Morgunblaðið - 05.07.1977, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 5. JULÍ 1977
Aurafrfmerki frá 1876—1882
Islenzk f rímerki 1
hundrað ár
eftir Jón Aðalstein
Jónsson.
Útg. Póst- og
símamálastjórnin.
ALLT FRÁ birtingu auglvsing-
ar Póst- og símamálastjórnar
um væntanlega útgáfu sögu ís-
lenzka frfmerkisins hafa safn-
arar beðið með óþreyju eftir
minningarbókinni. Þannig er
líka mál með vexti, að þótt all-
nokkuð hafi verið ritað um fs-
lenzku frfmerkin, hefur reynzt
furðu erfitt að fá fram f dags-
Ijósið ýmsar óyggjandi upplýs-
ingar, sem hugsanlega kynnu
að finnast f opinberum gögn-
um.
Það var því með mikilli eftir-
væntingu, að undirritaður fletti
nýútkominni bók. Strax við
handfjötlun bókarinnar kemur
í ljós, að hér er um að ræða
einstaklega vandaða útgáfu,
bæði hvað snertir myndir, band
og hönnun. Fullyrða má, að slík
bók um frímerki hafi ekki áður
verið gefin út, og má sannar-
lega þakka islénzku póststjórn-
inni og öðrum þeim, sem að
unnu, fyrir framtak þeirra og
myndarskap.
Sé litið nánar á efni bókar-
innar, kemur þegar fram í for-
mála stefna höfundar, þ.e. að
aðaláherzla er lögð á sögu is-
lenzku frimerkjanna fram yfir
aldamót og leitazt er við að ráða
ýmsar gátur og kveða niður
vafasamar sögusagnir. Að ýmsu
leyti má deila um þessa stefnu,
þar sem hér er um að ræða
minningarútgáfu 100 ára tíma-
bils. En fyrir safnarann er
þetta mun vænlegra til fróð-
leiks og leiðir af sér ýtarlegri
frásögn þess tíma, sem um er
fjallað, en áður hefur birzt á
prenti.
Tímabilinu 1852 — 1872 er
lýst á mjög skemmtilegan hátt,
sögulegum aðdraganda póst-
stofnunar og upphafi póstsam-
gangna, auk fyrstu hugmynda
um gjaldbleðla. Furðulegt
finnst manni nú skilningsleysi
og þóf landans á þessum tíma.
Nokkuð hefur áður verið ritað
um danska timabilið 1870 — 72,
þegar dönsk frímerki voru not-
uð hér á landi, en i bókinni má
kynnast mun ýtarlegar upphafi
og sölu borgunarmerkjanna,
svo og komu fyrstu islenzku
póstafgreiðslumannanna og til-
komu stimplanna.
Skildingaútgáfan
Eins og vera ber, er hlutur
hennar stærstur í þessu riti.
Raktar eru vangaveltur um út-
lit fyrstu frímerkjanna og end-
anlegt val á tillögu Batz frá
1869, sem gerð var fyrir Dan-
mörku. Hér sakna ég mikið, að
eigi eru birtar myndir af tillög-
um, sem til greina komu, svo og
þeirri, sem valin var.
Útgáfudagur fyrstu merkj-
anna 1. janúar 1873 er hér rök-
studdur, en hann hefur fram til
þessa verið nokkuð á reiki I
handbókum. Auk þess er vel
þegin lausn ráðgátunnar um
þörf fyrir 3 sk. merkið. Þó er
vafasöm tilgátan um fjölda
prentstimpla þessa merkis. Það
mun ranghermt, að eigi þekkist
prófprentanir af því merki,
einnig í ótökkuðum arkarbút-
um, þvi að nokkur slík eintök
eru til I höndum safnara. Sömu-
leiðis er vafasöm fullyrðing
um, að prófprentanir hafi að-
eins sloppið út frá Th'iele prent-
smiðjunni.
Auramerki
Hér kemur einnig fram nokk-
ur misskilningur með fjölda
myndamóta, notaðra við
prentun útgáfunnar. Sé athug-
aður listi yfir skiluð mót fra
Danmörku, sést, að aðeins
stórir 3 aur. hafa verið prentað-
ir með 100 myndamótum, en 4
aur., 25 aur., 50 aur., 100 aur.
almennra merkja og svo 4 aur.
þjónustumerki með aðeins 50
myndamótum. Auk þess er enn
óljóst, hvort sami fjöldi ramraa-
móta og miðmóta hefur verið
notaður við prentunina.
Þess ber að sakna, að höfund-
ur hafði ekki aðstöðu til athug-
ana á eftirlitsbókum Thiele
prentsmiðjunnar, en það hefði
auðveldað til muna samanburð
útgáfu þessarar. Þar gæti hugs-
anlega leynzt eitthvað um 5
aur. blátt frá 1876 og endur-
Þar sem síaukin útbreiðsla hunda-
æðis í Vestur-Evrópu hefur vakið mikl-
ar umræður, þykir rétt að vekja athygli
á þessum sjúkdómi hér á landi.
Hundaæði er veirusjúkdómur, sem
einkum leggst á refi, hunda og ketti, en
öll húsdýr og einnig fólk geta tekið
sjúkdóminn, venjulega vegna þess að
þau hafa verið bitin af veikum dýrum.
Hundaæði er I mörgum löndum út-
breitt meðal villtra dýra, sem sum hver
eru smitberar án þess að sýna sjúkleg
einkenni. Gerir það baráttu við þennan
sjúkdóm mjög örðuga.
