Morgunblaðið - 29.01.1978, Qupperneq 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. JANUAR 1978
Gunnar Friðriksson. forseti SVFÍ, fyrir f raman björgunarstöð SVFÍ i Reykjavik
— Gróubúð.
í dag eru 50 ár liðin frá stofnun Slysavarnafélags íslands. 29. janúar 1928
komu saman til fundar í Reykjavík 128 manns og gengu frá stofnun
félagsins, en unnið hafði verið að undirbúningi félagsstofnunarinnar um
alllangt skeið. Stofnun félagsins markar ótvíræð tímamót t björgunarmálum
Íslendinga, sem allt fram til þessa tíma höfðu verið mjög skipulagslaus og
illa að þeim staðið, þrátt fyrir þá staðreynd, að hérlendis færust mun fleiri
menn af slysförum, sérstaklega á sjó, en gerðist hjá öðrum þjóðum.
Með stofnun Slysavarnafélagsins varð vakning á þessu sviði hérlendis,
enda tók félagið þegar frá upphafi fast á málum, og brautryðjendurnir unnu
gífurlega mikið og óeigingjarnt starf er verið var að koma félaginu yfir erfiða
þröskulda. ,
Nú, 50 árum eftir stofnun félagsins, er það orðið að einum fjölmennustu
félagasamtökum hérlendis, og eru félagar í því nú um 30.000 manns alls
staðar á landinu. Hefur félagið yfir að ráða fjölmörgum björgunarsveitum,
vel þjálfuðum og vel útbúnum, sem veitt hafa ótöldum gífurlega aðstoð,
bæði við björgun úr háska og á öðrum sviðum á undanförnum áratugum.
Þessara tímamóta í sögu sinni hyggst Slysavarnafélagið minnast með enn
auknu starfi, því þótt margt hafi áunnist er jafnan fyrir hendi mikið starf að
slysavarnamálefnum. Viðhorfin eru nú önnur en þegar félagið var stofnað
fyrir hálfri öld. Þá voru sjóslys mikil og tíð, en nú er umferðin orðin
aðalskaðvaldurinn og tíðasti slysavaldurinn.
í tilefni afmælisins var Gunnar Friðriksson, forseti SFVÍ, fenginn til viðtals
og bar í þvi margt á góma um starf félagsins í gegnum árin, svo og um
framtiðarverkefnin:
Núverandi stjórn Slysavarnafélags Islands. Fremri röð frá vinstri: Baldur Jónsson, ritari, Hulda
Victorsdóttir, Gunnar Friðriksson, forseti, Hulda Sigurjónsdóttir, varaforseti, Ingólfur Þórðar
son. gjaldkeri. Efri röð frá vinstri: Haraldur Henrysson, Hörður Friðbertsson, Jón Þórisson, Egill
Júlíusson, Daníel Sigmundsson og Gunnar Hjaltason.
í npphafí stóð baráttan við
náttórnöflin en nú síafar
manninnm mest hætta af sjálfnm sér
- sagði Gnnnar Friðriksson, forseti SVFÍ
ERFIÐ BARÁTTA
FRUMHERJANNA
Gunnar Friðriksson, forseti Slysavarnafélags
íslands. var beðinn að lýsa tildrögum og aðdrag-
anda að stofnun félagsins fyrir 50 árum:
— Það má segja að það hafi verið vonum
seinna, sem Slysavarnafélag Islands var stofnað,
sagði Gunnar, — þegar það er haft í huga að
slysfarir voru hér mjög tíðar og alvarlegar
Raunar hefur saga íslenzku þjóðarinnar allt frá
upphafi byggðar landsins mótast meira eða
minna af baráttu hennar við óblíð náttúruöfl til
lands og sjávar og líklega þess engin dæmi að
þjóð eigi afkomu sína eins undir duttlungum
höfuðskepnanna og við (slendingar Sagan
geymir frásagnir af mörgum hörmulegum at-
burðum þegar sóknin á sjóinn snerist upp í vörn
sem endaði stundum með algerum ósigri Sé
t d annálum fyrri alda flett blasir þar við hver
myndin annarri hörmulegri Svo dæmi séu
