er að ræða nánar.
Á siðustu árum hefur FlM ver-
ið að stækka og vikka út verksvið
sitt. Allmargir myndlistrarmenn
— sem um tima mynduðu önnur
félög — hafa gengið til liðs við
það á nýjan leik og fólk á öllum
aldri hefur bæst við. Við sjáum
ekkert því til fyrirstöðu, að sem
flestir íslenskir myndlistarmenn
geti á næstu árum sameinast um
það sem allsherjar hagsmunafél-
ag sitt.
ALÞJÓÐASAMSTARFIÐ
Bragi ræðir um „myndlistar-
geira UNESCO” og kvartar undan
því, að við höfum ekki enn gerst
aðilar að honum. Það er kannski
ekki alveg út I hött. Aðildin er
hins vegar flóknara mál en hann
vill vera láta. Bragi segir einnig,
að óskiljanleg töf og hik hafi
klúðrað boðinu til FlM um að
senda tvo fulltrúa á fundinn í
Schwerin sumarið 1975. Þetta eru
hrein og klár ósannindi. Formað-
ur félagsins tilkynnti Braga, að
FlM gæti ekki sent viðbótarful!
trúa af fjárhagsástæðum end
treysti það honum og Gylfa Gísla-
syni til að koma fram fyrir hönd
félagsins. Við sjáum ekki betur
en að Bragi Ásgeirsson sé með
hinu barnalega orðalagi að lýsa
vantrausti á sjálfan sig og félaga
sinn Gylfa Gíslason í ferðinni til
Þýska Alþýðulýðveldisins. Boðs-
bréfinu var svarað og getið um
ástæður þess, að formaður FlM
kæmist ekki á fundinn. Eftir-
leiknum er svo mjög frjálslega
lýst i grein Braga til að fegra hlut
hans sjálfs. Við reyndum lengi að
fá Braga til að taka saman skýrslu
um ferðina og Schwerin-fundinn,
sem haldinn var í júlíbyrjun 1975.
Það tókst ekki fyrr en eftir meira
en hálft ár. Af þessum sökum gat
skýrslan ekki birst I Félagsbréf-
um FlM fyrr en I marsmánuði
1976. Félagsfundur um málió var
hins vegar haldinn 12. febrúar
1976 þegar loks tókst að fá þá
stallbræðurnar til að gefa munn-
lega skýrslu um ferðalagið, sýn-
inguna og Schwerin-fundinn.
Þetta kallar Bragi, að skotið hafi
verið saman fundi „eftir dúk og
disk“. Varla er hægt að komast
lengra í rangfærslum. A félags-
fundinum var tekin sú lýðræðis-
lega ákvörðun að kjósa sérstaka
nefnd til að athuga um aðild ís-
lenskra myndlistarmanna að fyrr-
greindum alþjóðasamtökum.
Bragi neitaði staðfastlega að taka
sæti i nefndinni, þótt honum væri
málið einkar skylt. Fyrir neitun
sinni tilgreindi hann hins vegar
ekki þær ástæður, sem hann nefn-
ir í Morgunblaðsgreininni. Hann
kveðst þurfa að vinna óskiptur að
list sinni og ekki getum við láð
honum það. Áftur á móti situr það