Hundaæði leggst einkum á miðtauga-
kerfið, veldur hryllilegum krömpum
og lömunum sem draga sjúklinginn til
dauða, oft eftir hinar mestu kvalir og
hörmungar. Engin læknisráð eru þekkt
og eftir að einkenni koma fram er
sjúkdómurinn nær alltaf banvænn.
Þrátt fyrir margháttaðar varnar-
aðgerðir og skipulagðar bólusetningar
gegn hundaæði i mörgum löndum, hef-
ur útbreiðsla sjúkdómsins aukist jafnt
og þétt frá stríðslokum.
Nú er svo komið að hundaæði má
heita landlægt i allri Evrópu nema á
Bretlandseyjum, Noregi og Svíþjóð. Á
Grænlandi, í Kanada og Bandaríkjun-
um hefur sjúkdómurinn verið landlæg-
ur um langt skeið, ekki síst i refastofni
þessara landa. Á hafísvetrum er því
ekki með öllu loku fyrir það skotið að
hundaæði gæti borist hingað til iands
meó grænlenskum refum, sem stund-
um elta hvítabirni óralangt út á is-
breiðuna.
Þá er hundaæði vel þekkt í þeim
Miðjarðarhafslöndum sem íslendingar
hópast til í sólarleit, og þar hefur veik-
in stundum valdið miklum vanda.
V7ið öll þau lönd sem nú eru nefnd
hafa íslendingar miklar samgöngur og
samskipti. Þeir sem mest hafa um mái
þessi fjallað telja að reynslan hafi sýnt
að oftast megi rekja upphaf hundaæðis
á nýjum stöðum til óleyfilegs inn-
flutnings á hundum og köttum. Er þvi
reynt að hafa strangt eftirlit með slík-
um fiutningum i flestum löndum og
þeim ýmsar hömlur settar. Þung viður-
lög liggja við ef út af er brugðið. Samt
sem áður freistast margir til að snið-
ganga gildandi reglur, stundum vegna
fávisi, stundum vegna eigingirni eða
gróóavonar.
Er skemmst að minnast þess að á
liðnum vetri keypti sænskur ferða-
maður á Kanaríeyjum hund sem hann
ætlaði að færa kunningja sínum heima
í Svíþjóð. Þar sem leyfi skorti til að
flytja hundinn inn í Svíþjóð, var hann
settur í sóttkví þar. Þar veiktist
hundur þessi af hundaæði eftir nokkur
tíma og var lógað. Hefði manninum
tekist að koma hundinum inn í Svíþjóð
I óleyfi svo sem ætlunin var, er lítill
— sjúkdómur hættu/egur mönnum og skepnum
vafi að illa hefði til tekist. Sem dæmi
um það má nefna atburð sem varð i
Hollandi fyrir nokkrum árum er
smyglað var inn hundi til Amsterdam.
Veiktist hann af hundaæði með þeim
afleiðingum að 5 manns létust, 548
manns þurftu að fara i langa og hættu-
lega bólusetningarmeðferð og ekki
þótti heilbrigðisyfirvöldum nóg að gert
fyrr en um 500 þúsund hundar og 165
þúsund kettir höfðu verið bólusettir til
að varna því að faraldur brytist út.
Hér á landi hefur það færst I vöxt að
fólk í bæjum eigi hunda, jafnvel I
bæjum þar sem hundahald er bannað.
Ekki fer á milli mála að einhverju af
þessum hundum hefur verið smyglað
til landsins, útlit þeirra ber þess glöggt
vitni þar sem sumir þeirra eru af
kynjum sem aldrei hafa verið flutt til
landsins á löglegan hátt.
Þeir sem gera sér leik að slíku athæfi
hafa væntanlega ekki áttað sig á þeirri
hættu sem slíkum ólöglegum
innflutningi getur fylgt.
Meðgöngutimi hundaæðis er mjög
langur, oft á tíðum líður jafnvel hálft
ár eða meir frá því hundur smitast þar
til sjúkdómsins verður vart. Dýr þessi
virðast þvi heilbrigð, æn bera eigi að
síður í sér smit þessa hræðilega sjúk-
dóms, sem svo brýst út og dregur
sjúklinginn til dauða. Getur hundur
við slíkar aðstæður hafa smitað önnur
dýr og fólk án þess að nokkurn gruni
hvað á seiði er fyrr en allt er um
seinan.
Hér á landi er innflutningur dýra og
fugla stranglega bannaður. Tilgangur
þessa banns er að sjálfsögðu sá að verja
húsdýr okkar fyrir smitsjúkdómum
ýmis konar, þar á meðal hundaæði. Rík
ástæða var til að setja á bann þetta,
eins og mörg dæmi undanfarna áratugi
hafa berlega sannað.
Þeir sem flytja inn dýr í óleyfi til
íslands geta átt yfir höfði sér mjög
verulegar fjársektir auk þess sem hinu
innflutta dýri skal lógað án tafar.
Þær afleiðingar sem óleyfilegur inn-
flutningur á hundum og köttum gætu
haft ef illa tækist til myndu verða svo
alvarlegar að trauðla yrði það í krónum
talið, og enginn getur sagt fyrir um það
hvenær ógæfan fylgir slíkum inn-
flutningi.
Athygli er vakin á þessu máli til þess
að fólk átti sig frekar á því hvað í húfi
getur verið þegar dýri er smyglað til
landsins. í þessu efni sem öðrum er það
eitt meginskilyrði fyrir því að boð og
bönn séu virt að fólk þekki forsendur
þær sem eru fyrir banninu og hvaða
tilgangi bannið þjónar. Því þessi fáu
orð um hundaæði sem um langan aldur
hefur valdið meiri ugg og ótta en flest-
ir sjúkdómar aðrir.