Morgunblaðið - 15.04.1978, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. APRÍL 1978
Magnús Magnússon, forstjóri:
Islenska þjóðin verður að hafa for-
ystuhlutverk í nýtingu hafsvæða
Orfá orð um verksmiðjuskipið, tilgang þess og möguleika
Allmiklar umræður hafa orð-
ið í fjölmiðlum og manna á
meðal vegna umsóknar minnar
um kaup eða leigukaup á 40.000
tonna flutningaskipi, sem
breyta á í verksmiðjuskip, en
ráðgert er að setja í skipið
fiskimjölsverksmiðju með um
það bil 2000 tonna afköstum á
sólarhring, en auk þess vélasam-
stæðu til vinnslu á kolmunna til
manneldis, ásamt tilheyrandi
frystihúsavélum.
Astæðan til þess að ég gríp til
pennans er ekki sú, að mál þetta
krefjist frekari útskýringa. Itar-
leg óg vönduð skýrsla hefur
verið lögð fyrir hlutaðeigandi
yfirvöld, sem vera ber, en ég hefi
orðið þess var, að margir halda
að verið sé að fara fram á
ríkisábyrgð fyrir skipið, eða
einhverjar baktryggingar á Is-
landi. Svo er ekki. Það er aðeins
verið að fara fram á leyfi til
kaupleigusamnings, eða kaupa á
skipinu, sem kostar um 7
milljarða króna, eða viðlíka og
4—5 ný loðnuskip af fullkominni
gerð.
Þá er einnig rétt að taka það
fram, að erlendir auðhringar
eru ekki í spilinu, þetta er
innlent framtak og skipinu er
ætlað að nýta fiskstofna, sem
eru ekki nýttir þessa stundina,
m.a. vegna fjarlægðar á miðin.
Forsaga málsins
Forsaga þessa máls er sú, að
á sínum tíma lét Hafskip hf.
gera skýrslu um kaup og rekstur
á norska bræðsluskipinu NOR-
GLOBAL, en félagið hafði þá
fengið forkaupsrétt að skipinu.
Ekki varð þó af þeim kaupum af
ýmsum ástæðum, sem kunnugt
er.
Eftir að kaupin á
NORGLOBAL höfðu runnið út í
sandinn og Hafskip hf. hafði
fallið frá kaupum, hélt ég áfram
athugunum á þessu máli með
fullu samþykki hlutaðeigandi
aðila og beindist athugunin nú
að þeim möguleika að breyta
flutningaskipi (bulk carrier) í
verksmiðjuskip.
Það kom í ljós við athugun að
mun stærra skip en NORGLO-
BAL var hentugra til þessara
hluta. Veldur þar mestu að
hráefnisgeymslur NORGLO-
BALS eru aðeins 4000 tonn, eða
sem nemur rúmlega þriggja
daga afköstum verksmiðjunnar
þar um borð. A hinn bóginn er
talið að loðna þurfi helst að vera
a.m.k. fimm daga gömul þegar
hún fer til vinnslu, því á þeim
tíma nær hún að brjóta sig sem
kallað er og verður þá betra
hráefni.
I nýja skipinu verða
10—12.000 tonna hráefnis-
geymslur þannig að skipið getur
brætt loðnuna á hentugu
vinnslustigi.
En athuganir mínar leiddu
fleira í Ijós. Fljótlega beindust
þær að nýjum úrræðum og
nýjum fisktegundum, og þá
sérstaklega að kolmunnaveið-
um, en kolmunnastofninn við
landið er ekki nýttur. Talið er að
kolmunnastofninn geti gefið af
sér um 1—2 milljónir tonna á
ári. Stofninn er núna um það bil
15 milljón tonn í Norður-At-
lantshafi. Þetta er farfiskur og
heldur sig vissa hluta ársins
innan íslenzkrar fiskveiðiland-
helgi, en þá myndar hann stóra
torfu á Dornbanka, sem er langt
undan landi, eða um 200 sjómíl-
ur vestur af landinu.
Talið er að fiskveiðiþjóðirnar
í Norður-Evrópu veiði nú um
150—180 þúsund lestir á ári, og
taka Islendingar sáralítið til sín
af þeim afla.
Allmikil umræða hefur verið
hér á landi um nýtingu nýrra
fiskstofna. Fyrir örfáum árum
veiddum við ekki loðnu. Nú er
loðnan orðin þýðingarmikill
fiskur fyrir þjóðarbúið. Þetta er
þeim mun dýrmætara, þar sem
um ofveiði hefur verið að ræða
á hinum hefðbundnu fiskteg-
undum, þorski og ýsu.
