Morgunblaðið - 08.03.1978, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. MARZ 1978
Ármann Örn Ármannsson:
Stórvirkjanafram-
kvæmdir á íslandi
Upphaf steypuframkvæmda í framhjárennslisskurði Köldukvíslar
norðan Þórisvatns 1971.
Hrauneyjarfoss-
virkjun
Nú hefur verið auglýst eftir
tilboðum í fyrsta hluta fram-
kvæmda við næstu stóru raforku-
virkjun hér á landi, sem er
Hrauneyjarfossvirkjun. Með
þessari auglýsingu er markaður
merkilegur áfangi í íslenskum
verktakaiðnaði, þ.e. boðift er út
stórvirkjun í hluta, þannig að
ætla verður að Islendingar keppi
um verkið á innlendum markaði.
Því miður er þó allt í óvissu um
næstu áfanga, s<;m boðnir verða
út síðar, hvort þeir verða einnig
á þann hátt gerðir að innlendum
aðilum verði tryggð eðlileg sam-
keppnisaðstaða.
Eins og mál standa nú, er útlit
fyrir að stærð og tryggingarskil-
málar næstu hluta verði þannig
að Islendingar komi þar lítt við
sögu, nema sem starfsmenn hjá
erlendum verktakafyrirtækjum.
Á innlendum verktakamarkaði
hefur það verið venja, að til
tryggingar verksamningum þarf
verktaki, áður en samningur er
undirritaður, að leggja fram
bankatryggingu, sem nemur 10%
af upphæð verksamningsins. Ef,
eins og oftast, sérstaklega í
stærri samningum, er um fyrir-
framgreiðslu að ræða (sem notuð
er til vélakaupa o.fl. til að koma
framkvæmdum af stað) þarf
viðbótarbankatryggingu fyrir
því, þannig að í raun getur
bankatrygging numið um 20% af
upphæð verksamnings.
Verksamningur við Hrauneyj-
arfoss um t.d. steypufram-
kvæmdir gæti numið u.þ.b. 5
milljörðum króna og samkvæmt
því þyrfti væntanlegur verktaki
að leggja fram bankatryggingu
að upphæð 1 milljarð króna.
Islenskir bankar hafa farið fram
á fullkomið fasteignaveð fyrir
öllum verktryggingum, sem þeir
hafa veitt verktökum og af þeijrri
ástæðu er útilokað fyrir íslenska
verktaka að bjóða í verk af
þessari stærð.
Erlendis meta tryggingarfélög,
sem almennt veita verktrygging-
ar, tilboð verktakans og láta
síðan tryggingu, sem oft er mun
hærri en áður nefnd 10% (t.d.
25% og allt upp í 100%) á
grundvelli tilboðs verktakans svo
og reksturs hans almennt. Þessu
hefur því miður ekki verið til að
dreifa hér, heldur hafa trygging-
ar til verktaka eingöngu miðast
við það að tryggingarveitandi
tæki enga áhættu á nokkurn hátt,
en hefði sína baktryggingu
örugglega tryggða í fasteignum.
Fyrri virkjana-
framkvæmdir
Sú virkjun, sem nú er verið að
hefjast handa við, má segja að sé
þriðja stórvirkjun íslensku
þjóðarinnar.
Það er e.t.v. lærdómsríkt að
líta aðeins á þær tvær, sem nú er
lokið þ.e. virkjun Þjórsár við
Búrfell og Sigölduvirkjun.
Fyrsta stórvirkjunin þ.e. við
Búrfell var framkvæmd af fyrir-
tækinu Fosskraft s.f., sem var
sameiginlegt verktakafyrirtæki
sænsks, dansks og íslensks verk-
takafyrirtækja þ.e. Sentab AB,
Phil & Sön AS og Almenna
byggingafélagsins h.f. Fram-
kvæmd þessi gekk að flestu leyti
vel, en endaði þó með því að
íslenski aðilinn hætti með öllu
starfsemi og þau tæki, sem þurfti
til verksins voru flutt af landi
brott að verki loknu. Almenna
byggingafélagið hf. hafði þó um
árabil áður verið eitt traustasta
byggingafyrirtæki á Islandi.
Áður en síðari stórvirkjunin
hófst voru framkvæmdar
vatnsmiðlunarframkvæmdir,
sem voru af viðráðanlegri stærð
og gerðu þær fyrirtækin Þórisós
h.f., sem var samsteypufyrirtæki
nokkurra verktaka, og ístak h.f.,
sem er dansk-íslenskt fyrirtæki
(Phil & Sön, sem áður var í
Fosskraft og íslenskir aðilar að
hluta). Bæði þessi fyrirtæki
komust vel frá sínum fram-
kvæmdum, en þegar til Sigöldu-
virkjunar kom var Þórisós h.f.
algerlega útilokaður frá verkinu
vegna tryggingarskilmála og
raunin varð sú að lægstbjóðendur
urðu júgóslavneskt verktaka-
fyrirtæki, Energoproject að
nafni, eitt af alþjóðlegum verk-
takafyrirtækjum.
