Morgunblaðið - 11.06.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. JÚNl 1977
Matsreglur Viðlagasjóðs
dæmdar ólöglegar —
Viðlagasjóður býður
einstaklingum ógnarkjör
MARGT Eyjafólk, bæSi einstaklingar og fyrirtæki, berjast enn I bökkum
fjárhagslega vegna tjóns sem þessir aSilar urSu fyrir í Eldgosinu F Eyjum og
eru þó þrjú ár liSin frá goslokum. ÁstæSan fyrir þessum erfiBleikum fjölda
Eyjafólks bæSi heima og heiman nú eru hinar smánarlegu bætur sem
ViSlagasjóSur greiddi f flestum tilvikum til tjónþola. Sérstaklega varS gamla
fólkiS, sem missti sitt. illa statt eftir gosiS og þaS hreinlega hefur týnzt F
„bákninu". gleymst F þvF þjóBfélagi sem þaS lagSi alla krafta sFna til. Þetta
fólk var ekki lengi vandamál fyrir bótakerfiS, þvf þaS hafSi ekki þrek til þess
aS berjast á móti þeim ósanngjömu reglum sem settar voru. Ég hef margoft
sýnt fram á þaS F greinum mfnum aS bætur til Eyjafólks vegna tjóns af
völdum eldgossins námu aSeins 35—40% og sama eraS segja um bæjarsjóS
og fyrirtæki F Eyjum. Munar þar milljónum króna á hverja fjölskyldu. Þá má
t.d. nefna þaS aS Eyjafólki var ekki gert jafn hátt undir höfSi og meginlands-
fólki þegar hús ViSlagasjóSs voru boSin til sölu. þvf bótafé Eyjamanna var
ekki verStryggt. Um 2000 milljónir kr.. lágmark, vantar F dæmiS til þess aS
réttlæta nokkuS hlut Eyjamanna, enda hafa þeir ekki fengiS greiddar F bætur
nema um 2000 millj.kr. af þeim 8000 milljónum sem fariS hafa F gegn um
ViSlagasjóS. Enn er máliS óafgreitt og þvf er enn unnt aS leiSrétta ósómann
t.d. meS afskriftum á skuldum bæjarsjóSs Vestmannaeyja aS ákveSnum
hluta og t.d. sagSi GuSmundur H. GarSarsson alþingismaSur f þingræSu F
vetur aS eSlilegt væri aS afskrifa F þeim efnum um 500 millj.kr. Hins vegar
hefur öll fjármálastjórn ViSlagasjóSs miSast fyrst og fremst viS þaS aB
tryggja kerfinu sitt en láta fólkiS sitja á hakanum. tryggja bönkunum sitt en
láta fyrirtækin hokra. fyrirtæki sem aldrei hafa þurft aS byggja rekstur sinn á
slfkum yfirdrætti F bönkum eins og tFSkast vFSar um land.
Enn má minna á 600 millj.kr. tollatekjur rfkissjóSs af gjafafé NorSurland-
anna til Vestmannaeyja og um liSlega 1 milljarS F tekjur af vöxtum og fleira
hjá SeSlabanka íslands. AS sjálfsögSu á aS rétta hlut fólks F þessum efnum,
þaS er ekki of seint meSan máliS er ekki útkljáS, annaS yrSi Fslenzkum
stjórnvöldum til ævarandi skammar. Úttektarnefnd rikisstjórnarinnar hefur
ekki lokiS störfum F þessum efnum og þegar sýnt er hver leiSrétting verSurá
bótum til bæjarsjóSs hlýtur aS fylgja F kjölfariS leiSrétting á málum
einstaklinga og atvinnufyrirtækja. Einhver kann aS spyrja hvers vegna þessi
mál standi svo illa sem raun ber vitni. ÁstæSan er fyrst og fremst rangar
reglur og einnig hitt aS Eyjamenn hafa ekki komiS fram sem þrýstihópur
vegna þessa máls. þeir hafa veriS of önnum kafnir viS dagleg störf aS
gjaldeyrisöflun fyrir þjóSina. 1 700 Eyjamenn hafa ekki snúiS aftur heim til
Eyja eftir gos og F flestum tilvikum er um fjárhagsástæSur aB ræSa, ætli
rFkisvaldiS hefSi ekki gert einhverjar jákvæSari ráSstafanir ef 30% Reyk-
vlkinga eSa um 25 þús. manns hefSu ekki snúiS aftur til Reykjavlkur ef sömu
aSstæSur hefSu komiS upp þar og F Eyjum F gosinu 1973? LFklegt er aS
einhver þrýstihópur hefSi séS svo um.
