Morgunblaðið - 14.03.1978, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. MARZ 1978 37
Jóhann Hafstein, alþingismaður;
ISAL greiðir megin-
hluta Búrfellsvirkjun-
ar á samningstímanum
— og margs konar hliðartekjur í þjóðarbúið
Jóhann Ilafstcin. fyrrv. forsa't-
is- ok iónaóarráðherra. tók þátt í
umræðu um tillögu um raforku-
siilu til orkufreks iönaöar. sem
veriö hefur til umfjöllunar á
AlþinKÍ. Taldi hann rétt aö nefnd
sú. sem tillötíu þessa fenjíi til
meöferöar. athutfaði sérstakleKa.
hver áhrif starfræksla ísals hefði
á þjóðartekjur okkar ok hve
miklar hrcinar Kjaldevristekjur
þjóöarbúskapur okkar hefði haft
af álhræðslunni í Straumsvík.
Ræða hans verður að hluta til
lauslega rakin hér á eftir.
Raforkusala
til ísals
Jóhann Hafntcin vitnaði til
yfirlýsinnar frá Landsvirkjun,
undirritaðrar af Halldóri Jóna-
tanssyni, framkv.stj., ok Jóhanni
Má Maríussyni, yfirverkfræðinfíi,
varðandi orkuverö til álbræðsl-
unnar í Straumsvík. í þeirri
yfirlýsinííu kænii skýrt fram, að ef
ekki hefði komið til álorkusamn-
int;ur sá, sem hér hefði verið til
urnræðu, hefði verið ráðist í
stórvirkjun við Búrfell (sem þessi
samninjíur stæði tindir að veru-
let;u leyti). Ef smærri ok óhat;-
niixnci
stæðari virkjanir stæðu nú undir
hinni alntennu raforkuþörf í
landinu, myndi orkuverðið veru-
lega hærra en nú er. Vitnaði JH
til yfirlýsinnarinnar en JwH-^égír
m.a.:
^L-ofarht;reindum t;reiðslubyrð-
um (sent álsamnin^urinn rís
undir) hefur yerið reiknað með
vöxtum on afbor>;unum af öllum
lánum, sem tekin hafa verið vet;na
Búrfellsvirkjunar. Aðalspennistöð
stöðvarinnar við Geitháls, yasafls-
stöðvarinnar við Straumsvík,
ásamt báðum háspennulínum frá
Búrfelli ok Þórisvatnsmiðlun, svo
ot; öllum kostnaöi við rekstur
þessara mannvirkja.“
Þetta þýddi það, að ísal mun á
samningstímabilinu t;reiða nær
allan kostnað eða uni 96V virkj-
unarinnar en notkun Isals er nú
um -’:i af uppsettu afli. Ekki er í
þessu dæmi reiknað með verð-
bólt;u eða væntanlet;ri stækkun
álversins um 20 m\v og set;ir
orðrétt þar unt í
yfirlýsint;unni:
I ofantmeindum tölum er lant;-
stærsti hlutinn vextir og afborj;-
anir lána, srn ekki breytist með
verðbólgu í framtíðinni. Tekjur
frá Isal vaxa hins vegar með
verðbólgu þepar tterð er núvirðis-
athu|;un á tekju- oii jéahiStreymi
ot; 5—10'< -áctetí verðból^a tekin
jöc*-tTá?iknint;inn (en sem verið
hefur miklu meiri), kentur í ljós,
ef litið er yfir 25 ára tímabil eða
til ársins 1991, að tekjurnar frá
ísal á þessu tímabili t;era meira en
t;reiða upp stofnkostnað Þjórsár-
virkjunar ásamt öllum fjármat;ns-
kostnaði ot; einnit; allan rekstrar-
kostnað á sania tímabili."
