Morgunblaðið - 27.11.1977, Síða 26

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. NÖVEMBER 1977
26
Sigríður J. Magnússon
fgrrum prófessorsfrú
Fædd 6. júnf 1892
Dáin 21. nóvember 1977
Frú Sigríður Jónsdóttir
Magnússon, fyrrum prófessorsfrú
að Vífilsstöðum, verður kvödd
hinztu kveðju á morgun. Er hún
nú lýkur sinu jarðvistarskeiði er
skarð fyrir skildi. Með henni
hverfur á braut stórbrotin kona,
óvenjulegur persónuleiki og mik-
ill og glæsilegur leiðtogi í röðum
kvenna.
Þessa mikilhæfa og góða vinar
langar mig að minnast örfáum
orðum, þótt erfitt sé að gefa í
orðum lýsingu á þeirri óvenju-
legu fyrirmynd, sem ég tel frú
Sigríði hafa verið í lifanda lífi.
Hjá henni sameinuðust svo marg-
ir mikilvægir þættir andlegs at-
gervis, fróðleiksfýsnar og rétt-
Iætiskenndar að óvenjulegt getur
talizt. Sakir fjölbreyttra hæfi-
leika sinna og óvenjulegs glæsi-
leika í fasi og fari varð hún um
langt skeið foringi og lgiðtogi ís-
■lenzkra kvenna, sem börðust fyrir
ýmsum þeim málum, sem fólk i
dag undrar sig á að þurft hafi að
berjast fyrir til að fram næðu. í
þvi leiðtoga- og foringjastarfi
sómdi frú Sigríður sér svo vel að
lengi mun minnst verða. Við
hennar banabeð sameinast þvi
óvenjulega margir í þakklæti til
hinnar látnu og ótrúlega margar
og fjölbreytilegar minningar
koma upp í hugum stórs fjöl-
skyldu- og vinahóps frá langri og
litríkri ævi hinnar látnu.
Ég læt aðra mér fróðari um að
rekja ættir og starfsferil frú Sig-
ríðar innan samtaka íslenzkra
kvenna. En í þröngum dölum
Arnarfjarðar hófst hennar saga.
Elst sjö systkina á prestssetrinu í
Otradal og síðar á Bíldudal var
hún og á menningarheimili fyrir-
myndarforeldra mótaðist hugur
hennar til þess, sem siðar leiddi
hana til mikilla og merkra verka.
Margir geyma minninguna um
frú Sigríði, þá er hún ung hélt
suður til Reykjavikur og hugði á
hjúkrunarnám. Það nám varð
styttra en skyldi, og lauk á þann
ævintýralega hátt að sjálfur yfir-
læknir nýstofnaðs Vífilsstaðahæl-
is féll fyrir töfrum hjúkrunar-
nemans og í stað þess að ljúka
námi varð Sigríður yfirlæknís- og
prófessorsfrú. Sagan um þennan
ævintýralega atburð er að vonum
oft sögð með einhverju leyndu
aðdáunarbrosi á vör og glampa i
auga. Ljósmyndir af Sigríði frá
þeim tíma skýra hins vegar vel
val og ákvörðun Sigurðar heitins
Magnússonar yfirlæknis og pró-
fessors. Farsælu búi bjuggu þau
hjón síðan lengi og eignuðust
fjögur börn, hvert öðru elsku-
legra. Og þó ég hafi ekki kynnst
heimilinu fyrr en eftir að prófess-
or Sigurður var allur, fann ég
þegar og finn enn að gagnkvæm
virðing og aðdáun mótaði frá
fyrstu stund til hinnar siðustu allt
heimilislíf þessara mætu hjóna.
Fyrstu kynni min af frú Sigriði
voru þá er byrjandi í blaðamanna-
stétt var sendur til þess leiðinda-
verkefnis, að mér fannst, að sitja
blaðamannafund með nokkrum
forystukonum islenzkra kvenrétt-
indamála. Þar var þá frú Sigriður
i forystusveit. Þessum fyrstu
kynnum mínum við hana og svo
hinum siðari, sem urðu náin eftir
að ég tengdist fjölskyldu hennar,
hef ég lýst i blaðagrein. Kveikja
þeirrarhlaðagreinar var að blaða-
menn Morgunblaðsins voru
beðnir að lýsa sérstæðum og eftir-
minnilegum persónuleika, sem
þeir höfðu kynnst í starfi eða á
sinni lífsbraut. Þá hafði ég 17 ár
að baki sem blaðamaður. Enginn
persónuleiki var mér eftirminni-
legri en frú Sigríður. Enn í dag er
hún ofarlega eða efst á blaði í
huga mér vegna mannkosta og
þeirra eiginleika annarra er ég
drap á í upphafi.