Enn heyrist þaS hjá fólki á fastalandinu aB Eyjamenn hafi grætt á eldgosinu
og er alltaf jafn erfitt aS gera sér grein fyrir slfku hugmyndaflugi fólks, en
llklega er þvF þó slegiS fram eingöngu vegna þess aB fólk hefur ekki kynnt sér
þróun og framkvæmd mála.
Hér fara á eftir viStöl viS Eyjamenn, einstaklinga og forstjóra fyrirtækja.
Ber þar allt aS sama brunni varSandi bætur, aSeins hluti aS tjóni hefur veriS
greiddur. j viStali viS sjómann úr Eyjum kemur fram aS hann kemur slyppur
og snauSur út úr málinu og átti hann þó 130 fermetra FbúSarhúsnæSi I Eyjum
fyrir gos. nýstandsett. Hann þakkaSi ekki fyrir smánarbætur á sFnum tFma.
800 þús.kr., en lenti F klóm kerfisins meS þvF aS reyna aS kaupa af
ViSlagasjóSi eitt af gjafahúsunum til Vestmannaeyinga. Þessi maSur hefur
ávallt unniS sfna vinnu hávaSalaust og unniS langan vinnudag, hann kaupir
hús af ViSlagasjóSi á liSlega 6 millj.kr., lendir F vanskilum af eSlilegum
ástæSum, en hefur engan rétt meS hús sitt, hvorki til endursölu né annars og
nú F vetur býSur ViSlagasjóSur þessum einstakling af gæzku sinni aS kaupa
húsiS aftur á liSlega 12 millj.kr. Tákn kerfisins mátti græSa á verSbólgunni
en einstaklingurinn, nei hann er einhver misskilningur eSa sjónskekkja F ölli
dæminu. þaS er ekkert aS marka rétt hans. Nú stendur þessum manni þaS
eitt til boSa aS flytja á götuna. Honum var gert aS ganga frá skuldum sfnum
til þess aS fá afsal fyrir áramót. en þó eru mörg dæmi þess aS fastalandsbúar
sem keyptu af ViSlagasjóSi hafi ekki þurft aS gera sömu skil fyrr en nú I
vetrarlok. Þessi maSur sem nú skapar vandræSi fyrir kerfiS er aSeins einn
fárra sem hafa reynt aS krafsa F bakkann en þó úr hópi hinna fjölmörgu sem
hefSu átt aS gera þaS einnig. Fólk sem vinnur sFna vinnu af drengskap hlýtur
aS ætlast til þess aS rfkisvaldiS sýni drengskap á móti. Sú er ekki reyndin i
Eyjagosmálinu.
Hluti af EyjabyggS.
SáS F sárin eftir gos.
„Dæmið er óskemmti-
legt eftir gostímabilið”
., DæmiS hjá okkur er ekki
skemmtilegt eftir gostímabiliS,"
sagSi Gunnlaugur Axelsson for-
stjóri vélsmiSjunnar Völundar." F
rauninni er alvarlegasta máliS
veltuminnkun. i þvF sambandi má
nefna aS 40 millj. kr. velta áriS
1972 dettur niSur I 10Vi millj. kr.
1973. Öll áform okkar fyrir fram-
tFSina fóru þar meS F strand og
gott betur. ViS ætluSum okkur út F
skipasmFSar meS skipasmiSum og
vorum búnir aS fá byggingar-
heimild viS VölundarhúsiS áriS
1973, en þaS hefur ekkert veriS
unnt aS gera F þeim efnum ennþá.
þótt viS hyggjum á framkvæmdir.
Þegar gosið hófst voru hér 34
starfsmenn. en síðan hefur þetta
verið að rokka upp i 22 starfsmenn.
þessum lið um 10 millj. kr okkur í
óhag
Siðar fengum við tekjubætur að
upphæð 2,5 míllj kr., en þær voru
hugsaðar sem uppbót á tekju-
missinn sem var minnst 30 millj. kr
Alls fengum við því 4,7 millj. kr I
bætur
Sá fjármagnsskortur sem orðið
hefur við allt þetta brölt hefur valdið
því að við höfum þurft að nota
yfirdrátt á hlaupareikningi, 8 — 10
millj kr á mánuði, og vaxtabyrðin
þar af er um 2,5 millj kr Það er þvl
margt samverkandi sem veldur
erfiðleikum, fyrrgreind fjárhags-
staða. greiðsluerfiðleikar útgerðar
innar. Fyrir gos þótti okkur ægilegt
ef við fórum tvær milljónir i yfir-
drátt, en nú eru það þetta 8— 1 0
millj kr "
Hjá okkur voru margir ungir menn,
sem ekki komu aftur eftir gosið
Þetta voru góðir verkamenn og þeim
hafa boðist góð tækifæri Þeir hafa
hreinlega festst annarsstaðar.