nefnd af handahófi má nefna að á einum degi,
9 marz árið 1685, drukknuðu 132 menn og
aðeins hálfum öðrum áratug síðar varð annar
samskonar harmleikur, þar sem 136 menn fór-
ust 8 marz árið 1700. Þessar tíðu og miklu
slysfarir hefðu átt að kveikja neista að slysa-
varna- og björgunarstarfi, en þvi miður varð svo
ekki, og þeir sem telja má brautryðjendur á
þessu sviði, töluðu fyrir daufum eyrum. Sá fyrsti
sem lét til sín heyra um þessi mál, svo vítað sé,
var „eldklerkurinn", séra Jón Steingrímsson, en
honum tókst ekki að vekja menn til umhugsunar
og það liðu fimmtiu ár áður en nauðsyn slysa-
varna var aftur hreyft á opinberum vettvangi af
Þórði Jónssyni hreppstjóra og Dannebrogs-
manni á Bakka á Seltjarnarnesi, sem ritaði langa
grein um sjóslysavarniy og nauðsyn þeirra i
Búnaðarrit Suðuramtsins. Aftur varð svo hálfrar
aldar hlé á baráttunni, eða fram til ársins 1888,
er fram kom á sjónarsviðið maður sem átti eftir
að láta slysavarnamálin mikið til sin taka Var
það séra Oddur V Gísláson, prestur á Stað í
Gríndavik, sem ferðaðist vítt og breitt um landið
á eigin vegum til þess að stofna það sem kallað
var „bjargráðanefndir" í helztu sjávarþorpunum
Réðst séra Oddur í það stórvirki að gefa út
mánaðarþlað sem nefndist „Sæbjörg" og komu
út af þvi 12 tölublöð Þegar séra Oddur hvarf
vestur um haf féll niður það starf sem hann hafði
hafið
INGVARSSLYSIÐ KOM
HREYFINGU Á MÁLIN
Gunnar sagði að hið hörmulega slys er varð
1906, er kútter Ingvar strandaði við Viðey og
Reykvikingar horfðu á skipverjana týnast úr
reiða skipsins i öldurótið, einn af öðrum, hefði
komið nokkurri hreyfingu á slysavarnamálin, og
eftir það slys hefði verið hafin söfnun til kaupa á
björgunarbál
— Undirtektirnar voru ótrúlega dræmar,
sagði Gunnar, — það var aðeins smáupphæð
sem safnaðist, og ekki varð neitt úr kaupum á
björgunarbátnum Sá sjóður sem safnaðist var
geymdur og afhentur Slysavarnafélagi Islands,
er það var stofnað, tuttugu árum siðar.
— En baráttumenn um málefni slysavarna
urðu nú fleiri og meðal þeirra var Guðmundur
Björnsson landlæknir. sem gerðist ótrauður bar-
áttumaður á þessu sviði — hélt t d erindi sem
vakti mikla athygli, þar sem hann gerði saman-
burð á tiðni drukknana hér við land og I Noregi
Leiddi sá samanburður i Ijós, að af sjóslysum
fórust hér hvorki meira né minna en tólffalt fleiri
en i Noregi. Þetta erindi flutti Guðmundur árið
1912, en ekki varð af framkvæmdum við undir-
búning félagsstofnunar fyrr en röskum áratug
síðar. Er mjög sennílegt að sjóslysin sem urðu
við ísafjörð haustið og veturinn 1 924 og þá ekki
siður það mikla manntjón sem varð í Halaveðr-
inu 1925. hafi orðið til þess að öllum varð Ijóst
að við svo búið mátti ekki standa Fiskiþing stóð
í Reykjavik dagana sem leitin var gerð að
togurunum sem týndust i Halaveðrinu, og á þvi
þingi var kjörin fimm manna milliþinganefnd
sem leggja átti tillögur fyrir næsta fiskiþing um
slysavarnir
128 MANNS
STOFNUÐU FÉLAGIÐ
— Milliþinganefnd þessi kom fram með til-
lögur og lagði m.a. til að stofnaður yrði björgun-
arsjóður, sem 5% gjald af útfluttum sjávatafurð-
um átti að renna til. Þessar tillögur fengu ekki
byr á Alþingi. en fiskiþingið og Fiskifélag Islands