I nánum kynnum við frú Sigrfði
og heimili hennar hef ég fengið
að kynnast þeim eldmóði sem frú
Sigriður bjó yfir og var leiðarljós
starfa hennar í þágu íslenzkra
kvenna. Ég fékk að kynnast
sjálfum baráttumálunum, fékk að
heyra hana segja frá fundum og
kynnum við ýmsar stöllur sínar á
alþjóðafundum kvenna. Ég fékk
að heyra hana lýsa baráttumálun-
um, málefnunum sem horfðu til
róttækra breytinga á högum ein-
stæðra mæðra eða kvenna yfir-
leitt og er þau mál bar á góma var
henni lagið að setja mál sitt fram
á slíkan hátt, að stundum furðaði
maður sig á því, að þurft hafi að
berjast fyrir svo sjálfsögðum
breytingum. Allt fas hennar,
framkoma, málfar og framsetn-
ing, mótað af og byggt á arfi
menningarheimilis foreldra og
síðar yfirlæknis- og prófessors-
heimilisins á Vífilsstöðum, hafði
að mínum dómi áhrif á alla sem
frú Sigriði kynntust. Þetta voru
persónutöfrar.
Nú er það umhugsunarefni af
hverju frú Sigríður varð leiðtogi
íslenzkra kvenna um langt skeið.
Sjálf var hún í öruggri höfn og
þurfti-ekki að berjast fyrir sinum
málum. En meðfædd réttlætis-
kennd, þroski og andúð á öllu
órétti knúði hana til starfa. Þessir
kostir samfara glæsileik hennar,
góóri yfirsýn og skilningi á mönn-
um og málefnum gerðu henni
auðvelt að ryðja brautir. Þannig
varð hún næstum sjálfkrafa
fremst í fylkingunni, og sómdi sér
þar vel.
Fjölskylda mín á dýrmætan
fjársjóð minninga um samvistir
við frú Sigriði, börn hennar og
heimili. I hugum okkar verða þær
áreiðanlega ljóslifandi meðan við
lifsanda drögum, jafnt hvort sem
þær eru hversdagslegar, frá kaffi-
ferð um helgi í Vífilsstaðahraun,
frá heimsókn til æskustöðva í
Otradal og til Bildudals eða í
glöðum hópi fjölskyldunnar að
Laugavegi 82, þar sem Sigríður
var sem annars staðar primus
mótor og miðpunktur. Mörg og
margvísleg eru augnablikin sem
nú eru þökkuð.
Börnum frú Sigriðar og ástvin-
um flytur fjölskylda mín innileg-
ar samúðarkveðjur og þá sérstak-
iega fjarstödd dóttir, sem ber
nafn frú Sigríðar.
Frú Sigríður er kona sem kært
er að minnast. Hún veitti öðrum
svo mikið, að hún mun lengi lifa
þótt farin sé 85 ára gömul.
Atli Steinarsson.
Sigríður J. Magnússon var fædd
i Otradal i Suður-Fjarðarhreppi
hinn 5. júní 1892. Foreldrar henn-
ar voru Jón Árnason prestur og
kona hans Jóhanna Pálsdóttir af
hinni kunnu Arnardaisætt. Eftir
stúdentspróf vann Jón fyrir sér
með kennslustörfum og var um
skeið sýsluskrifari á Sauðárkróki
og lagði þá fyrir eins og hann gat
af kaupi sínu til þess að hafa efni
á að læra til prests. Hann hlaut
vígslu árið 1891, gerðist prestur i
Otradal og sama ár festi hann ráð
sitt.