Ef við litum á efnahagsreikning
fyrirtækisisins fyrir þennan tima og
kostnað við björgun tækja til Reykja-
vikur, flutníng aftur til Eyja og upp-
setningu, þá er niðurstaðan sú að
margs konar kostnaður við flutning
fram og til baka lendir á okkur og
vinnulaun eigenda fengust aldrei
greidd, en það fór að sjálfsögðu
mikil vinna i niðurrif véla.
Kostnaður við að koma
húsnæðinu í sama horf og áður var
um 12 millj. kr . en bæturnar sem
við fengum frá Viðlagasjóði voru
2,3 millj kr á árinu 1 973 og ekkert
árið 1974. Þarna munar þvi á
Gunnlaugur Axalsson
„Það
versta er
að fara
slyppur og
snauður út
úr þessu”
„ÞAÐ stendur flest illa hjá mér eftir
að maður lenti í þessu reiðileysi af
völdum eldgossins. Tapaði öllu mfnu
f Eyjum og við urðum þvf að taka þvf
sem bauðst og ekki hefur maður
komizt f neina lánastofnun hér f
Reykjavfk," sagði Friðgeir Björgvins-
son sjómaður frá Vestmannaeyjum,
en hann býr f einu af Viðfagasjóðs-
húsunum f Keilufelli, húsi sem hann
keypti af Viðlagasjóði, en sá samn-
ingur hefur verið honum strfð sfðan.
„Við fengum 800 þús. kr. f bætur
frá Viðlagasjóði fyrir okkar 130 fer-
metra íbúð f Eyjum, húsnæði sem var
nýbúið að endurnýja, en á Reykjavfkur-
svæðinu hefðu þær bætur dugað fyrir
einu herbergi Eftir flóttann frá Eyjum
fengum við fyrst inni í leiguhúsnæði
og það fór vel um okkur þar, en síðan
réðumst við í það stórfyrirtæki að
kaupa af Viðlagasjóði Keilufell 29 á
6.2 millj kr og áttum við að greiða
3.7 millj. kr. á ársgrundvelli Það vissu
náttúrulega allir sem um málið fjölluðu
að ekki yrði unnt fyrir venjulega sjó-
mannsfjölskyldu að standa við þessa
skilmála, enda reyndist það svo að
þessar 3,7 millj. kr. á einu ári fóru með
I von-
litlu
strídi
vid hæl
kerf-
isins
þetta allt hjá mér og þeim fjölskyldum
öðrum sem ekki gátu ráðið við þetta.
Húsnæðismálalán út á húsið var ekki
inni I þessum 3.7 millj. kr því Viðlaga-
sjóður tók það lán beint til sín þannig
að kaupverðið var í rauninni 7.4 millj.
kr Þetta var oft stFft fyrir sjómann
Ég og fjölskylda mín undum okkur
vel I Eyjum. ég skuldaði engum neitt,
vann mitt starf, en við höfum verið 6 í
heimili. Ef við hefðum farið aftur heim
til Eyja hefðu mál ekki staðið eins og
þau standa nú, en þannig aðstæður
hafa verið hjá okkur að við gátum ekki
farið Þetta gos hefur haft margs konar
áhrif á fólk og fram hjá því verður ekki
gengið hvort sem mönnum líkar betur
eða verr. Þrátt fyrir það hve smánar-
lega kerfið og stjórnvöld hafa tekið á
þessu máli þá hefur maður alltaf sýnt
þann barnaskap að trúa þvi að
manneskjulegri hliðar verði upp á
teningnum, en það er öðru nær
Siðan um gos hef ég stundað sjó á
þvælingi I Eyjum, Grindavík. Keflavik
og á fleiri stöðum og af þessum 3,7
millj kr tókst mér að greiða 500 þús
kr., en þá var stórastopp. engin lána-
fyrirgreiðsla önnur. þekki enga hér, hef
r
Eftir Arna Johnsen