Morgunblaðið - 16.04.1978, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. APRÍL 1978
Jón í>. Árnason:
Lífríki og lífshættir XIII
Jiin taumlausa græögi fólks á Vesturlöndum er mannshuganum
nær óskiljanleg, og vonin um áhata og gróöa hefir gengiö fram
af allri skynsemi, út yfir öll takmörk og allt samvizkuhit.u
—Alexander Solzhenitsyn.
Solzhenitsyn varð
furðu lostinn
Hjá því gat tæpast farið, að
jafn gjörhugull athugandi og
rússneski Nóbelsverðlaunahaf-
inn og skáldjöfurinn Alexander
Solzhenitsyn undraðist ágirnd
og bruðlfýsnir Vesturlandabúa á
samri stundu og hann hafði
tekið sér bólfestu á meðal
þeirra. Mér er ókunnugt um,
Ævarandi hlutverk
Þess finnast dæmi, að sumt
góðviljað lífverndarfólk láti í
ljós þá skoðun, að. leiðin út úr
tilvistarkreppu mannkynsins
hefjist í sinnaskiptum og lífs-
venjubreytingum almennings.
Það bendir réttilega á, að neyzla
og slit sérhvers einstaklings á
lífsnauðsynjum og notavarningi
ákvarði heildareyðsluna og þar
með samtölu alls, sem náttúru-
ríkinu standa ískyggilegar ógnir
af. Þetta grandalausa fóik hefir
gert sér þess grein, að komið er
að síðustu forvöðum, ef hugsan-
lega megi takast að koma í veg
fyrir óbætanlegt tjón af völdum
hemjulausrar ágengni mann-
eskjunnar við lífsgrundvöll
sjálfrar sín og annarra lífveru-
tegunda, er deila umhverfinu
með henni. Ennfremur fer ekki
á milli mála, að ef allir, sem hlut
eiga að náttúruránskap og
lífríkisspjöllum, yrðu snortnir
hæfilegri ábyrgðartilfinningu
og gættu skyldugrar fyrir-
hyggju, væri stórt skref stigið á
braut viðnáms og endurreisnar.
En þetta góða fólk gleymir
einni ákaflega jarðfastri stað-
reynd. Þeirri staðreynd nefni-
lega, að þess þekkist ekki
fordæmi í allri hinni tilbrigða-
ríku sögu mannkynsins, að
óvalinn, sundurleitur fjöldi hafi
nokkru sinni átt frumkvæði að
vitlegu verki, því síður byltinga-
kenndum tilþrifum. Hans hlut-
verk á leiksviði lífsins hefir
ævinlega verið eitt og hið sama:
að bíða lausnara, leyst hefir
hann sig aldrei sjálfur.
Þetta hefir hinum 130 vís-
indamönnum og sérfræðingum á
hinum margvíslegustu sviðum
umhverfismála frá 10 löndum,
sem störfuðu á 2. umhverfis-
málaráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna, er fór fram í Reykjavík
dagana 5.—11. júní 1977 verið
fullkomlega ljóst. Það staðfestu
þeir ítrekað í heimsávarpi því,
er þeir birtu í lok ráðstefnunn-
ar, þar sem þeir krefjast forystu
og athafna af hálfu ríkisstjórna
og stjórnmálamanna, og segja
af því tilefni m.a.:
„Við skorum á allar ríkis-
stjórnir, öll samfélög, allt fóik
að hef jast þegar í stað handa til
að koma í veg fyrir þá ógæfu,
sem híður framundan.“
Og ennfremur:
„Stjórnmálamenn verða að
innleiða samræmd viðhorf, sem
eru undirstaðan í svo mörgum
umhverfisvandamálum.“
Með þessu eru hinir mætu
menn hreint ekki að gera
óþarflega lítið úr nauðsyn þess
að kaldhamra í hugi og hjörtu
manna og múgs, hversu hörmu-
lega komið er, hverjar orsakir
liggja að baki, og hvernir
dregnar verði rökréttar ályktan-
ir, sem hljóta að verða forsend-
ur skörulegra athafna. Á slíka
viðleitni telja þeir vitanlega
afar brýnt að leggja áherzlu, því
að þótt frumkvæðis vænti þeir
ekki af almenningi, hafa þeir
opin augu fyrir þeirri þýðingu,
sem atfylgi hans óneitanlega
hlýtur að hafa, enda væri
vandséður tilgangurinn með
baráttu þeirra, ef vonir stæðu
ekki til að honum yrði hnikað úr
sporum.
Alexander Solzhenitsyn> „Vesturlönd ofbjóða skynseminni“.
áður verið nægilega kunn til að
engin ofætlun hefði getað talizt
að gera þá kröfu til þess, að það
íhugaði mjög rækilega fáeinar
nærtækar spurningar, eins og
til dæmis:
Hvar liggja rætur lífsgæða
okkar? Hvaðan eru auðæfi
okkar komin? Af hvaða rótum
er það sprottið, sem við höfum
kastað eign okkar á? Hvert var
það sótt? Frá hverjum hafa þau
verðmæti verið tekin, sem
manneskjan ráðskast með? Og
þau verðmæti hafa svo sannar-
lega hvorki verið né eru neitt
lítilræði.
„Arðrán“ og
arðrán
Karl Marx hélt sig hafa gert
afskaplega skarplega athugun,
þegar hann festi málalengingar
sínar um „arðrán manns af
manni" á pappír. Þessi stað-
reynd hafði legið í augum uppi
allt frá upphafi mannlegra
samskipta, og því á allra vitorði.