Sigriður var frumburður og eft-
irlæti foreldra sinna, fríð og
fönguleg. Orð fór af því, hve bók-
hneigð hún var og hún var látin
vera meira sjálfráð um störf sín
og athafnir en almennt gerðist.
Heimilið var menningarheimili
og prestshjónin vel látin og virt.
Á heimilinu voru piltar teknir i
læri og þeim kennt undir skóla,
eins og aigengt var á prests-
heimilum, og urðu margir þeirra
siðar þjóðkunnir menn.
Heimilið var jafnan mannmargt
og gestrisni mikil. Þeim hjónum
varð átta barna auðið og af þeim
komust sex til fullorðins ára. Son-
inn Pál misstu þau, þegar segl-
skipið Gyða frá Bíldusal fórst
1910, en hann var þá aðeins 17 ára
gamall. Annan son misstu þau
fárra daga gamlan. Systkini
Sigríðar, sem upp komust, eru
þau Ragnheiður fv. bandafulltrúi,
Anna Guðrún, er giftist Gunnari
Bjarnasyni verkfræðingi og skóla-
stjóra, Svanlaug, er átti Gísla heit-
inn Pálsson lækni og tvíbura-
bræðurnir Marinó framkvæmda-
stjóri og Árni forstjóri, en þeir
bræður eru nú báðir látnir.
Á fardögum vorið 1906 fluttist
prestsfjölskyldan að Bildudal og
þar var séra Jón þjónandi prest-
ur, þar til hann lét af störfum
fyrir aldurs sakir. Kirkjan á
Bíldudal var þá I smíðum, en á
hvitasunnudag var haldið á forn-
ar slóðir heim í Otradal og þar var
Sigríður fermd í gömlu timbur-
kirkjunni og gestirnir komu viðs
vegar að, ýmist ríðandi eða sjó-
leiðis. Fermingarstúlkan var að
því spurð hvort hún kysi heldur
að fá úr eða hest í fermingargjöf
og varð úrið fyrir valinu. Sjö ár-
um síðar sendi faðir hennar henni
hest I brúðargjöf.
Veturinn 1908—9 er Sigríður
var við nám á Isafirði og hefur
vafalaust staðið sig með sóma.
Veturinn eftir er hún við nám i
Kvennaskólanum i Reykjavik og
um vorið er hún næst hæst
bekkjasystra sinna. Um vorið
sótti hún námskeið við Kennara-
skólann, og að þvi loknu lá leiðin
heim aftur til Bíldudals, en þar
stundaði hún kennslustörf næstu
mmisserin. Alúð hennar og kær-
leiki hefur notið sin þar vel, og
stjórnsemi og röggsemi var henni
í blóð borin. Kennslan hefur verið
lifandi, skemmtileg og framsetn-
ingin skýr, ef dæma má eftir
kennslu hennar siðar meir.
Á Bíldudal ríkti mikill félags-
andi á þessum árum, skemmtanir
voru haldnar til styrktar góðum
málefnum og leikstarfsemi stóð
með allmiklum blóma. Eðlilegt
var að leita til ungu kennslukon-
unnar, sem ekki lét hlut sinn eftir
liggja.
Árið 1912 flyzt Sigriður suður
og ræður sig sem hjúkrunarnema
að heilsuhælinu á Vífilstöðum.
Þar stóð heimili hennar meir en
aldarfjórðung, þvi að 2. ág. 1913
giftist hún Sigurði Magnússyni
prófessor og yfirlækni. Sigurður
var tæplega 23 árum eldri en
Sigríður, en sambúð þeirra var
óvenju góð og milli þeirra ríkti
gagnkvæmt traust og virðing.
í miklum önnum manns hennar
og baráttu hans við hinn hvíta
dauða féll það meira í hlut Sigrið-
ar að huga að heimilinu og dag-
legri umsýslu, enda fórst henni
það vel úr hendi. Allur heimilis-
bragur var með svipaðri reisn og
myndarskap og hún hafði vanist á
bernskuheimili sínu. Ég sem þess-
ar línur rita áttí þvi láni að fagna
að vera heimagangur á þessu
heimili og njóta samvista þessa
góða fólks.
Þegar litið er yfir farinn veg er
furðu margt, sem Sigríður lagði
gjörva hönd á og kom i verk.
