Morgunblaðið - 30.10.1977, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. OKTÖBER 1977
Astar/átnmg
áður en yfír i'ýkur
„Og nú hefur straumur tímans tekið þig með sér.
Tregans þungi leggst yfir sál mína að nýju.
Ég veit og finn, að við eigum aldrei
að mætast.
Þó vori á ný rfs aldrei framar sá dagur,
sem bar þig til mín og tók þig að sfðustu
frá mér.
Tíminn er dauður á þeirri stund,
er hann fæðist.
Dauð ertu borg, og aldrei mun æskan framar
ástfangin vitja þinna rökkvuðu garða.
Aldrei framan mun fagnandi dagur rfsa
og fara með dansglaðan hlátur um
torg þín og stræti.
Gleymd er þín saga og eigi sér enga minning.
Eilffðin vaki hljóð yfir rústum þínum.“
1
Tomas Guðmundsson.
Undarlegt hvað mér þykir
vænt um þessa borg, eins og
hún er orðin andskotanum
leiðinlegri, ljót og svikul í
tryggðum. Mér varð það á i
uppvexti mínum, viðkvæmum
unglingnum, að tengjast henni
tryggðarböndum, sem kannski
svara ekki kostnaði þegar upp
er staðið. Að vísu hefur hún
verið mér góð:
Hún veitti mér frelsi og var
óspör á fjölbreytni lífsins, þeg-
ar ég, forvitinn strákur úr
Skuggahverfinu lagði út á lífs-
ins braut. Hún kynnti mig fyr-
ir rónunum á Arnarhólnum,
sem höfðu yfir spakmæli og
fóru með ljóð, af því þeir
þekktu lífið. Hún kynnti mig
fyrir eyrarkörlum, nógu ein-
földum og barngóðum til að
greiða í sundur flækjurnar í
færinu mínu og kenna mér að
hnýta pelastick. Hún kenndi
mér að lesa í viðartegundir í
Völundarportinu úr frumskóg-
um framandi landa. Hún leiddi
mig um fjörurnar og fór með
mér í ferðalög úti Örfirisey.
Hún valdi uppvexti mínum
yndislegt umhverfi: I Skugga-
hverfinu einu voru þrjár sæl-
gætisverksmiðjur, eitt Þjóð-
leikhús, eitt sláturhús, ein
Grænmetisverzlun ríkisins, ein
Landssmiðja, ein líkkistu-
smiðja, ein timburverksmiðja,
tvær prentsmiðjur, mörg tré-
smíðaverkstæði, ein birgðastöð
Landssíma íslands, ein gos-
drykkjaverksmiðja, ekkert
„skipulag", herskari af ærsla-
belgjum, örfá bílastæði, grá-
sleppukarlar og garðar með
rófum og rabbabara eins og
hver vildi hafa. Og þar voru
hógvær hús, sem biðu þokka-
full og þögul eftir þreytu hins
vinnandi manns.
Og borgin mín hélt áfram að
vera góð við mig. Þegar ég
fékk náttúruna og byrjaði að
fara á fyllerí, eins og strákar
gera, og þorði ekki heim nema
viðra mjg fyrst, þá sat hún hjá
mér sumarnætur, sólbjört
uppá Arnarhól, þögul og þolin-
móð, — ,,og kvöld eitt niðri á
bryggju hún kyssti mig á vang-
ann.“ Hún fór með mér í
göngutúra vestur í Selsvör og
suður í Vatnsmýri. Hún leysti
með mér lífsgátur og lagði fyr-
ir mig nýjar. Alltaf átti ég at-
hvarf hjá henni. Allstaðar átt-
um við stefnumót.
„En syndin er lævís og lip-
ur“, og loks kom að því, að mér
fannst borgin mín farin að
breytast meira en góðu hófi
gengdi. Hún æddi út um holt
og hæðir nærliggjandi sveita,
eins og stjórnlaus am aba, með
einhvern óskapnað, sem kall-
aður er svefnhverfi og ætlaður
er fólki til að sofa í. Hún tók
(sko) á rás svo um munaði. Og
drottinn minn, en sá sprettur.
