Morgunblaðið - 15.04.1978, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. APRÍL 1978
„Finnst Þér nevtrónan mannúölegri?“
Carterog
nevtrónu-vopnin
Allt frá því að umræður um
nevtrón-Hprengiuna svokölluðu
hófust fyrir alvöru á opinberum
vettvangi fyrir 10 mánuðum hafa
ríki Atlantshafsbandaiagsins ver-
ið hikandi í afstöðu sinni til þess
hvort framleiðsla þessa vopns
skyldi hafin með það fyrir augum
að því yrði komið fyrir í Vest-
ur-Evrópu. Fyrir síðustu helgi
lýsti Carter Bandaríkjaforseti
yfir þeirri ákvörðun sinni að
fresta framleiðsluáætlun. Hefur
ákvíirðun forsctans valdið veru-
lettum úlfaþyt. jafnt vcstan hafs
sem austan, og ýmsir eru þeirrar
skoðunar að hún beri fyrst og
fremst vott um ístöðuleysi og sé
talandi dæmi um marklausa
málamiðlun leiðtoga. sem sé ófær
um að fylgja ákvcðinni og sam-
ræmdri stefnu.
Hins vcgar cru þeir, sem styðja
forsctann, og telja að með því að
fresta framlciðslu þessa vopns
hafi forsetinn slegið tvær flutíur
í einu hÖKgi. Hann hafi enn í
hendi sér að láta framleiða það,
ef Rússar verði á næstunni ekki
tillciðanlegri en hingað til til að
draga úr vopnaframleiðslu og
herflutningum, án þess þó að
hafa gefið þeim tækifæri til að
hengja sig í það í þeim umræðum
um afvopnun, sem framundan
séu, að NATO-ríkin séu í þann
veginn að taka í notkun nýtt
vopn.
Hvor hópurinn hefur á réttu að
standa á eftir að koma í ljós, en
eftir stendur sú staðreynd, að
NATO hefur sömu möguleika og
áður á að taka í notkun þetta
umdeilda vopn, og eru margir
þeirrar skoðunar að Vance utan-
ríkisráðherra muni óspart vitna til
þess í viðræðum við sovézka
ráðamenn er hann fer til Moskvu
síðar í þessum mánuði.
En hvað er það sem gerir
nevtrónusprengjuna svo girnilega
i augum vestrænna hernaðarsér-
fræðinga? I fyrsta lagi er hér ekki
um að ræða sprengju í eiginlegum
skilningi þess orðs, heldur kjarna-
odda með sprengikúlum, sem hver
um sig er um 20 sentimetrar í
þvermál. Kjarnaoddarnir eru
tengdir Lance-eldflaugum, sem
þegar eru í vopnabúri aðildarríkja
NATO í Evrópu, en eldflaugarnar
hafa hingað til verið búnar vetnis-
oddum. Dæmið er þannig hugsað,
að hitinn og sprengiaflið frá
vetnisoddunum eyðileggi óvina-
skriðdrekana um leið og þeir ráði
niðurlögum áhafna þeirra og
meðfylgjandi fótgönguliðs, en
geislunin, sem fylgdi í kjölfarið,
yrði töluverð og mundi áhrifa
hennar gæta lengi á eftir.
Ef samanburður er gerður á
vetnisoddum og nevtrónu-oddun-
um þá fara um 50% orku vetnis-
. oddanna í sprenginguna sjálfa,
35% breytast í hita, 5% í tafar-
lausa geislun og afgangurinn, þ.e.
um 10% orkunnar, fara í hægfára
geislun, sem lýkur ekki fyrr en að
löngum tíma liðnum. Nev-
trónu-oddarnir hafa á hinn bóginn
- þá eiginleika, að af orku þeirra
eyðast um 35% í sprengingunni,
25% bre.vtast í hita og þau 40%,
sem þá eru eftir, breytast í
tafarlausa geislun.
Kjarnaoddar Lance-eldflaug-
anna, sem er eitt mikilvægasta
varnarvopn NATO-ríkjanna, eru
ætlaðir til þess að veita viðnám
gegn innrás skriðdrekasveita.
Ahrifin þegar eins kílótonns
nevtrónuoddur mundi springa í
lítilli lofthæð yfir skriðdrekasveit
yrðu þau að á stundinni mundi
geislun ráða niðurlögum hverrar
einustu lifandi veru innan 300
metra radíuss, en aðrir þeir, sem
væru á 2.6 ferkílómetra svæði í
kringum sprengistaðinn, mundu
deyja innan fárra daga af völdum
óbætanlegra áhrifa geislunarinnar
á maga og beinmerg.
Hernaðarsérfræðingar hafa á
orði að vetnisoddarnir séu „sóða-
legt“ vopn samanborið við nev-
trónu-oddana, sem eru að því leyti
„hentugri", ef nota má slíkt orð í
þessu sambandi, að þeir eru mun
nákvæmara vopn en gömlu odd-
arnir, og valda því takmarkaðri
eyðileggingu og spjöllum, bæði á
mönnum og mannvirkjum. Þetta
sjónarmið hlýtur ekki sízt að verða
þungt á metunum þegar þess er
gætt að sá hugsanlegi vígvöllur,
sem um er að ræða, er á yfirráða-
svæði varnaraðilans og að veru-
legu leyti yrði um líf og limi
óbreyttra borgara að tefla.
En ef þetta vopn er svona ofur
hentugt og hefur ótvíræða kosti
fram yfir þá kjarnaodda, sem á
undanförnum árum hafa verið í
umferð — um hvað snýst þá
deilan?