Heimilið bar vitni um handbragð
hennar. Þótt heimilisstörfin væru
mikil og margvísleg gaf hún sér
tima til að spinna og vefa. Hún óf
handklæði, gluggatjöld, áklæði á
húsgögnin, gólfteppi og ýmislegt
fleira og notfærði sér oftast ís-
lenzku sauðalitina. Hún saumaði,
prjónaði og knipplaði og allt virt-
ist leika í höndum hennar. Við
útsauminn notaði hún sér stund-
um gömul hannyrðamunstur á
Þjóðminjasafni, og ekki var óal-
gengt að sjá hana sitja með prjón-
ana sína, sem gengu i sífellu, með
opna bók fyrir framan sig, og virt-
ist húsfreyja vera niðursokkinn i
lesturinn, ósnortin af öllu um-
stanginu í kringum hana.
Sigríður var ekki aðeins um-
hyggjusöm húsmóðir og manni
sinum stoð og stytta, heldur skap-
aði hún sífellt tilbreytingu i
kringum sig. Okkur krökkunum
leyfði hún margt og skapaði okk-
ur meira frjálsræði en almennt
gerðist. Skólinn á Vífilsstöðum
var mörg ár til húsa á heimili
hennar og aldrei var fárast um
þótt kátína og fjör væri oft með í
för. Hún kenndi okkur að skand-
erast, dreif upp leiksýningar, lét
okkur gefa út heimilisblað og þar
fram eftir götunum og átt sinn
þátt i að skapa okkur glaðværa og
góða æsku. Eitt sinn vantaði
dönskukennara við skólann.
Sigríður tók þá kennslu að sér,
hana munaði ekkert um að bæta
við sig, hún hafði alltaf tíma til
alls.
Stundum fór hún með okkur í
gönguferðir og var sífellt að leið-
beina okkur, upplýsa okkur og
fræða. Slíkar ferðir voru ævintýri
líkastar. Hún bar virðingu fyrir
öllu því sem lifði og hrærðist í
náttúrunni, samfara þeirri bjarg-
föstu trú að í því lífríki væri
manni ekkert óviðkomandi. Einn
slíkur dagur í náttúruskoðun er
meira virði en margar kennslu-
stundir.
Oft sagði hún okkur sögur eða
las fyrir okkur. Eitt sinn var les-
efnið eitthvað af skornum
skammti, svo að hún greip með
sér bók, sem ekkert okkar hafði
séð. Hik virtist ekki vera á lestrin-
um, en þegar að var gáð, þýddi
hún eitt af ævintýrum H.C.
Andersens snaraði því á íslenzku
um leið og hún las, eða réttara
sagt lék það fyrir okkur.
Sigríður var bókelsk og bók-
hneigð og fylgdist með öllu því
helzta, sem gerðist á sviði bók-
mennta og lista fram til hins síð-
asta. Hún vildi deila ánægju sinni
af bóklestrinum með öðrum og
starfaði mikið í Lestrarfélagi
kvenna, var varaformaður þess á
árunum 1927—1960 og síðar for-
maður. Þær ágætu konur hugs-
uðu ekki eingöngu um bóklestur-
inn, heldur héldu fundi og fengu
til sin fyrirlesara til að afla sér
fróðleiks á ýmsum sviðum. Sigríð-
ur stuðlaði að því ásamt öðrum að
bókin Konur segja frá var gefin
út, en hún byggðist á sumum þess-
ara fyrirlestra og geymir margar
þjóðlífsmyndir frá liðnum tímum.
Sjálf var Sigriður prýðilega rit-
fær, var í stjórn 19. júní og ritaði
fjölda greina í blöð og tímarit.
Áhugi hennar á menningar- og
mannúðarmálum var alltaf samur
og jafn.
í daglegri umgengni var hún
hress og kát og lipur í framkomu
við aðra, en bærist talió að mál-
efnum kvenna og ýmsu óréttlæti i
þeirra garð, var auðfundið að
undir hlýju og dagfarsprúðu yfir-
bragði barðist heitt hjarta.
Þau hjónin eignuðust fjögur
börn. Magnús er fæddur 17. apríl
1916 og vinnur við mælingar.