(Hún hljóp framúr sjálfri sér,
ef svo má að orði komast. Öx
sjálfri sér yfir höfuð.) Hún
gleymdi öllum gömiu dyggðun-
um, og fór að vera lauslát og
veraldleg. I stað hæglyndis og
hógværðar, kom hraði og harð-
neskja. í stað fegurðar og fjöl-
breytni kom hagkvæmni og in-
hæfni. í stað þess frelsis, sem
hún eitt sinn veitti mér, komu
fjárréttir, sem kallaðar eru
gæsluvellir, og börnin eru
geymd i allt árið í kring. Það er
kannski ekki svo afleitt, þegar
haft er í huga, að vegna um-
ferðarinnar eru börn ekki
lengur óhult í borginni nema
bakvið lás og slá.
Eftir þvi sem borgin tók upp
vafasama siði í sí ríkari mæli,
missti hún um leið æ meira af
sínum gömlu sérkennum. Hún
fór að vera hirðulaus um
það yfirvöld sem taka afdrifa-
rikustu ákvarðanirnar um um-
hverfi og mannlíf í bæjum og
borgum.
1 lýðræðislegum þjóðfélög-
um taka yfirvöld þessar
ákvarðanir í umboði fólksins.
En þar með er ekki sagt, að
yfirvöldin séu fólk. Þau eru
nefnilega alls ekki fólk, og það
er sennilega meginástæðan
fyrir þvi, að þau hafa svo oft
veríð á annarri skoðun en fólk-
ið sem þau taka ákvarðanir
fyrir.
Yfirvöld Reykjavíkurborgar
hafa oft tekið ákvarðanir um
ýmislegt í borgarmyndinni,
sem fólkið hefur ekki sætt sig
við og því mótmælt harðlega.
Hefðu yfirvöldin ein ráðið
ferðinni, og almenningur
aldrei andmælt, þá væri Tún-
gatan komin yfir Austurvöll-
inn, Suðurgatan í gegnum
Grjótaþorpið og Gamla kirkju-
garðinn, Sóleyjargatan inní
Hljómskálagarðinn og svoldið
úti Tjörnina, og Hverfisgatan
inná Arnarhólinn. Komið væri
Stjórnarráð á Bernhöftstorf-
una, Ráðshús á Tjörnina,
Seðlabanki í Hallargarðinn og
kannski annar á Arnarhólinn.
í stuttu máli sagt; hefðu yfir-
völdin ein ráðið ferðinni, væri
Reykjavik ekki lengur til. Hins
vegar væri til höfuðborg is-
lands, nafnlaus og sviplaus, án
sögu og sérkenna. Það er að
vísu álitamál, hvort sú Reykja-
vík, sem ég vil hafa í huga sé
ennþá eftir, enda lifir enginn
lengi eftir að hjartað hættir að
slá. Hún er allavega í þann
mund að svíkja mig i tryggð-
um. Hún þekkir mig ekki leng-
ur. Hún þekkir bara sín yfir-
völd.
Ég gæti að visu látið eins og
ekkert sé og talið mér trú um,
eins og svo margir aðrir, að
Reykjavík verði alltaf söm við
sig, sama hvað hún breytist.
Rétt eins og segir í dægurlag-
inu gamla og góða, „I am the
great pretender ... pretending
that you ar still around". En ég
tek heldur undir með
Bertrand Russell, að sannleik-
urinn sé sagna beztur, hversu
óþægilegur sem hann kann að
vera.
Nú er það oft til ráða, þegar
stúlkan manns svíkur, að Ieita
uppi nýja. En skyldi það nokk-
urn tíma heppnast, að taka
Strauss og Vinarborg framyfir
Tómas Guðmundsson og
Reykjavík? Það vill svo til, að
þegar þetta birtist á prenti,
verð ég kominn til útlanda.
Enn er allt óvíst um hvenær ég
kem aftur. Guð gefi, að það
verði ekki fyrr en mér er hætt
að þykja vænt um þessa undar-
legu borg og fólkið sem í henni
býr.