Framkvæmt þessi kostaði á
verðlagi nú yfir 20 milljarða
króna og heyrst hefur að íslend-
ingar hafi hagnast á þessari
framkvæmd vegna þess að
Energoproject hafi sennilega
tapað á verkinu. —
Stór kostnaðarhluti slíkra
framkvæmda liggur í vélum
þeim, sem þarf til að framkvæma
verkið. Engar vélar, sem þetta
júgóslavneska fyrirtæki notaði
eru nú til í landinu. Þær voru
fluttar út að verki loknu, enda
bandarískar og Júgóslavarnir
þurftu á þeim að halda annars
staðar. Júgóslavarnir töpuðu
e.t.v. á verkinu enda mun það
hafa verið staðreynd að þeir voru
vanari að stjórna Afríkubúum en
íslendingum. Sú staðreynd er þó
eftir að stjórnunarreynsla svo og
tæki og tæknikunnátta voru flutt
af landi brott eftir verkið.
Hjá Islendingum eru framund-
an stórar raforkuvirkjanir á
næsta áratugi.
Þeir, sem til þekkja, hafa lýst
því yfir að íslenskum fyrirtækj-
um sé tæknilega og stjórnunar-
lega treystandi fyrir virkjana-
framkvæmdum.
Það er einnig staðreynd, sem
fáir mæla í mót, að íslendingar
hafa bjargað málum oftar en ekki
við Búrfellsvirkjun og Sigöldu .
þar sem þeir þekktu íslenskar
aðstæður, veðráttu og íslenska
starfsmenn, sem með dugnaði
sínum hafa gert þessar virkjanir
að raunveruleika.
Málarasveinafélag Reykjavík-
ur er stofnað 4. mars 1928 í gamla
Iðnskólahúsinu við Vonarstræti.
Stofnendur voru 16, þeir: Hörður
Jóhannesson, Georg Vilhjálms-
son, Magnús Hannesson, Emil
Sigurjónsson, Jón Ágústsson,
Magnús Möller, Oddur Júlíus
Tómasson, Sigurjón Guðbergs-
son, Sveinn Tómasson, Stein-
grímur Guðmundsson, Ásgeir
Jakobsson, Haraldur Magnússon,
Albert Erlingsson, August
Hakansson, Þorbjörn Þórðarson
og Óskar Jóhannsson.
I fyrstu stjórn voru kjörnir:
Albert Erlingsson formaður,
August Hakansson féhirðir og
Hörður Jóhannesson ritari.
Árið 1933 var fyrsti kaup- og
kjarasamningurinn undirritaður
á milli Málarasveinafélags
Reykjavíkur og Málarameistara-
félags Reykjavíkur. Um sama
leyti var fyrst rætt um að koma
á ákvæðisvinnu. Tveimur árum
síðar tilnefnir félagið sinn fyrsta
fulltrúa í prófnefnd og var það
Magnús Hannesson. Arið 1937
fær félagið fulltrúa í iðnráð og
var það Emil Sigurjónsson.
Næstu árin færir félagið mjög
út starfsemi sína, ekkna- og
minningarsjóður er stofnaður og
félagið gerist aðili að Húsfélagi
iðnaðarmanna. Það gengur í
Alþýðusamband Islands árið 1947
og stofnar vinnudeilusjóð árið
1953. Sama ár er samið um
ákvæðisvinnu og kosin verðskrár-
nefnd. Ólafur Pálsson var fyrsti
Sú staðreynd stendur jafn
óhögguð og sú ■ að íslensk fyrir-
tæki hafa ekki neina samkeppnis-
aðstöðu gagnvart erlendum í
þessum stóru framkvæmdum
vegna hins íslenska banka- og
tryggingakerfis.
Hvað er framundan?
Islendingar vilja vera sjálfstæð
þjóð. I því felst m.a. að geta
sjálfir staðið fyrir framkvæmd-
um á íslandi. Vafasamt er að
mínum dómi, að hægt sé að tala
um sjálfstæði, ef til þarf að
kveðja útlenska menn til fram-
kvæmda, ætíð er um meiri háttar
verklegar framkvæmdir hér á
landi er að ræða. Eins og áður er
rakið er það viðurkennd stað-
mælingafulltrúi málarafélag-
anna. Mælingastofan var rekin
sameiginlega af sveinum og
meisturum til ársins 1969 en eftir
það hefur M.F.R. séð um rekstur
mælingastofunnar. Einnig á
þessu ári, þ.e. 1953, var nafni
félagsins breytt og heitir það
síðan Málarafélag Reykjavíkur.