vildi ekki una þvl lengur að ekkert yrði aðhafst
og réð til sín Jón E Bergsveinsson, sem þá var
fiskmatsmaður, til þess að gerast erindreki fé-
lagsins í björgunarmálum. Fór Jón til Noregs til
þess að kynna sér tilhögun björgunarmála þar
Siðar kom að þvi að talið var heppilegt að
stofna sérstakt félag, og var stofnfundur þess
haldinn i Reykjavik 29 janúar 1928. Upphaf-
lega var gert ráð fyrir því að félag þetta héti
Björgunarfélag íslands. en Guðmundur Björns-
son vildi velja þvi annað nafn: Slysavarnafélag
íslands, og taldi það meira i samræmi við
tilgang félagsins, þar sem því var ekki einungis
ætlað að vinna að björgunarmálum, heldur að
fyrirbyggjandi aðgerðum — slysavörnum
FÉLAGIÐ NÁÐI
STRAX FÓTFESTU
— Eftir að loks var búið að stofna félagið má
segja að því gengi vel að ná fótfestu, sagði
Gunnar Friðriksson — Það var lika gæfa þess
að það fékk Jón E Bergsveinsson til starfa við
erindrekstur, en hann vann sitt verk af fágætum
dugnaði og áhugasemi Eitt það fyrsta sem
félagið gerði var að stofna björgunarsveitir á
nokkrum stöðum á landinu og komu þær við
sögu við bjarganir áhafna ýmissa þeirra skipa er
strönduðu á næstu árum Árið 1930 var svo
ráðist i það að koma upp tiu fluglinustöðvum við
Suður- og Suðvesturland, og 24. marz 1931
urðu svo þau tímamót i björgunarmálum íslend-
inga að fluglinutækin voru í fyrsta sinn notuð við
björgun manna úr sjávarháska, er franski togar-
inn Cap Fagnet strandaði við Grindavík Þar var
38 mönnum bjargað úr hinu strandaða skipi á
skömmum tíma, en telja má fullvíst að þarna
hefði orðið stórslys ef fluglínubjörgunartækin
hefðu ekki verið til staðar Þessi björgun varð til
þess að færa mönnum heim sanninn um nota-
gildi þessara tækja og flýtti tvímælalaust fyrir
útbreiðslu þeirra. Hafa þessi tæki bjargað mikl-
um fjölda manna úr sjávarháska hér við land á
liðnum áratugum og má nefna að árið 1975
björguðu björgunarsveitir Slysavarnafélagsins
hvorki meira né minna en 40 manns úr strönd-
uðum skipum með fluglinutækjum sinum.
HAFIN AFSKIPTI AF
SLYSAVÖRNUM í LANDI
— Þegar Slysavarnafélag íslands var stofnað
árið 1928 beindist athygli manna fyrst og
fremst að sjóslysum og slysavörnum á þvi sviði,
enda voru t d umferðarslys næstum óþekkt á
þeim dögum, sagði Gunnar Friðriksson Það var
ekki fyrr en árið 1937 sem það þótti sýnt að
félagið yrði einnig að hafa veruleg afskipti af
slysavörnum á landi, þ e. slysavörnum i umferð-
inni og öryggi á vinnustöðvum Þá var ráðinn
sérstakur starfsmaður til þess að fjalla eingöngu
um Hriál af þessu tagi, auk þess sem hafin var
kennsla á vegum félagsins i hjálp i viðlögum og
lifgun úr dauðadái. Félagið hefur æ síðan haft
þessi mál á stefnuskrá sinni og við gerum okkur
Ijóst að einmitt á þessum vettvangi þarf að gera
Söguleg mynd úr starfi SVFÍ. Fyrsti björgunarbátur félagsins vigður í stafni stendur
GuBmundur Björnsson. þáverandi forseti félagsins. Í miðjum bátnum stendur Jón E. Berg-
sveinsson. en fyrir aftan hann eru Jón biskup Helgason og hjónin Þorsteinn Þorsteinsson og
Guðrún Brynjólfsdóttir. Þetta var árið 1929, og má sjá á myndinni hversu mikið er breytt við
Reykjavikurhöfn frá þeim tima.