Það er einmitt „hreinlætið", sem
andstæðingar nevtrónu-sprengj-
unnar á Vesturlöndum óttast fyrst
og fremst. Þeir halda því fram að
hinar takmörkuðu afleiðingar
hugsanlegrar sprengingar geri það
að verkum að freistingin til að láta
skerast í odda verði meiri og að
þannig aukist hættan á kjarnorku-
stríði.
Hernaöarleg
útþenslustefna
Sovétríkjanna
í Evrópu
Eins og fyrr segir yrði vettvang-
ur nevtrónu-vopnsins fyrst og
fremst við hugsanlega víglínu í
Mið-Evrópu. Þar hafa Sovétríkin á
Jimmy Carter
undanförnum árum ekki sýnt nein
merki þess að þau ætli að draga
saman seglin í vopnabúnaði. Þvert
á móti hefur á undanförnum árum
fjölgað mjög í liði þeirra á þessum
slóðum og sífellt fullkomnari vopn
hafa verið Tekin í notkun. SS-20
eldflaugar Sovétmanna eru nýtt
ógnvekjandi vópn, sem er í smíð-
um um þessar mundir, svo dæmi
sé nefnt, og ber flestum saman um
að hernaðarmáttur þeirra við
járntjaldið sé í stöðugum vexti og
hafi aldrei verið meiri en nú.
Þessar staðreyndir hafa orðið til
þess að vestræn ríki komast ekki
hjá því að grípa til viðhlítandi
ráðstafana í því skyni að tryggja
valdajafnvægi, sem í ljósi blá-
kaldra staðreynda er að mörgu
leyti eitt o'g hið sama og hernaðar-
legt jafnvægi.
Allt frá því að fyrst var farið að
ræða um nevtrónu-vopnið sem
vænlegasta kostinn í því sambandi
að tryggja á viðunandi hátt
hernaðarlegt jafnvægi hafa Sovét-
ríkin og stuðningsmenn þeirra
rekið mjög ákveðinn og harkaleg-
an áróður gegn því, eins og vænta
mátti. Það, sem hins vegar hefur
vakið nokkra furðu, er hversu
einhliða þessi málflutningur hefur
verið, svo og hversu greiðan
aðgang hann hefur átt að almenn-
ingi á Vesturlöndum. Afleiðingin
hefur orðið sú, að stjórnir helztu
hernaðarríkja í Atlantshafsbanda-
laginu hafa verið tregar til að taka
afstöðu til málsins, og má í því
sambandi benda á að ekki eru ýkja
margir mánuðir síðan stjórnin í
Vestur-Þýzkalandi lét í veðri vaka
að hún væri ekki reiðubúin til að
lýsa yfir stuðningi við það að
framleiðsla nevtrónu-odda hæfist,
ótt hún á hinn bóginn setti sig ekki
upp á móti slíkri ákvörðun Banda-
ríkjastjórnar. Nú hafa
Vestur-Þjóðverjar heldur betur
snúlð við blaðinu, og afstaða
annarra NATO-ríkja, eins og t.d.
Breta, hefur verið með svipuðum
hætti. Er ástæða til að fullyrða að
þessi tvístígandi hafi ekki stafað
af því að málefnaleg rök hafi ekki
legið nokkurn veginn Ijóst fyrir og
að þau hafi eindregið hnigið að því
að hafizt yrði handa um smíði
nevtrónu-odda, heldur hafi ástæð-
an miklu fremur verið ótti við
almenningsálitið í viðkomandi
löndum, eða með öðrum orðum —
árangur heppnaðrar áróðursher-
ferðar þeirra aðila, sem sjá sér hag
í því að veikja varnir Vesturlanda.
Bandaríkjastjórn — og þá ekki
sízt Carter forseta — mun hafa
sárnað mjög þessi tilhneiging
stjórna bandalagsríkjanna til að
firra sig ábyrgðinni, og á fundi
varnarmálaráðherra NATO á
Ítalíu í október s.l. gerði Harold
Brown varnarmálaráðherra
Bandaríkjanna grein fyrir því að
aðildarríki bandalagsins yrðu að
taka sameiginlega ábyrgð á því að
nevtrónu-oddarnir yrðu fram-
leiddir og þeim komið fyrir í
Evrópu. Með öðrum orðum — ef
afdráttarlaust samþykki Vest-
ur-Þjóðverja lægi ekki fyrir væri
út í bláinn fyrir Bandaríkjamenn
að hefja smíði þessa nýja vopns,
þar sem það væri fyrst og fremst
ætlað til varna á vesturþýzku
yfirráðasvæði og yrði ekki fyrir
komið nema þarlend stjórnvöld
samþykktu það af fúsum vilja. Eða
eins og haft var eftir háttsettum
embættismanni í bandaríska
varnarmálaráðuneýtinu: „Við ætl-
um ekki að troða einu eða neinu
upp á neinn.“
Hugsjónamaöurinn
Carter
Ef það er eitthvert mál öðrum
fremur, sem Carter forseti lítur á
sem heilaga hugsjón, þá er það
afvopnun og stöðvun vígbúnaðar-
kapphlaupsins. Ástæða er til að
ætla að honum sé enn meira
umhugað um þetta en öðrum
fvrirrennurum hans, og nægir í
því sambandi að vitna til ummæla
hans allar götur síðan hann hóf að
sækjast eftir útnefningu fyrir
forsetakosningarnar. Síðan hann
tók við forsetaembætti hefur hann
hvað eftir annað staðið*í stórræð-
um vegna þeirrar stefnu sinnar að
draga úr vígbúnaði og er skemmst
að minnast deilna, sem urðu um
það hvort hefja ætti framleiðslu
B-1 orrustuþotOnnar.
Jafnframt því að vera eindreg-
inn talsmaður afvopnunar fer ekki
á milli mála að forsetanum er
umhugað um að tryggja varnir
aðildarríkja Atlantshafsbanda-
lagsins og í því er jafnvægislistin