Morgunblaðið - 29.10.1977, Blaðsíða 21

MORGUNBLADIÐ. LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 1977
21
__AUJAMIA
eftir HANNES GISSURARSON
Að taka leigugjald
fyrir herstöðina
Sú skoðun Jónasar Jónssonar frá Hriflu,
að íslendingar eigi að taka leigugjald af
Bandaríkjamönnum fyrir herstöðina á Mið-
nesheiði, hefur síðustu mánuðina verið viðr-
uð aftur af örfáum mönnum Fylgismenn
þessarar skoðunar nefna hana að visu öðrum
nöfnum, þeir telja, að Bandaríkjamönnum
beri að kosta margvíslegar framkvæmdir ís-
lendinga, sem séu ..hernaðarlega mikilvæg-
ar", vegalagningu, brúarsmíði og aðra mann-
virkjagerð. En einu gildir, hvaða nöfnum hún
er nefnd, allar framkvæmdir eru i einhverjum
skilningi „hernaðarlega mikilvægar" Hugs-
unin er söm og jöfn, hún er að gera herstöð-
ina að féþúfu Ég tel þessa skoðun reista á
miklum misskilningi á utanrikismálum ís-
lendinga, á skráðum og óskráðum reglum
alþjóðamála. og hún gefur þess vegna tilefni
til að fara um utanrikisstefnu íslendinga
fáeinum orðum Þessa vofu Jónasar frá
Hriflu verður að kveða niður með rökum, en
hún hefur varla verið gerð að umtalsefni til
þessa í fullri alvöru.
Vi8 hvað er
utanrikisstefna
ríkis miðuð?
Utanríkisstefna lýðræðisríkis er umfram
allt miðuð við friðsamlegt viðhald ríkis og
þjóðar — rikisins sem sjálfstæðrar stofnun-
ar, sem hafi einkarétt á notkun valds á
tilteknu landsvæði, þjóðarinnar sem hóps
manna, sem eigi sameiginlega menningu.
(Um utanrikisstefnu einræðisríkis gilda aðrar
reglur, þvi að valdsmennirnir eru ekki réttir
fulltrúar íbúanna, geðþótti þeirra ræður utan-
rikisstefnunni, hvort sem hann fer saman við
hugsjónir þjóðarinnar og hagsmuni eða
ekki). Algeng er sú einfeldnislega skoðun á
íslandi, að sjálfstæði þjóðar sé fengið með
yfirlýsingum. Sumir menn halda, að ræðu-
höld á hátiðisdögum leysi einhvern vanda
utanríkismála. En sjálfstæði er fengið með
samkomulagi ríkja, óskráðu sem skráðu, ekk-
ert riki — varla að risaveldunum undantekn-
um — er óháð öðrum rikjum Ef samkomu-
lag tekst ekki með þeim, kemur til ófriðar
Þjóðin reynir að ,,halda lífi' með utanrikis-
stefnunni, ef svo má til orða taka, ríkið reynir
að gæta hagsmuna hennar og hugsjóna, það
reynir að halda fullveldi sinu. Þessar al-
mennu kröfur verður að gera til ríkis um
utanríkisstefnu þess, svo að hún geti talizt
skynsamleg En einstakar kröfur til þess fara
eftir öllum aðstæðum rikis og þjóðar Og
hverjar eru þær aðstæður, sem ráða utan-
ríkisstefnu íslendinga? Þær eru þrjár eða
fjórar lega landsins, efnahagslegar aðstæður
og menningarlegar og fólksfjöldinn
„Flestir íslendingar kjósa sjálfstæði einstaklings og þjóðar, en ekki hitt, að gera varnarstöð-
ina að féþúfu."