Ef Islendingar ætla að halda
lífskjörum sínum og rétta í
leiðinni við þorskstofninn við
landið, verðum við að nýta nýja
fiskstofna og það tel ég vera
unnt með hinu nýja skipi.
Vinnsla á kolmunna
Kolmunninn er talinn vera sú
fisktegund sem mest er af í
Norður-Atlantshafi. Stofnstærð
10—20 milljónir tonna.
Fiskurinn vex hratt og hefur
við tveggja ára aldur náð 23—25
centimetra stærð. Hann bragð-
ast líkt og þorskur, enda af
sömu ætt, og þýðingarmiklar
tilraunir hafa vérið gerðar til
þess að nýta hann í staðinn fyrir
þorsk, t.d. í Bretlandi og víðar.
Smíðaðar hafa verið sérstakar
flökunarvélar, og þótt þær hafi
ekki allar reynst vel, er nú svo
komið að búið er að finna upp
nothæfar vélar af fleiri en einni
gerð. Það virðist þó enn vera
forsenda nauðsynlegrar nýting-
ar, að fiskurinn sé nýr, en hann
geymist illa, mun verr en aðrar
þorsktegundir, vegna átunnar.
Ymsar tilraunir til geymslu
hafa verið reyndar, og nú
virðast menn helst hallast að
því að heilfrysta kolmunna á
fjarlægum miðum, þýða síðan
upp í landi og vinna hann þar.
Þar að auki er kolmunninn
bræddur í fiskimjöli í stórum
stíl.
Má nú telja að kolmunnaveiði
til manneldis sé órðin staðreynd
t.d. í Bretlandi, þar sem hann
kemur í staðinn fyrir þorsk, en
auk þess er hann unninn í mjöl
og lýsi. Þarna vinnst tvennt.
Unnt er að útvega þjóðinni fisk
til neyslu og unnt er að nýta
togaraflota landsins við arðbær-
ar veiðar, þótt fiskveiðar á
fjarlægum miðum séu að mestu
úr sögunni hjá Bretum.
Hugmyndir mínar með hið
nýja verksmiðjuskip eru þær að
skipið geti starfað á kolmunna-
miðunum suður og vestur af
landinu. Þessi mið liggja of
fjarri landi til þess að hag-
kvæmt sé að nota togaraflota
okkar við veiðarnar. Skuttogar-
arnir hafa ekki stórar lestar og
300—400 sjómílna sigling með
fullfermi svarar ekki kostnaði.
Ef unnt væri að landa á
miðunum í stórt verksmiðju-
skip, breytast allar forsendur.
Þá má veiða í stórum stíl og
landa á staðnum. Þá má nýta
togaraflota landsmanna, sem
telur um 75 skip og beina
flotanum eða hluta hans frá
sókn í þorskinn og aðra við-
kvæma stofna.
Alls er gert ráð fyrir að skipið
geti fengið til vinnslu um 250
þúsund tonn af kolmunna á ári,
og fiskurinn færi til mjölvinns.u
og til manneldis.
Um borð í verksmiðjuskipinu
Verður að vera góð þjónusta
fyrir veiðiflotann. Hann fær þar
vistir, eldsneyti og matvæli.
Einnig viðgerðarþjónustu og
læknishjálp og annað, sem sótt
er í hafnir. Stórt þyrluþilfar
verður að hafa, þannig að
samgöngur úr lofti séu möguleg-
ar.
Gert er ráð fyrir að kol-
munnanum sé dælt um borð í
verksmiðjuskipið og hann sé
flokkaður. Stærsti fiskurinn fer
í flökunarvélar, þar sem hann
síðan er unninn í marning, sem
síðan verður seldur til Japans í
„surimi", sem er einskonar
fiskfars. Japanir nota árlega um
6—800 þúsund tonn af surimi,
en þar sem veiðar þeirra á
fjarlægum miðum hafa dregist
stórlega saman, ríkir nú fisk-
skortur þar og skortur er á
„surimi". Telja útflytjendur því
að auðvelt sé að selja þessa
framleiðslu. Afköst nýja verk-
smiðjuskipsins yrðu um 2—300
tonn af frystum kolmunna á
sólarhring.