Margs konar
ávinningur fyrir
þjóðarbúið
Enn seKÍr í t;reinart;erðinni:
„Ilæmið er í rauninni enn-
hat;stæðara en þetta, því Þóris-
vatnsmiðlun nýtist jafnt fyrir
Sittölduvirkjun ot; Hrauneyjafoss-
virkjun oj; einnit; hluti háspennu-
línanna ok spennistöðvarinnar við
Geitháls, en ekki er tekið tillit til
þess hér að frarnan. Þá niá ekki
gleyma því að virkjanirnar mala
fcull eftir að lán vet;na þeirra hafa
verið greidd upp.“ Á það eru ekki
bornar brigður, að þessar virkjan-
ir munu starfa áratut;i eftir
þessar niðurj;reiðslur. En það er
meira en raforkusalan sem kemur
tekjumegin á reiknint; okkar
íslendint;a. Nefna má skattgjalds-
tekjur af álverksmiðjunni. Yinnu-
tekjur. Enn fremur flutnint;stekj-
ur en farmskip fá háar upphæðir
fyrir flutnint;a í þágu álbræðsl-
unnar. Marj;s konar þjónustu-
fyrirtæki sinna ot; störfum í þá;;u
álbræðslunnar, ekki sízt járn-
smíðafyrirtæki, sem unnið hafa
notadrjút; verk, sem eru niikils
virði, bæði meðan þau voru unnin
ot; fyrir framtíðina.
Jóhann sattði það rant;t að ísal
hefði fent;ið raforku undir kostn-
aðarverði. IIíoh vetfar kann að
vera attOveh að benda á tilfelli,
þar sem það t;etur verið hat;-
kvæmt fyrir Islendinga að selja
einhverja hluta raforku undir
kostnaðarverði takmarkaðan
tíma, til á ýmsan hátt arðt;efandi
stóriðjuframkvæmda, fremur en
að láta vatnið renna til sjávar, ok
fá alls ekkert fvrir það. Samnint;-
arnir við Isal hefðu síðan verið
endurskoðaðir til hækkuriar.
Gerði Jóhann Hafstein saman-
burð á haRnaði íslendint;a af
Straumsvíkurbræðslunni ot; hagn-
aði Norðmanna af hliðstæðri
verksmiöju við Húsnes. Taldi
hann þann samanburð íslendinj;-
um mjöt; í vil. Lat;ði hann áherzlu
á að viðkomandi þin;;nefnd, sem
um þetta mál fjallaði, kannaði
rækilet;a, hvaða þýðint;u starf-
ræksla þessa fvrirtækis hefði haft
á þjóðar- ok tíjaldeyristekjur
Jóhann llafstein.
Íslendint;a undanfarin ;r, ot;
kæmi þeírri t;at;nasöfnun í hendur
þint;manna.
Að lokutn vék Jóhann Hafstein
iítilletta að raforkusölu til
járnblendiverksmiðjunnar. Því
máli væri hann ekki jafnkunnut;ur
ok þeini þáttum, er að álverk-
smiöjunni sneru. Hann minnti á
að hann hefði verið andvít;ur svo
stórum eij;narhlut íslendint;a í
járnblendiverksmiðjunni. Þeir
hefðu átt að byrja með mjög
smáum hlut en trytttýa sér rétt til
þess að auka við hann eftir því
sent aðstæður leyfðu oj; þeir hefðu
haft penint;a til; þann veg, að við
t;ætum með tímanum eij;nast
meirihluta í verksm., ef ástæða
þætti þá til, ok reynslan hefði fært
okkur heim sanninn um réttmæti
ok þjóðhaj;slet;t tíildi slíkrar
meirihlutaeit;nar. llins vet;ar
kunni að vera óvarlet;t að taka
áhættu meirihlutaeit;nar strax í
upphafi rekstrar. En auðvitað
vona ét; að vel takist til um
rekstur verksmiðjunnar fyrir land
ok lýð, hvern vet; sem á mál er
litið.