Bjarni Benediktsson, þáver-
andi utanríkisráðherra, undir-
ritar sáttmálann um stofnun
Atlantshafsbandalagsins 4.
apríl 1949.
að það hefði ekki komið til hjálpar íslending-
um, þegar Bretar gerðu á þá ,,árás Ég hef
leitt rök að því í þessari grein. að varnarliðið
sinni bæði vörnum íslands og Bandaríkj-
anna Og Bretar gerðu ekki árás á íslendinga
að alþjóðareglum, þó að til átaka kæmi á
miðunum: óhætt er að segja það, með því að
vigamóðurinn er runninn af flestum Slik
gengisfelling orða þjónar einungis tilgangi
falsaranna í landhelgisdeilunni sönnuðust
orð skáldsins
Menn fá klapp og frægð og frama
fyrir hreysti og dug,
En til að voga að virðast ragur
vantar flesta hug
Og Atlantshafsbandalagið getur ekki gripið
til neinna aðgerða. þegar aðildarriki þess
deila, því að öll ríkin hafa neitunarvald.
Bretar einnig Hitt er annað mál, að samning-
ar tókust vegna afskipta Atlantshafsbanda-
lagsins, og brezkir stjórnmálamenn sökuðu
dr Jósef Lúns, framkvæmdastjóra banda-
lagsins. mjög um stuðning við íslendmga
tóku eftir lýðveldisstofnunina — var miðuð
við það að ná valdi á þessum aðstæðum,
hafa einhvern viðbúnað við þvi, sem gæti
gerzt að aðstæðunum gefnum, tryggja sig
gegn sem flestum hugsanlegum kostum.
Utanrikisstefna er umfram allt fengin með
áhættureikningi. reynt er að koma áhættunni
niður i það lágmark, sem kostur er á. Og að
öllum þessum aðstæðum gefnum er annað
en samningsbundin samvinna íslendinga við
aðrar vestrænar þjóðir óðra manna æði,
tilraun til sjálfsmorðs Hlutleysi án varna
kemur ekki til greina fremur en samvinna við
alræðisríkin austrænu. Þess ríkis getur ekki,
sem reynir ekki að tryggja öryggi sitt íslend-
ingar tryggja það með aðildinni að Atlants-
hafsbandalaginu Og með varnarsamningn-
um við Bandaríkjamenn, sem er rökrétt af-
leiðmg þessarar aðildar, eru íslendingar í
þeirri ákjósanlegu aðstöðu, að árás
á ísland er fullkomin árás á Banda-
ríkin. En herstöðm á Miðnesheiði kem-
óbeinar, framkvæmdir þess gerðu atvinnu-
leysi að engu á árunum 1951 —1953, og
frá 1968 hafa tekjur íslendinga af varnarlið-
inu verið um 3% þjóðarframleiðslunnar
(Fróðlegar ritgerðir um efnahagsáhrif varnar-
liðsins eru í Fjármálatíðindum, 1956 og
1976.) íslendingar hafa með öðrum orðum
svipaðar tekjur af vörnum landsins og aðrar
þjóðir Atlantshafsbandalagsins útgjöld. En
þessar tekjur af varnarliðinu eru alls ekki rök
fyrir vörnunum; ekki orsök, heldur afleiðing
utanríkisstefnunnar Og deila má um það,
hvort samskiptum íslendinga og varnarliðs-
ins hafi verið komið mður í lágmark eða ekki
með síðustu endurskoðun varnarsamnings-
ms
Samskipti íslendinga
og varnarliðsins
íslendingar eru sjálfstæðir, utanrikisstefna
þeirra er miðuð við hagsmuni þeirra og
Efnahagsvandi
íslendinga
Efnahagsvandi Islendinga er geigvænleg-
ur, og ef hann eykst enn. fjölgar þeim
mönnum án efa, sem hyggjast ..leysa' hann
með því að fá fjárframlög frá Bandarikja-
mönnum En varnirnar eru ekki einn atvinnu-
vegurinn enn: Lausn efnahagsvandans felst i
því að treysta atvinnuvegi landsmanna, eink-
um iðnaðinn, fjárfesta á skynsamlegan hátt,
taka umfram allt mið af arðsemi, og gera
nauðsynlegar breytingar á hagkerfinu til
þessa Ég held, að Jónas Kristjánsson rit-
stjóri Dagblaðsins hljóti að skilja það, en
hann samdi á sínum tima fróðlega sagn-