Afurðir skipsins yrðu fluttar
á márkað í sérstökum flutninga-
skipum, mjöli yrði blásið í
flutningaskip og unnt er að ísa
kolmunna í kassa og flytja til
lands með ódýrum hætti í 500
tonna flutningaskipum, sem
kosta aðeins brot af verði
togara. Þannig væri unnt að
senda flokkað hráefni til lands
til vinnslu í frystihúsunum.
Togarar væru við veiðar ein-
vörðungu. Þessar samgöngur má
síðan nota til áhafnaskipta og
til að afla vista og nauðsynja.
Ef um loðnuveiði væri að
ræða, yrði þeim hagað á svipað-
an hátt og gert var í NORGLO-
BAL, nema meiri nýting fæst
með fullkomnari vélum og
mengun verður minni, því nýja
skipið verður með gufuþurrkur-
um, en ekki eldþurrkurum,
einsog nú tíðkast í fiskimjöls-
verksmiðjum hér á landi.
Loðnufrysting verður auk þess
um borð og hrognasöfnun, sem
er mikið atriði.
Gjaldeyristekjur
og verksmiðjuskip
Það hefur verið sýnt fram á
það hér að framan, að 40.000
tonna verksmiðjuskip getur gert
þjóðinni kleyft að nýta nýjan
fiskstofn, sem ekki er nýttur við
núverandi aðstæður.
Allmörg stór verksmiðjuskip
eru nú í Atlantshafinu, þau eru
notuð við Afríkustrendur og
hafa reynst arðsöm.
Hollenska hvalveiðifélagið
Framhald á bls. 30.
Sjötugur:
Andrés Kristinn
Hansson bifreiðastj.
Þegar farið er um landið má sjá,
að víða hafa verið reistir steinar
við veginn, þar sem á eru letraðar
vegalengdir, og þá er oftast miðað
við fjarlægðir frá Reykjavík. Áður
fyrr tóku menn vel eftir þessum
áletruðu steinum, því að þá voru
farartækin oftast hestar og kerr-
ur, og öll umferð hægari en nú er,
en menn vildu þó gjarnan vita,
öðru hvoru, hvernig ferðinni mið-
aði.
Nú þjóta menn áfram í bifreið-
um sínum, og þurfa ekki annað en
líta sem snöggvast á mæjaborðið,
til þess að fylgjast með hraðanum
eða sjá, hve langt hefur verið ekið.
Tíminn er oftast furðu fljótur að
líða og aldur okkar mannanna
miðast við árin, sem aðbaki liggja.
Öðru hvoru lítum við til baka, ekki
síst þegar stendur á heilum tugum,
og við viljum minnast góðra vina
og samferðamanna.
í dag er Andrés Kristinn Hans-
son, bifreiðastjóri, Skeggjag. 25
sjötugur og áreiðanlega hugsa
margir hlýtt til hans, á þessum
merkisdegi á ævi hans.
Andrés Kristinn er fæddur að
Fitjakoti á Kjalarnesi 15. apr.
1908, foreldrar hans voru þau
hjónin Hans Gíslason, bóndi ætt-
aður af Kjalarnesi og Guðlaug
Jónsdóttir, ættuð úr Árnessýslu.
Hann ólst upp á heimili foreldra
sinna og var yngstur systkina
sinna. Á æskuárum Andrésar var
siður, að bórn og unglingar
störfuðu á heimilum foreldra
sinna, eftir því sem kraftar þei'rra
leyfðu og myndu þó sum þessara
starfa þykja allerfið börnum og
unglingum nú í dag. Þá var siður,
að mjólk var flutt á hestvögnum
til Reykjavíkur úr nágranna-
byggðum borgarinnar og ungling-
ar önnuðust oft þessa flutninga.
Andrés Hansson var ekki gamall,
þegar hann byrjaði á slíkum
flutningum, og í fyrstu munu
mjólkurbrúsarnir hafa reynst
honum nokkuð þungir í skauti.
En kannski hafa þessir mjólkur-
flutningar drengsins frá Fitjakoti
orðið fyrirboði þess, er síðar varð,
því að vissulega átti Andrés eftir
að aka betri og afkastameiri
farartækjum en gömlu hestakerr-
urnar voru.
Bílaöldin var þá gengin í garð og
þótti það, á þeim árum, nokkur
frami ungum mönnum að stjórna
slíkum farartækjum.
