Morgunblaðið - 15.04.1978, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. APRÍL 1978
33
Nútídin:
Hálfgerdur
höfudverkur
í FRAMHALDI af draumi um
Tónlitarmiðstöð íslands, var
Guðmundur Jónsson, framkvmda-
stjóri Útvarpsins, spurður að því,
hvort ekki væri nú þegar hægt að
opna hljómplötusafn Útvarpsins
almenningi — með vissum tak-
mörkunum að sjálfsögðu. Hann
sagði:
„Nei það held ég varla. Hins
vegar er gert ráð fyrir hlustunar-
aðstöðu i nýja Útvarpshúsinu.
Þetta hefur verið ráðgert með
tónlistarmenn og tónlistarnema í
huga, en að sjálfsögðu verður hér
ekki um nema takmarkaða þjón-
ustu að ræða. Við erum að vona að
við nýja safnið muni starfa
sérmenntaður og sérlaunaður
maður á þessu sviði, en hann hefur
skort til þessa. Enda erum við í
stökustu vandræðum með hljóm-
plötusafnið, sem nú er geymt að
hluta inná Suðurlandsbraut í
pappakössum."
BLM: Páll ísólfsson segir þetta
með stærstu hljómplötusöfnum
við evrópska útvarpsstöð. Hvað
eigið þið mörg eintök?
Já, þetta gæti verið rétt. Eriend-
is fá útvarpsstöðvar hljómplötur
að láni frá plötuútgefendum, en
þær eru síðan endursendar að
lokinni notkun. Sjálfur hef ég ekki
hugmynd um stærð hljómplötu-
safnsins. Við eigum fjöldann allan
af 78 snúninga plötum, sem ekki
eru skráðar. Við höfum hreinlega
ekki haft mannafla til þess.“
BLM: En er hvergi gert ráð fyrir
opinberum fjárveitingum til tón-
minjavörslu?
„Ekki veit ég til þess. Við
kaupum safngripi þegar slíkir
hlutir eru falir. En við eigum ekki
neinn ákveðinn sjóð til að sinna
þessu verkefni."
BLM: Liggja þessar
pappa-kassa-plötur undir
skemmdum?
„Nei, ekki það ég veit. Þær
skemmast ekki, nema þá einstök
plata í flutningum milli húsa;
maður velt aldrei."
BLM: En hvenær er ráðgert að
byggingu nýs Útvarpshúss verði
lokið?
„Við vonum að framkvæmdir
séu í burðarliðnum. Ríkisstjórnin
hefur að sjálfsögðu síðasta orðið,
en ég þykist vita að núverandi
menntamálaráðherra vilji hefjast
handa bráðlega. Við höfum fé til
tveggja fyrstu áfanga, þ.e. til
Guðmundur Jónsson
byggingar, grunns, og uppúr
grunni. Vonandi verður þyrjað að
grafa í vor. Þetta gæti tekið 4 til
6 ár, og síðan tekur það okkur ef
til vill 2 ár í viðbót að koma okkur
fyrir."
BLM: Veltum vöngum um stund:
Á íslandi eru starfræktar fjöl-
margar stofnanir og samtök, sem
margt eiga sameiginlegt en eru þó
rekin sjálfstætt, t.d. skólar, stjórn-
málaflokkar, dagblöð, bókasöfn
o.s.frv. Allir keppast við í sínu
horni. Er ekki að bera í bakkafull-
an lækinn að ætla tónlistarskólum
Giskað er á að alls muni um 30—50 þúsund hljómplötur í eigu þjóðlega tónlist, sem dægurlög og
Útvarpsins. „klassík".
höfuðborgarinnar, og öðrum tón-
listarstofnunum, og framhalds-
skólum, að keppa við þetta stór-
glæsilega hljómplötusafn Útvarps-
ins? Væri ekki nær að reyna að
sameina þessar náskyldu stofnan-
ir, jafnvel láta sig dreyma um
einhverskonar Tónlistarmiðstöð
Islands — þó ekki væri til annars
en að spara peninga?
„Útvarpshús yrði vitanlega fyrst
og fremst að miðast við þarfir
Útvarpsins sjálfs.