fræðiritgerð. Iðnþróun á Islandi, sem birtist
í timariti Framkvæmdabanka íslands Úr
Þjóðarbúskapnum, árið 1966 Og þó er
Jónas fylgismaður landleigunnar En ís-
lendingar hafa að mínu viti meiri sæmd af
þvi að reyna iðnþróun á íslandi en landleigu
SJáffsbjargarhvötin:
lifæð íslendinga
Sú skoðun, að taka eigi leigugjald af
Bandaríkjamönnum fyrir herstöðina á Mið-
nesheiði, getur einungis gefið rökum ..her-
stöðvaandstæðinga' það gildi. sem þau hafa
ekki haft til þessa Hún er þvert á þá utan-
Að gera herstöðina að féþúfu
Aðstæður íslendinga
Lega íslands er slík, að það flotaveldi, sem
ætlar að ráða yfir Norður-Atlantshafinu, hlýt-
ur að reyna að ná einhverri aðstöðu á íslandi
Hernaðargildi landsins hefur stóraukizt síð-
ustu fimmtán árin, með þvi að Kremlverjar
ákváðu vegna Kúbudeilunnar árið 1962 að
bæta mjög vígstöðu sina á hafinu, keppa við
Bandaríkjamenn og Breta um yfirráðin yfir
Norður-Atlantshafinu. Og legan segir einnig
til um það( að íslendingum er það lifsnauð-
synlegt að tryggja flutninga til landsins, þeir
eiga einangrun á hættu — eins og saga
íslands sýnir glögglega Útflutningsvörur ís-
lendinga eru einhæfar, þeir verða að tryggja
markaði fyrir vörur sínar, og þeir komast ekki
af án innflutnings Enn er það, að menning
þjóðarinnar er vestræn, islenzka lýðvæðisrik-
ið er reist á mannréttindahugsjón Vestur-
landa En hún er einnig þjóðleg, flestir ís-
lendingar muna sögu sína, hafa hreint tungu-
tak, þeim er það kappsmál að halda sjálf-
stæðri menningu sinni Og það er vandasamt
i vondum heimi, lóð íslendinga á vogarskál
veraldarinnar er lítið, fólksfjöldinn er slikur
(eða fólksfæðin), að þjóðarher getur ekki
varið landið að neinu gagni
Samvinna við
önnur vestræn ríki
eini kosturinn
Aðstæður íslendinga eru þessar og utan-
rikisstefna íslendinga — sú utanrikisstefna,
sem stjórnmálaforingjar lýðræðisflokkanna,
Ólafur Thors, Bjarni Benediktsson, Eysteinn
Jónsson og Stefán Jóh Stefánsson að öðr-
um stuðningsmönnum hennar ólöstuðum.
ur einnig bandamönnum okkar að
gagni Hún er hlekkur í þeirri varnar-
keðju Atlantshafsbandalagsins, sem ein
sýmr Kremlverjum fram á það, að þeir
geta ekki leikið sömu leikina i alþjóðamálum
og nazistar á árunum 1936—1939, þegar
þeir gleyptu hvert rikið af öðru í Norðurálfu
Aðildin að Atlantshafsbandalaginu var að
sönnu bundin því á sinum tima að erlendur
her væri ekki á íslandi á friðartímum, en
friðartimar eru ekki til í sama skilningi og árið
1 949, því að ógnarjafnvægið, sem haldið er
með langdrægum eldflaugum risaveldanna,
hefur gert hugtakið ónothæft
Líftrygging
án iðgjalds________________
Atlantshafsbandalagið er í vissum skilningi
tryggingarfélag lýðræðisríkjanna, það tryggir
frelsi þeirra Og öll aðildarriki Atlantshafs-
bandalagsins önnur en ísland hafa umtals-
verðan kostnað af vörnum sinum, þó að þau
hafi ekki við Ráðstjórnarríkjunum, sem not-
uðu 1 3% þjóðarframleiðslu sinnar til vigbún-
aðar árið 1976 Bandaríkjamenn bera lang-
þyngstu byrðma, kostuðu 6% þjóðarfram-
leiðslunnar til varna Vesturlanda árið 1976,
Norðmenn 3,1%, Danir 2,6% Hlutlausu
ríkin, Svisslendingar og Svíar, notuðu 2,3%
og 3,7% þjóðarframleiðslu sinnar til varna
En hvað voru 3% þjóðarframleiðslu íslend-
inga árið 1976? Þau voru 7,7 milljarðar kr
Það má telja gjaldið, sem íslendingar losna
við að greiða, einir atlantshafsþjóðanna.