Kristján Friðriksson:
Höll á traustum grunni II
Ekki bylta —
heldur komast
hjá byltingu
Á.J segir í t;rein sinni: „Auðvitað
kentur ekki til mála að bylta", eins
ok hann set;ir að ét; o.fl. leKtd til,
— „hefðbundnum ot; dýrum at-
vinnuvegi, nema forsendurnar
fyrir byltint;unni séu byttKÖar á
þekktum ot; traustum t;runni...“
Nú spyr ét;: Hver vill bylta? Ot;
ét; svara: Ekki ók- Ék vil koma í
vck fyrir byltinKU. Ok það þarf
einmitt að verða öllum almenninKÍ
í landinu ljóst — að það þarf að
konia í veK fyrir byltinKu.
Öllum þarf að verða ljóst. að
núverandi tilhiiKun í fiskveiði-
málum á íslandi — þýðir eins
konar bvltinKU. leiðir til byltinK-
ar.
Ék er lönKu búinn að Kera Kre>n
fyrir því — bæði í blaðaKreinum
ok á fjölmörKum fundum — að
núverandi fiskverðistefna leiðir til
efnahaKsleKrar byltinKar — ok
leiðir jafnframt kjaraskerðinKu —
en síðar meiriháttar efnahaKs-
vandræði — yfir þjóðina. Verkföll-
in, sem nú eru í bÍKerð, hefðu
fremur en nú átt að Kera KeKn
kaupum á ofveiðiflotanum á sínum
tíma. Nú er það of seint.
Litið til
Suðurnesja og
Vestmannaeyja
Af þeirri einföldu ástæðu, að
fiskaeÍKn landsmanna hefur verið
drepin niður á uppvaxtarsvæðun-
um fyrir norðan land ok austan
(ok m.a. norður af Vestfjörðum) þá
fá fiskiðjuverin við Suðurland ok
Vesturland ok hér í Reykjavík
mest hálfKerðan ruslfisk til
vinnslu. Hlutfallið af ódýrari
fiskteKundum hefur hækkað svo í
aflanum, að fiskiðjuverin hafa
enKa möKuleika til að bera sík- Það
„fanKaráð", sem nú er Kripið til,
sem sé það að láta aflatryKKÍnKar"
sjóðinn „starfa öfuKt" — ok
ábyrtyast í hann Kreiðslur úr
ríkissjóði, með tilheyrandi kjara-
skerðinKu — er ekkert annað en
afleiðinK af ranKstjórnun í fisk-
veiðimálum. Flotinn er 20 þús.
lestum of stór, ok útKerð umfram-
flotans kostar a.m.k. 12 milljarða
aukaleKa — ok minni afli kemur í
hlut hvers skips — sem leiðir til
þarfar fyrir hækkað fiskverð. Hitt
er þó miklu alvarleKra, hvað
skipulaKsleysið ok kákfriðanirnar
leiða til lítils heildarafla. Þar
munar eins ok lÍKRvir í auKum uppi
— um á að K>ska 300 lesta
veiðiminnkun, sem meta má í
Kjaldeyri á 45 milljarða í afla-
minnkun í heild árle^a, (þ.e. þeKar
frá liði). En veKtia þess þjóðhaKs-
le^a marKfeldis, sem þessar tekjur
mundu taka á sík, ef þær kæmu
inn í þjóðarbúið, er þar um að
ræða um 00 milljarða tap til
viðbótar. Heildartapið af van-
stjórnuninni er því á annað
hundrað milljarðar, ok kernur m.a.
fram sent kjaraskerðinK-
Þessar tölur þyrftu allir máls-
metandi íslendinKar að kunrla
utanbókar — ok skilja hvernÍK
þær eru fundnar — ok Kefa metið
Kildi þeirra á sjálfstæðan hátt —
svo menn væru færir um að
verjast órökstuddum sleKKjudóm-
unt.
Örfáir milljarðar í stjórnunar-
Kjald þ.e. auðlindaskatt er smá-
ræði í þessu sambandi. (Sbr. ritið
IlaKkeðjan í hnotskurn ok ritKerð-
ir um þetta efni eftir nokkra
höfunda).
Sunnanmenn og
norðanmenn.