Mig grunar að safn, eins og þú
ert að tala um, yrði að vera
sérhæfðara en okkar, og að
notagildi hljómplatna miðaðist við
kennslu, og almennan þroska
tónlistarnema, t.d. hvað túlkun
tónlistar áhrærir. Við í Útvarpinu
erum alætur, kaupum jöfnum
höndum svokallaða klassíska tón-
list, og popp og rokk og hvað þetta
nú heitir allt saman.“
BLM: En er ekki engu að síður
rétt og hagkvæmast að sameina
tvístraða krafta og fjármuni í eitt
gott hljómplötusafn, og þá alhliða
hljómplötusafn? Á jass, popp, og
rokk ekkert erindi til tónlistar-
nema?
„Ég held það yrði afar erfitt að
gera öllum til geðs. Auk þess
verðum við að hafa okkar safn til
reiðu öllum stundum. Hljóm-
plöturnar eru notaðar frá degi til
dags, og oftast með skömmum
fyrirvara."
BLM: Er draumurinn um sam-
einingu algjörlega óframkvæman-
legur á Islandi?
„I ekki meira fjölmenni en hér
er, yrði framkvæmdin erfið, nema
ríkið tæki þetta að sér að fullu og
öllu. Við getum illa, við núverandi
og væntanleg skilyrði (leturbr.
G.E.) haft hemil á þeim piikla
fjölda tónlistarunnenda er kæmi
til með að notfæra sér slíka
þjónustu."
BLM: En ef gerðar væru ein-
hverjar ráðstafanir nú, áður en
bygging og skipulag væntanlegs
hljómplötusafns er fullfrágengin,
er þá hægt að koma þessu við?
„Eflaust, allt er hægt ef viljinn
er fyrir hendi. Hins vegar getum
við þetta ekki við núverandi
aðstæður og skipulag, nema í
algjörum neyðartilfellum; og ekki
nema að litlu leyti í framtíðinni.
Draumur þinn um „húsið“ sam-
ræmist ekki þeim áætlunum er
gerðar hasa verið um framtíð
Útvarpsins. Ég get skotið því hér
að, að nú er verið að flytja
segulbandasafn okkar útí bæ til
geymslu. Við höfum m.a.s. orðið að
eyðileggja upptökur, vegna skorts
á geymslurými, er margar hverjar
hefði átt að geyma af heimilda-
ástæðum. Allur rekstur Útvarps-
ins undanfarin ár hefur verið
hálfgerður höfuðverkur. Tækja-
kostur og aðbúnaður er genginn
sér til húðar fyrir löngu."
BLM: En snúum okkur aftur að
þessum gömlu íslensku hljóðritun-
um sem geymdar eru inná Suður-
landsbraut. Hvað er þar merkileg-
ast að finna frá tónlistarsögulegu
sjónvarmiði?
„Ég hef satt að segja aldrei gáð
að því. Mig minnir, svona til að
nefna eitthvað, aö til sé hljóðritun
á íslenskum flutningi á Jóhannes-
arpassíunni frá árinu 1943. En
sennilega eru til miklu eldri
hljóðritanir sem ég kann ekki að
nefna."
Fortídin:
í Síberíu?
í viðræðum við stsrfsfólk hljóm-
plötusafns Útvarpsins kom það
fram m.a., að Pétur Pétursson
þulur væri mikill áhugamaður um
gamlar íslenskar hljóðritanir, og
sagt að hann væri alltaf með
annan fótinn inná Suðurlands-
braut, þar sem margar gamlar
upptökur væri að finna. Blaða-
manni var ráðlagt að spjalla við
Pétur um þetta mál, og komst í
„lögregluvernd" inní hjarta
stofnunarinnar, þularherbergið,
þar sem Pétur var að ljúka við að
kynna einhverja árans sinfóníu,
öllum til leiðinda. . ..
BLM: Hvað getur þú sagt okkur
um þær íslensku hljóðritanir sem
geymdar eru inná Suðurlands-
braut?
„Ég er ekki starfsmaður tón-
listardeildar Útvarpsins, og svara
spurningu þinni því sem almennur
borgari, enda get ég víst ekki
upplýst þig nema að takmörkuðu
leyti. Það eru áratugir síðan
Útvarpið eignaðist plötuskurðar-
tæki, tiltölulega ófullkomin, eins
og við er að búast. Þetta voru
einskonar lakkplötur með fremur
viðkvæmri húð sem tónlist og tal
var skráð í. Hvernær? Ég held það
hafi verið á árunum 1940—45.