Rúmlega tvítugur eða 1929
gerðist Andrés bifreiðarstjóri hér
í Reykjavík og segja má, að það
hafi verið ævistarf hans. Á fyrstu
árunum ók hann mjólkurbílum
austan úr Þykkvabæ í Rangár-
vallasýslu og víðar um Suðurland.
Vegir voru þá víða slæmir og í
bílana vantaði þá ýmis tæki, sem
nú þykja nauðsynleg og sjálfsögð,
þegar verið er að hlaða þá og
afferma. Það var tæplega á valdi
annarra en harðduglegra manna,
að stunda bifreiðarakstur á þess-
um árum. En -auk þess höfðu
bifreiðarstjórarnir á hendi margs
konar fyrirgreiðslu fyrir fólk, sem
bjó nálægt helstu flutningaleiðum
bíianna, og tölu þeir yfirleitt ekki
eftír sér snúningana, ef þeir gátu
gert fólki greiða.
Andrés var sérstaklega farsæll
maður í starfi sínu, gætinn og
athugull, lipur og hjálpsamur. Á
löngum starfsferli hans hafa
miklar breytingar orðið. Vegir
hafa batnað, og farartækin sjálf
orðið kraftmeiri og vandaðri. Þá er
til þess tekið, hve Andrés hefur
jafnan verið hirðusamur um bila
sína og látið sér umhugað um, að
hafa allt í sem bestu lagi. Hann
hefur jafnan notið trausts og
virðingar, sem öruggur og ábyggi-
legur bifreiðarstjóri og gott að
vita af honum við stýrið í lengri
eða skemmri ferðum. Hann er
jafnan léttur í lund og gamansam-
ur, reglusamur og ábyggilegur, og
drengur hinn besti. Áreiðanlega
eru margir, sem beint eða óbeint
telja sig standa í þakkarskuld við
hann.
Andrés kvæntist vorið 1934
Þuríði Björnsdóttur úr Reykjavík
og hafa þau lengst af búið á
Skeggjagötu 25 hér í borginni. Af
6 börnum þeirra eru 4 á lífi, Erna
gift Valdimar Hansen, lækni,
Sigrún gift Sigurði Þórðarsyni
verkfræðingi, Kristín gift Gunnari
Árnasyni sálfræðingi og Þorgeir
verkfræðingur kvæntur Þrúði
Gunnlaugsdóttur. ÖIl eru börnin
búsett í Reykjavík og nágrenni og
bera vitni góðs uppeldis og um
mannkosti foreldra sinna, og hafa
öll notið hinnar bestu menntunar.
Þó að stundum hafi á móti blásið
í lífi þeirra Þuríðar og Andrésar,
þá hafa þau mætt erfiðleikunum
sameiginlega með festu og bjart-
sýni. Þó að Andrés hafi lengst af
orðið að vinna hörðum höndum,
hefur hann gefið sér tíma til þess
að ferðast allmikið, bæði hér
heima og erle dis og jafnan reynst
góður ferðafélagi, úrræðagóður og
öruggur, hvort sem hann hefur
setið við stýrið á íslenskum
fjallvegum, þar sem vandfarið er,
eða hann hefur ekið á hraðbraut-
um erlendis, eða í iðandi umferð
stórborga. Hann er alstaðar jafn
salla rólegur og öruggur og enginn
sér honum bbregða. Munum við
hjónin seint gleyma góðum ferða-
félögum frá ánægjulegri ferð um
Norðurlönd 1961.
Þegar Andrésar er minnst á
sjötugsafmæli hans, þá má síst
gleyma þeim þætti, sem frú
Þuríður á í lífsgæfu þeirra hjóna
og hve sterk þau bönd eru, sem
tengt hafa börnin þeirra við
æskuheimilið á Skeggjagötunni.
Það þarf enginn að staldra þar
lengi við, til þess að sannfærast
um myndarskap húsfreyjunnar og
þeirra hjónanna beggja.
Nú þegar vorar verður þess ekki
langt að bíða, að við sjáum
húsbóndann við garðyrkjustörf,
sunnan við húsið þeirra. Andrés
hefur alltaf verið í þjónustu
vorsins og gróandans, og svo mun
jafnan verða, meðan kraftar hans
leyfa.
Með þeirri hugsun sendum við
hjónin þeim frú Þuríði og Andrési
og fjölskyldu þeirra bestu árnað-
aróskir og afmæliskveðjur á þess-
um tímamótum í ævi húsbóndans.
Óskar J. Þorláksson