Einstaka sinnum heyrast þær
raddir, að úr því þeir fyrir norðan,
austan eða vestan Keta rekið
frystihús með brúkleKum áranKri,
þá hjjóti þeir hér fyrir sunnan,-
sem verr Kenííur, að vera einhverj-
ir erkiklaufar í rekstri frvstihúsa!
EnKum heilvita manni ætti að
detta í huK að le^Kja trúnað á
slíkt. Ék þekki t.d. svolítið til
frystihúsarekstrar í Vestmanna-
eyjurn — ok hef aldrei heyrt annað
en að hann væri talinn til
fyrirmyndar. Ekki trúi ók heldur
að ntenn hér á suðvesturfiorninu
séu neitt verr að sér í þessari Krein
en aðrir.
En byltinK i átt til fátæktar
hefur í rauninni þeKar orðið —
með því að leyfa hinum alltof
afkastamikla ok allt of dýra flota
að drepa niður uppeldisfiskinn
fyrir norðan ok austan — sem
áuðvitað veldur því að sarni fiskur
kemur aldrei til hryKninKar.
Einn AustfirðinK heyrði ók
setya, vel roKKÍnn: „Fiskurinn hjá
okkur er nú bara ennþá vænni í ár
en í fyrra" ok virtist hann telja
þetta réttlætinKu á veiðum á
uppeldisfiski. En skyldi það vera
furða — þó sterki árKanKurinn frá
1973, sem nú er 5 ára, sé dálítið
vænni í ár en þeKar hann var
fjöKurra ára í fyrra. Það væri
eitthvað óeðlileKt, ef hann hefði
ekki bætt við sík einurn 800
Krömmum frá því í fyrra.
Aflaleysi fyrri ára
Ék hef fært rök fyrir því,
hvernÍK stóð á aflaleysi, sem
stundum kom fyrir á 17. til 19. öld.
Það stafaði af því að vöðuselur frá
Grænlandi eyddi fiskinum fyrir
norðan. Það er ranKt hjá Á.H. að
nokkurn tíma hafi orðið aflaleysi
við ísland síðan þessum sel var
eytt. Vertíðir hafa að vísu verið
misjafnar — ok stafar það af því
aðalleKa — að of lanKt hefur orðið
milli sterkra árKanKa. Þetta hefur
þó í rauninni aðeins komið fyrir
einu sinni á þessari öld (það var
um 1936).
Annar misbrestur í aflabröKð-
um hefur stafað af ofveiði t.d. af
ofveiði Breta ok fleiri þjóða á
smáfiski fyri norðan ok austan.
En einmitt það, að afli Ketur
orðið misjafn, þ.e. dreKÍð veruleKa
úr afla t.d. 1 til 3 ár, veKna þess
að of lanKt verði milli sterkra
árKanKa — (en ástæður fvrir því
að seiðamaKn, sem upp kemst
hvert ár er mjöK misjafnt eru
óþekktar), einmitt veKna þessarar
óvissu, er svo nauðsynleKt að
renna fleiri stoðum undir atvinnu-
lífið með því að koma upp iðnaði
— en það er hluti af haKkeðjuhuK-
myndinni (sem Á.J. kallar hallar-
byKKÍfiKu). — EnKar líkur benda
til að aflasveiflur sfafi af ætis-
skorti fyrir fullvaxinn fisk, eins ok
Á.J. virðist halda.
ósannindum hnekkt
Það eru bein ósannindi hjá Á.J.
að éK hafi nokkurn tínia haldið því
fram að leKKja ætti niður alla
útKerð norðan lands ok austan. Ék
hef einmitt haldið því fram að
NorðlendinKar <>k AustfirðinKar
Kætu veitt jafnmikiö ok þeir veiða
nú. miðað \ ið þvnKd af fiski. eftir
að smáfiskadrápi ok drápi á
millifiski hefði verið hætt. M.ö.o.,
ók tel að þar þurfi að hætta
veiðum — aöeins meðan fiskurinn
vex í rétta sta'rö. sem mundi vera
2 til 3 ár í eitt skipti. Eftir það
mundi fólk í þessurn landshlutum
Keta veitt nteð auknu öryKK' — °K
minnkuðum tilkostnaði — sama
maKn ok nú — en aðeins í
veiðarfæri, sent veldu úr fisk af
réttri stærð. Veiðin yrði svipuð í
kílóum talið fyrir flestar veiði-
stöðvarnar — en fiskatalan, sem
drepin yrði á svæðinu, yrði varla
nenia ':1 af því sem nú er.