Sjúkrasjóður er stofnaður innan
félagsins árið 1955 og árið 1958
varð samkomulag um að semja
eina verðskrá fyrir alla málara-
vinnu. Sett var á stofn mælinga-
stofa sem var til húsa á Freyju-
götu 27 um nokkurra ára skeið.
Árið 1962 keypti félagið hús-
næði á Laugavegi 18. Þetta stóra
átak sem gert var í húsnæðismál-
um félagsins efldi mjög alla
starfsemi þess og hefur félagið
búið að því til þessa dags.
Árið 1963 er gengið frá stofnun
lífeyrissjóðs sem var sjálfs-
eignarstofnun án þátttöku at-
vinnurekenda.
Árið 1964 gerist félagið aðili að
stofnun Sambands byggingar-
manna. Áður hafði félagið verið
í tveimur samböndum. Árið 1931
var stofnað Iðnsamband bygg-
ingarmanna sem var blandað
samband meistara og sveina, það
starfaði í fá ár. En árið 1937
gerðist félagið aðili að Sveina-
sambandi byggingarmanna sem
starfaði um fárra ára skeið. Að
afloknum samningum í maí 1969
var ákveðið að innan Sambands
byggingarmanna og með atvinnu-
rekendum í viðkomandi iðngrein-
reynd að nokkur íslensk fyrirtæki
geta verið tæknilega og stjórn-
unarlega í stakk búin til þess að
taka að sér meiri háttar verkleg-
ar framkvæmdir. Það er skylda
ráðamanna íslenskra að gera
fjárhagshlið framkkvæmdanna
þannig úr garði að framvegis
verði verklegar framkvæmdir
gerðar af íslenskum mönnum
undir stjórn íslendinga einna.
Ég þykist þess fullviss að vilji
er fyrir hendi til þess að svo megi
verða. Næstu mánuðir eiga eftir
að leiða í ljós hvort tekst að gera
þennan vilja að raunveruleika.
Þessar línur eru skrifaðar í þeim
tilgangi að einhverjum megi
verða ljósara mikilvægi þessa
máls fyrir þjóðina í heild. Hafi
það tekist er tilganginum náð.
um yrði stofnaður sameiginlegur
lífeyrissjóður með skylduaðild
allra meðlima launþegafélag-
anna. Málarafélagið er aðili að
Lífeyrissjóði Byggingarmanna og
Lífeyrissjóður málara frá árinu
1963 var sameinaður hinum nýja
sjóði. Það er svo árið 1972 sem
verður að teljast eitt hið merk-
asta í sögu félagsins, því að þá er
hinn 1. maí samið um hóptrygg-
ingu, sjúkra- og slysatryggingu
fyrir alla félagsmenn undir 65
ára aldri. Hóptryggingin tekur
við greiðslum þegar greiðslum
atvinnurekenda og sjúkrasjóðs
lýkur og greiðir mánaðarlega
bætur í allt að þfjú ár og munu
því málarar vera í fararbroddi í
tryggingarmálum.
Hinn 26. júní sama ár er
samþykkt að kaupa jörðina Vog
í Hraunhreppi í Mýrasýslu. Fljót-
lega var hafist handa um fram-
kvæmdir á jörðinni. Sjávarlandið
girt og hús sem var knapplega
fokhelt var fullbyggt vorið 1976,
var rafmagn tekið í húsið þegar,
en verið var að leggja það um
sveitina um þetta leyti. í sam-
bandi við framkvæmdir í Vogi
hafa margir félagar lagt fram
mikla sjálfboðavinnu og konurn-
ar stofnuðu um þetta leyti
Klúbbinn Vog sem meðal annars
hefur lagt mikið starf til þess að
gera húsið í Vogi sem best úr
garði og sem vistlegast. Það
hefur nú í tvö sumur verið leigt
út til félagsmanna sem orlofshús
Framhald á bls. 23
Skólavörðustígur
Viðskiptahúsnæði
Til sölu eru húseignirnar Skólavörðustígur 4, 6
og 6b í Reykjavík ásamt meðfylgjandi eignar-
lóðum Hér er um að ræða 2 verzlunarhús út
við Skólavörðustíginn og stórt hús (Breiðfirð-
ingabúð) á baklóðinni. Húsin eru samtals rúmir
2900 rúmmetrar Lóðin er eignarlóð, rúmlega
900 fermetrar Samkvæmt skipulagi má reisa á
lóðinni myndarlegt hús, fjórar hæðir. Að lóðinni
liggja 2 götur. Þarna er viðurkennt gott við-
skiptahverfi.
Árni Stefánsson, hrl.
Suðurgötu 4, Simi: 14314
Kvöld og helgarsimi: 34231
Stærsta vélskófla landsins, Lima 2400, 160 tonn að þyngd, að verki
við þéttiskurð undir Þórisósstíflu 1971.
Málarafélag Reykjavlkur 50 ára