vegna þess að Bandarikjamenn annast varnir
landsins á sinn kostnað Aðstaða íslendinga
er þess vegna sambærileg við aðstöðu þess
manns, sem tekur líftryggingu án þess að
greiða iðgjaldið íslendingar hafa auk þess
haft drjúgar tekjur af varnarliðmu beinar og
hugsjónir, og varnarsamningurmn við
Bandaríkjamenn er samnmgur tveggja sjálf-
stæðra ríkja, þó að aflsmunur sé mikill með
þeim Hann var gerður þvi að hagsmumr og
hugsjónir íslendmga og Bandaríkjamanna
fóru — og fara — saman Bæði ríkm tryggja
varnir sinar með honum En einu rok ,.her
stöðvaandstæðinga'. sem eru umtals verð.
eru þau, að íslendingar geti orðið of háðir
Bandarikjamönnum i menningarmálum og
efnahagsmálum vegna herverndannnar.
misst sjálfstæði sitt Til þess hefur ekki
komið, vegna þess að flestir islenzkir ráða-
menn hafa haldið viðskiptum og öðrum sam-
skiptum íslendinga og varnarliðsins i nauð-
synlegu lágmarki Varnarliðið má ekki verða
ómissandi i efnahagsmálum Ekki verður
heldur sagt i fullri alvöru. að dvöl varnarliðs-
ins hafi orðið menningu íslendinga til tjóns,
hinar norðurlandaþjóðirnar eru til dæmis
miklu „amerikanseraðn en íslendingar Og
þau 3% þjóðarframleiðslunnar, sem frá varn-
arliðinu eru fengin, ráða engum úrslitum um
utanrikisstefnuna
Landhelgisdeilan
vi8 Breta
Landsvæðið á Miðnesheiði er það, sem
íslendingar geta lagt af mörkum til lifsnauð-
synlegra varna lýðræðisrikjanna Og af öllum
framangreindum sökum er sú skoðun. að
íslendingar eigi að taka leigugjald fyrir her-
stöðina. röng Tvennt má reyndar nefna til
skýringar á þessari skoðun landhelgisdeilu
íslendinga við Breta og efnahagsvandann
Fáeinir fljótfærir lýðræðissinnar töldu sýnt i
landhelgisdeilunni við Breta. að varnarliðið
smnti einungis vörnum Bandarikjanna. þvi
rikisstefnu. sem Bjarm Benediktsson færði
gild rök fyrir á sinum tima i ritgerðum og
ræðum Vinstri stjórnin fyrri, 1956—1958
reyndi að gera herstöðina að féþúfu. og
henni tókst að hafa nokkurt fé af Bandarikja-
mönnum og Þjóðverjum Er reyndar ekki
vafamál. að féð fengist nú. slikt er hernaðar-
gildi landsins En flestir íslendingar eru sjálf-
stæðismenn i anda þeir kjósa sjálfstæði
einstaklings og þjóðar Sú smáþjóð, sem
leigir land sitt stórþjóð, hefur misst sjálfstaeði
sitt, er orðin of háð henni, hefur of veika
sammngsaðstöðu Og auðfengið fé getur
ekki orðið íslendingum til gæfu það verður
að eiturlyfi, sem dælt er i æð — þá lifæð
þjóðarmnar. sem sjálfsbjargarhvötin er llla
er komið fyrir íslendingum. ef þeir eiga að
breytast i bónbjargamenn. ef fámennasta
aðildarriki Atlantshafsbandalagsins á að
breytast i hjáleigu