Þetta yfirKanstímabil er auðvelt
að brúa með mai'KvísleKum hætti
— ok þessar byKKÖir fenKju svo
iðnað til viðbótar við fiskveiðarn-
ar — svo vafalaust mundu þær
Kræða enKu minna á breytinKunni
en aðrir.
Ein villan
enn hjá A.J.
„Enn má svo nefna það Krund-
vallaratriði að fiskholdið er best af
uppeldisslóðinni," seKÍr ÁJ. Þarna
snýr Á.J. hlutum alveK við. Stór-
fiskur — þ.e. fullvaxinn fiskur —
vertíðarfiskur, hefur alltaf veið í
hæsta verðflokki — að öðru jöfnu.
Þessu til viðhótar kemur svo það
mikilvæKa atriði, að fullvaxni
fiskurinn er yfirleitt svo að setya
eða alveK latis við hrinKorma, sem
oft er mikið af í uppeldisfiski.
Stafar þetta af smiti, sem veruleK-
ur hluti af uppeldisfiski verður
fyrir — en þar sem líf ornisins í
fiskinum er skemmra en líf
fisksins, ef hann fær að lifa til
kynþroska-aldurs, þá eyðist orm-
urinn í fiskholdinu.
Enn kemur svo eitt til, að með
því að beita haKkeðjuaðferðinni —
yrði fiskmaKn miklu meira í
sjónum, ok það ásamt minnkuðum
flota mundi leiða til þess að skipin
yrðu fljót að fylla sík ok fiskurinn
kæmist nýrri í umbúðir — sem er
mjöK mikilvæKt atriöi, einkurn
veKna neysluvenja á þeirn fiski,
sem unninn er í þær umbúðir —
pakkninKar — sent Kefa hæsta
verðið. (framhald).
K.F
Skrifad í tilefni af „Rabbi”
Asgeirs Jakobssonar 19. feb.
Hðhýsi
ð veikum grunni
Þ.5 me8 .i.hllr.ði„0.. .in. o9
fluðl'.ð.nB. •» Þ.r .. m.rg, i |.u,u
9'undv.ll.r«„iðum Þ.ð e<
°i*jí'ð u'*"? Um * ‘öt.kinni
Slóð. hii.br.y„n0.r 4hri» *r0.n0.
hv.r, é ann.n 09 llll..ðjun. I .jónum
■Im.nnt, nl þ.„ .5 h»gi ,4 ,5
by00ja l.n0,lm.*»,|.„lr i J,.„.rl
fmðigr..n Fishifraðin er baði ung
vitmd.gr.m oj é v.ð .ð 0lim. m,o0
óh»0.r.ð.,.ð Vl8 vi,um hv>rn ■
B«n0ið h.fur >ð 0.r. .ér fulla gr.in
»vnr bon.rþoli þurrl.ndi«in« 09 „u
pó j.rðvegs og gróðurr.nn.óhmr
•Idn og auðveld.n ,i| r.nnsóhna, Nu
um Þ»**»r mundir „u m.rgir ég»,ir
m.nn I þvi upp fyrir hofuð. að hrófla
Z'T™ k^Um Um •‘•bviB.r
Ir.mtið.nnn.r þréf, fy,ir ,8 ohhur
um'ílf^tT n*u®*yn**9u þehhingu
um Itfs.hdyrði og lifhrfjun. i ,j4„.