Segulböndin komu löngu seinna.
Nú, þessar fyrstu hljóðritanir
voru gerðar á snúningshraða 78,
enda tóngæðin ekki beysin. Mikið
var hljóðritað af einsöng, hljóð-
færaflokkum, og kórum, og þrátt
fyrir miðlungs tóngæði eru þetta
stór-merkar heimildaupptökur, er
segja sína sögu.“
BLM: I hvernig ásigkomulagi
eru þessar hljómplötur?
Hvað er f kassanum?
„Nú mátt þú ekki krefja mig
sagna. Ég hætti störfum við
Útvarpið um langt skeið, og starfa
nú eingöngu sem þulur. Ég ítreka,
að ég tala hér sem leikmaður, eða
áhugamaður um heimildasöfnun
hverskyns. Ég hef gaman af að
grúska, er eiginlega með nefið
ofaní því sem mér kemur ekki við.
En hvað um það, við þulir reynum
að afla fanga í morgunútvarpið, og
þegar best lætur tekst að grafa
upp hljóðritanir sem mönnum eru
hugstæðar, þótt þær heyrist sjald-
an. Það er að vísu til ófullkomin
skrá yfir íslenskar hljóðritanir, en
langt í frá að hún komi að fullum
notum — það er hreinlega ekki
starfsfólki til að dreifa til að sinna
slíku verkefni. En um plöturnar á
Suðurlandsbraut er það að segja,
að þær eru, að því er ég best veit,
í mjög mismunandi ásigkomulagi.
Þessar brothættu plötur sem við
erum að pakka inn og senda inná
Suðurlandsbraut, eru eins og
fangar sem dæmdir eru til
Síberíuvistar. Maður sér lestina
renna úr hlaði, en það hvenær hún
kemur aftur, eða hvort hún kemur
nokkurn tímann aftur — það er
ekki vitað.“
BLM: En ég leyfi mér að ítreka
spurninguna um ásigkomulag
þessara heimilda. Eru þær að fara
forgörðum?
, „Ja, hvernig líður föngum sem
búa við þröngan kost? Þeir híma
þarna með teygjubönd utanum sig,
og rykfalla. Eg hef ekki næga
þekkingu á þessu sviði til að svara
spurningu þinni til hlítar. Hitt er
aftur annað mál, að samkvæmt
mínu viti eru þessar hljóðritanir í
mikilli hættu.
En við sem heimtuðum handrit-
in heim frá bræðraþjóð, sem við
eigum þó það að þakka að þau
varðveittust, virðumst ekki hafa
neinn áhuga á að bjarga heimild-
um sem eru að skemmast fyrir
framan nefið á okkur öllum. Það
er kannski ekki nein Flateyjarbók
inná Suðurlandbraut, eða
sambærileg heimild, en þó er hér
um að ræða tónlistarsöguleg verð-
mæti sm ekki mega fara forgörð-
um.“
BLM: Er ekki tími til kominn að
stofna sérstakan sjóð til að
varðveita þessar minjar, eins og
kvikmyndagerðarmenn hafa
barist fyrir á sínu sviði?
„Tvímælalaust. Ég get nefnt
sem dæmi, að ég fann þarna
hljóðritun með Söngfélaginu
Stefni og Sigurði Ólafssyni, sem
orðin var bogin og lá á glámbekk
— og eiginlega búið að henda
henni. Mér tókst með hjálp góðra
vina, að rétta hana úr kútnum, og
hljóðrita yfir á segulband. Nú eru
hlustetndur stöðugt að biðja mig að
leika þessa upptöku í morgunút-
varpið. Þessi plata, frá stríðsárun-
um, geymir rödd Sigurðar þegar
hún var uppá sitt besta, og er þar
með stórmerk heimild sem skömm
hefði verið að farga. Við verðum
að varðveita það sem við eigum af
óbætanlegum munum og menjum
— ekki satt? Þetta eru þjóðardýr-
gripir sem oft segja sögu fólks er
ólst upp í afskekktum sveitum og
þorpum, og komust kannski ekki
Framhald á bls. 27