Hann bjóð með móður sinni og
var hennar stoð og stytta, þegar
ellin færðist yfir hana. Páll var
fæddur 24. okt. 1917. Hann var
verkfræðingur að mennt, en lézt
langt um aldur fram 16. des. 1966
og var öllum harmdauði, sem
hann þekktu. Hann lét eftir sig
konu, Önnu Soffíu Steindórsdótt-
ur, og tvo efnilega sonu. Margrét
er fædd 28. jan. 1920 og er fulltrúi
hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur.
Maður hennar er Einar Guðjóns-
son og eiga þau tvö börn, Sigríði
gifta Sigvalda Þór Eggertssyni og
Guðjón fréttamann við sjónvarp-
ið, en hann er kvæntur Bryndisi
Jónsdóttur. Jóhanna er- yngst
sinna systkina fædd 27. mars
1922. Hún vinnur hjá Trygginga-
stofnun rikisins og bjó með
móður sinni og með þeim mæðg-
um var óvenju kært.
Sigríður missti mann sinn 20.
júlí 1945 og hélt áfram heimili
með börnum sínum að Laugavegi
82. Þangað lagói margur leið sína,
enda var Sigríður frændrækin,
vinmörg og vinföst. Smám saman
voru henni falin meiri og stærri
trúnaðarstörf í málefnum
kvenna. Árið 1947 var hún kosin
formaður Kvenréttindafélags ís-
lands og gengdi því umsvifamikla
starfi um sautján ára skeið. Hún
sótti alþjóðaþing kvenna víða um
heim og fylgdist vel með þróun
þeirra mála með öðrum þjóðum.
íslenzkar konur eiga Sigríði
mikla þökk að færa fyrir baráttu
hennar fyrir bættu hlutskipti
kvenna, fyrir ötult og óeigin-
gjarnt starf að undirbúningi og
stofnun Hallveigarstaða, en ekki
hvað sízt fyrir það, að konur
fundu í henni baráttuglaðan for-
mann, sem aldrei efaðist um mál-
stað þeirra.
Það lýsir Sigríði vel, að hún tók
virkan þátt í stofnun Verndar
1969, félagskapar til styrktar
þeim, sem kynnzt hafa skugga-
hliðum mannlifsins. Hún starfaði
af skilningi og velvilja i þágu
hans til ævilika, þótt hún hefði þá
lagt flest öll félagsstörf til hliðar.
Var það mjög í þeim anda, sem
ríkti á bernskuheimili Sigriðar á
Bíldudal.
Sigriður er öllum þeim
ógleymanleg, sem kynntust henni
náið. Ég sé hana fyrir mér taka á
móti gestum, glsæilega og virðu-
lega, án þess að eiga til stærilæti,
en allir fundu að þar fór óvenju-
leg kona. Ég sé hana fyrir mér í
leik og starfi með börnum sinum
og okkar krökkum, hún var kím-
in, glettin og hlý og oft kátust
allra. En sterkust er mynd hennar
sem móður sitjandi við sjúkrabeð
ungrar dóttur sinnar. Aldrei
heyrðist æðruorð, og þó að kvíði
byggi undir, gat hún veitt öðrum
styrk og kjark. Slík skapgerð er
fáum gefin.
Á kveðjustund er hollt að minn-
ast, að Sigriður tók örlögum sin-
um án þess að kveinka sér og
margir sóttu til hennar styrk á
sorgarstundum. Þar veitti hún
öðrum fordæmi eins og svo oft
áður. Megi góður guð gefa ætt-
mennum hennar hlutdeild í þeim
styrk og senda þeim líkn með
þraut.
Guðrún P. Helgadóttir.
Hún var fædd í Otradal í Arnar-
firði. Foreldrar hannar voru
sæmdarpresthjónin frú Jóhanna
Pálsdóttir og séra Jón Árnason,
prestur í Otradal og Bíldudal. Þau
eignuðust átta börn, tvö dóu ung.
Sigríður var elst þeirra systkina.