Fri#rí**°n nohhrir
h*shól.m.nn m.ð honum
und.nf.nð s,„f.ð m.», .6 þ.„.ri
Auðv'r.lð Ui*U,U h»h»rby00in8u
Auðvn.ð h.mur .hh. «., mél. .ð
byl,. „ns 09 þeu 1.99,. til þ„,ir
•n.nn, hafðbundnum og dýrum .,
vmnuvegi n.m. forsendurn.r fyrir
byltm0unni by00ð„ é þ.hh.um
og tr.u.ium grunni Þ.ð .r ,Vo «.m
' «0' ,a8 **'Vn««mir m.nn dundi
!*lf W'ð.aí PrÍÓn* *aman *i*t>v.iði
h.rf! .f þeim finns, þeir h.fi ehhi
■nn.ð þ.rf.r. .ð ge„ K.nnshi no,
•«t emhvern tim. .i,«hv.ð ur þvi
Knstién hefur til d»mis saln.ð mikl
um og gagnlegum béðleih um fi.h
vem.r ohkar fyrr é oldum Þótt enn
um 0.„ dulirt. að þ.ð v.,ður að g.f.
»ér alltof mikið af grundv.ll.rfors
rr hann ,ar a8 *•'!• h.rf
'0 Hugl.tðmg.r h,n, um .f|.|,y„
tyrr é oldum eru ains spekúl.sjónirn
er un, hofund Njélu Þ.ð „hur þvi
•“ ,,ra morgum orðum um kerfi
;r •fck' 'im*b-r« .ð
r»0. þ.ð og það v.rfíur |oh,ð niður i
shuffu með .ulind..h.„inUm Þ.ð .,
•» »omu éstaðu «hki «im.b»„ ,ð
bthh. han" *u8lmdm •' .hh. b.«u,
»-kk, .„ þ,8 þé ,8 hll„
Þf" ■N?"' *" -,ri a8 '"h.
Pe,r „u f.rni, .ð r.ihn, f.sh.fl. ,in,
og oliulmd. s.m gefu, af þ.hhi.n og
Mt!*ÍAUa- Þa8 m* •»•!".
n*fn. þ.ð I þ.„u „u„. ,8
vr« vrtum ehhe„ hv,ð við megum
h.l. mihið af fullvöanum fi«ki é «lóð
•nni, þó„ Kristjén s* með .inhvarjar
tolur i þvi efni A þeim stutta ,im.
*»m r.nnsóhnir né til .jgum við
d»mi um toppa. jafnv.l yfn milljón
’°nn ., fullvosnum fiaki «n þ.„
toppa, h.f. horfið «hyndile0. og við
vitum ekhi af hvarju. nema þ.ð .i„
•» afl.l.ysi h.,ur ,v,ol þe„um |opp
um, s.m bendir ,il ,ð þé h.fj v„ið
um ntisskor, ,ð r»ð. Sú fj„s,»ð.
Krisgénfc. ,ð »,l. ,ð v.ið. .n.n ,i,k
* svaðmu Hornbj.rg að norðv.st.n
og Eysfr.horn .ð suð.u„.n og
'•ggi« nrður útg.rð norðanl.nds og
•ust.n, nnr engum svörum Hita-
breytmg um hélf, „jg «5. »,.,br.y,
■ng.r af einhv.rjum orsökum g»,u
•nd.v.l, ollu þvi sókn.rh„,i Þ.„j
þorshbjéni syndir um all.n ,jó i »,„
'•" °0 •mn,0 I »••« að „shilenri
brygnmg.r,lóð Við „um ekhi búnir
iL'l"'" ÞVk‘:n bann*g .ð við
g*«um 0.„0,ð ,ð honum 4 þ-im
bl.„um ,.m v,» ékv.ðun. v.ð skri,
™ ; mí ,V° na,na b*» grund
vall.r.tnði .6 fiskholdið ., b.„ .,
upp..d.„.óðmn, Hér „ .hh. „.ð^
1 Þa" ’*m B-'1 valdið
»a,'i. þ”* béhysi,. „m Kristjén og
nohhnr spehmg.i m.ð honum e™
bunir .6 r.,„ p.ð .r h.|dur ,kkj
v.nd.l.ust það .u,, ... *
____.. 'p n**« •««• «rl m.nn
■nn. 1 héloftunum