Égkvedþig
kæra vina
vöruskemmur og vinnubúðir
fram yfir híbýli siðaðra
manna.
Kjartan Gunnar Kjartansson
Nú kynni einhver að spyrja
hver hafi gjörspillt svona góðri
borg á ekki lengri tíma. Þá
liggur beinast við að benda á
fólkið sem í henni býr, enda
ekki ólíklegt að Reykvíkingar
séu ívið andlausari og óum-
burðarlyndari en gengur og
gerist með almenning í útlönd-
um, sem næst okkur liggja. Þvi
er heldur ekki að vita, að reyk-
visk byggingargleði er svolítið
sérstakt fyrirbrigði í sögu
mannlegra framkvæmda.
Annars staðar í heiminum
þykir það ekki skemma að hí-
býli séu til augnayndis, þeim
sem fram hjá fara. Sú viðleitni
gömlu timburhúsin, sem á sín-
um tíma voru árangur hennar
eigin ímyndunarafls, en ekki
erlend eftiröpun. I heillegar
götumyndir gamalla hverfa
komu skörð, og síðan spruttu
upp steinkassar, stórir og stolt-
ir: tákn hins nýja tima er al-
ræði einhæfninnar færi í
hönd. Bílastæðum fjölgaði um
leið og rófubein týndu tölunni
eitt af öðru.
Og enn er ekki allt upp talið.
Næst hætti hjarta borgarinnar
að slá, eins og geta mátti nærri
um, i öllum þessum æsingum
og ólifnaði. En þegar hjörtu
hætta að slá, þá stífna þau og
kólna. Og ekki nóg með það, þá
stífnar lika og kólnar allur lik-
aminn. Það var þvi úr vöndu
er hins vegar vandfundin hér
um slóðir. I þeim efnum var
Sólon i Slunkaríki. undan-
tekningin sem sannar regluna
um hið gagnstæða. Annars-
staðar i heiminum reisa menn
sér hús og hallir til að hýsa sig
og sína. Tilgangurinn með
Breiðholtsblokkunum og reyk-
vískum bankahöllum er hins
vegar miklu flóknari. Hann
verður ekki skilinn að fuilu
nema tekin séu inní myndina
verðbólga, vixlar og húsnæðis-
stjórnarlán. Hann varður ekki
skilinn nema í ljósi þeirrar
staðreyndar að steinsteypan er
traustasti gjaldmiðill islensk-
ur. Því fyrr sem þú aflar henn-
ar, því fjáðari verðurðu.
Þess vegna hafa Reykvíking-
ar á undanförnum árum tekið
En þar með er ekki sagt, að
almenningi verði einum kennt
um böl þessarar bórgar. Enn
eru til Reykvíkingar sem ekki
telja sér vansæmd í þvi áð
þykja vænt um borg sína og
vilja varðveita það, sem hún
hefur best uppá að bjóða.
Þeir Reykvíkingar eru
sennilega i meirihluta. Hér
kemur því fleira til en fólkið í
borginni. Hér koma til yfir-
völd. Og yfirvöld eru skritin
völd, sem vert er að íhuga nán-
ar.
Yfirvöld sjást aldrei á götum
úti. Þau fá sér aldrei göngutúr
niður að Tjörn til að gefa
öndunum. Þau sjást aldrei i
öldurhúsum, þau fara aldrei í
strætó. Þau keyra aldrei rúnt-
inn. Þau verða aldrei ástfang-
inn. Þau lesa aldrei ljóðin hans
Tómasar. Yfirvöld þekkja
mannleg samfélög og mann-
legt umhverfi aðeins af af-
spurn gegnum hagtölur, hags-
munahópa, almenningsálit og
umferðarkannanir. Samt eru
UÍVIHORP
Umsjón: Erna Ragnarsdóttir.
Kjartan Gunnar Kjartansson:
að ráða. Þá datt einhverjum í
hug að gera hjartahnoð, og það
þótti öllum þjóðráð. En ein-
hverra hluta vegna hefur eng-
inn mátt vera að því, enn sem
komið er. Og hjartað stífnar og
kólnar enn með hverri banka-
byggingunni.