Hún var vel gerð til sálar og
líkama, falleg í æsku og bar glæsi-
leika til æviloka. Hún lauk námi
frá Kvennaskóla Reykjavíkur,
siðan var hún við hjúkrunarkonu-
störf á Vífilsstöðum og giftist
síðan móðurbróður mínum,
Sigurði Magnússyni yfirlækni
þar. Hún var fyrirmyndar eigin-
kona og húsmóðir. Hjónaband
þeirra var hið farsælasta þó Sig-
urður væri tuttugu árum eldri.
Þau eignuðust fjögur börn,
Magnús, Pál, Margréti og
Jóhönnu. Páll verkfræðingur dó í
blóma lífsins.
Þegar ég var við nám í 4. bekk
Menntaskólans var Sigurður fjár-
haldsmaður minn. Það var in-
flúensuveturinn 1918. Á hverjum
laugardegi fór ég gangandi til
Vífilsstaða og dvaldist þar yfir
helgina, einnig var ég þar allt
jólafrfið. Þar var eins og að koma
í beztu foreldrahús. Viðmót
þeirra hjóna mótaðist af höfðings-
skap og góðvild til allra, sem þar
bar að garði, og fór ég ekki var-
hluta af þvi.
Faðir minn, síra Björn prestur
að Laufási, dó á bezta aldri af
slysförum árið 1923. Ári síðar
fluttist móðir mín til Reykjavíkur
með okkur systkinin. Árið 1926
byggðum við húsið á Sólvallagötu
17 og hefur fleira eða færra af
fjölskyldu okkar átt þar heima
hálfa öld. Náið samband hefur
síðan verið milli okkar og læknis-
fjölskyldunnar á Vífilsstöðum.
Margra góðviðrisdaga fórum við í
heimsókn þangað með konum
okkar bræðra og börnum okkar og
einkasystur. Náttúrufegurð er
þar mikil, og undum við okkur
þar vel, bæói úti og inni á hinu
fagra læknisheimili, með stórum
trjágarði í kring, sem frú Sigríður
annaðist af mikilli natni. Veizlu-
matur var ætið á borði, man ég að
meðal annars var þar grænmetis-
stappa, sem bragðaðist okkur
mjög vel. Sagði Sigríður að það
væri úr njóla gjört, en i sveitinni
sem við gestirnir vorum uppalin í,
þótti sú jurt hið mesta illgresi.
Hún var á undan mörgum
húsmæðrum um matartilbúning
úr berjum og ýmsum jurtum sem
bæði var lostæti og hið hollasta.
Já, frú Sigríði var margt til lista
lagt, hannyrðir o.fl., eins og fram
hefur komið á langri og farsælli
ævi hennar.
Oft milli jóla og nýars buðu þau
hjón okkur fjölskyldunni að
Vífilsstöðum og lengi man ég að
eitt sinn var haldið þar grimuball.
Þá var glatt á hjalla með
fullorðnu og ungu fólki og
skemmt sér við dans og leiki fram
undir morgun.
Þegar Sigurður lét af störfum
sakir aldurs, fluttu þau hjónin
ásamt börnum sínum til Reykja-
víkur að Laugavegi 82. Ætíð á
afmælis- og tyllidögum vorum við
þar eða þau hjá okkur.
Snemma hneigðist hugur frú
Sigríðar að mannúðarmálum, sér-
staklega að kvenréttindamálum,
en þeir sem kunna betri skil á
þeim þætti í lífi hennar en ég,
munu þar um fjalla. En vist er um
það, á utanlandsferðum hennar
um mörg lönd og álfur hefur hún
verið þjóð sinni til sóma.
En eitt sem ekki mun vera á
allra vitorði, er, að um árabil
hafði hún forgöngu um að hafa
opið hús hér og þar um bæinn á
vegum Verndar á aðfangadag
fyrir svokallaða útigangsmenn og
áfengissjúklinga. Gekk hún þar
alian daginn um beina ásamt
fleiri góðum konum. Það hefur án
efa yljað mörgum manninum,
sem bágt átti.
Vafalaust mun frú Sigríður nú
vera stödd í fögrum heimi, þar
sem hún getur haidið áfram að
sinna sinum fögru hugsjónum.
öll mín fjölskylöa þakkar henni
fyrir allt hið góða, sem hún hefur
auðsýnt okkur á langri æfi.
Guð blessi minningu hinnar
góðu konu.
Jón S. Björnsson.
Framhald á bls, 30.