Um þúsunda ára skeið hafði það
verið regla en ekki undantekn-
ing, að hinir þróttmeiri og
hvort honum hefir gefizt tóm til
að brjóta orsakirnar til mergjar.
Afleiðingarnar hefir hann hins
vegar rekið sig á í sérhverju
fótmáli og hvert sem hann hefir
litið. Fullkunnugt er einnig, að
það, sem hann varð áskynja, olli
honum sárum vonbrigðum og
þungum áhyggjum, og hefir
e.t.v. hrakið hann á vald örvænt-
ingarinnar.
Nú er ekki að efa, að há-
menntaður maður eins og Solz-
henitsyn hafi þekkt bölafl
ágirndarinnar og séð sitt af
hverju, er af því hefir leitt, með
eigin augum, áður en hann fann
sér samastað á Vesturlöndum.
Hann hefir lika vitað, að kirkja
Krists hafði fyrir löngu sett
ágirndina mjög ofarlega, mig
minnir efst, á lista sinn yfir
Dauðasyndirnar sjö — og ekki í
hugsunarleysi — ásamt systkin-
um hennar: nízku, öfund, óhófi,
leti, bruðli og hroka. Ekki er
Spurningín mikla
Góðviljuð bjartsýni
og einföld staðreynd
Solzhenitsyn ofbýður
Tvenns konar arðrán
heldur að efa, aö hann hafi
kannast við hin sígildu ummæli
stjórnspekingsins og mann-
þekkjarans frábæra, Niccoló
Macchiavelli, sem segir svo í bók
sinni, „Saga Flórenz":
„Þjóðirnar bíða miklu meira
tjón af ágirnd eigin þegna en
af ránfíkn fjandmannanna.
Rángirni þeirra á sér stundum
takmörk, en hinna innbornu
ekki.“
En það, sem Solzhenitsyn
komst að raun um varðandi
vegsömun ágirndarinnar á Vest-
urlöndum, gekk þó öldungis
fram af honum. Þar rak hann
sig fljótlega á, að henni var ekki
aðeins mætt með góðlátlegu
kæruleysi, hún talin leiður
ljóður á ráði breizkra einstakl-
inga, heldur skipað á bekk með
ómissandi mannréttindum, var
viðurkennd sem way of life.
Þegar Solzhenitsyn hugleiddi
hin blómlegu lífskjör almenn-
ings á Vesturlöndum, er ekki
ósennilega til getið, að hann
muni af sjálfu sér hafa velt fyrir
sér, hvort fyrrverandi samborg-
arar sínir, heiðarlegt, vinnu-
þrælkað og örsnautt alþýðufólk
undir ráðstjórn, myndi ekki
hafa kropið á kné, fórnað
höndum í forundrun og þakkað
gjafmildum Guði fyrir þótt ekki
hefði verið nema helft þeirra
lífsgæða, sem Vesturlandafólk
naut eins og sjálfsagðra hluta.
Svar véltrúarinnar
„Velferðar" borgarar Vestur-
landa þakka engum. Þeir heimta
bara sífellt meira og meira. Þeir
eru fullir hroka af þeim árangri,
sem þeir hafa náð í stríði sínu
gegn náttúruríkinu, og van-
treysta öllu og öllum, er renna
grun í, að „velferðarafrek"
þeirra kunni að leiða til miður
blessunarríkra endaloka. Og
þeir eru ekki í allraminnsta vafa
um — einmitt vegna þess að
þeim hefir hingað til tekizt að
kreista svo gífurleg feikn út úr
náttúrunni, sem ekki eru dæmi
til um áður, — að þá muni aldrei
að eilífu þrjóta orku eða úrræði
til að halda blóðmjólkuninni
áfram. Þeir eru sannfærðir um,
að þeir muni njóta þæginda,
sem enn eru aðeins óljós draum-
ur, og því naumast hægt að gera
sér í hugarlund.
En hvert á að sækja allt þetta
ríkidæmi, hver á að borga hinar
algleymislegu „kjarabætur"? Jú,
sköpunarmáttur mannsins anda
og handa mun „redda" því! Eða
eins og tæknifræðingurinn ný-
bakaði svaraði ungri frænku
sinni, þegar henni flaug í hug og
varð að orði, að „ég vildi óska,
að hægt væri að spyrja Guð,
hvernig við getum komizt inn í
farsældaríkið,":
„Hvað kemur Guð þessu máli
„Hugsjónir“ í veruleika.
við? Við höfum ekkert brúk
fyrir hann lengur. Okkur hefir
þegar tekizt að pína út úr
honum alla hans leyndardóma,
við gerum meira að segja allt
miklu betur. Hásæti hans nötr-
ar. Honum væri fyrir beztu að
segja af sér, áður en hin
fullveðja manneskja steypir
honum af stóli og kunngjörir
stofnun Hins Alþjóðlega Far-
sældalýðveldis á jörðinni og í
sólkerfinu!"
Glannalegt götustrákabull?
Víst svo — og meira til:
véltrúarbrögð.
Léttar spurningar,
eitt svar
Vissulega vita ekki allir — og
margir vilja ekki vita — að
maðurinn hefir aldrei megnað,
þrátt fyrir alla sína takmarka-
lausu tilbeiðslu vísinda og
tækni, að gera nokkurn skapað-
an hlut af engu. Ekki vitundar-
ögn. Þetta er óhagganleg stað-
reynd, sem alvegnógu mörgu
vitibornu fólki hefir samt sem
djarfari hefðu hina ósjálfstæð-
ari og úrræðasnauðari í þjón-
ustu sinni og létu þá vinna fyrir
sig. Jafnframt eru þess óteljandi
dæmi úr mannkynssögunni, að
smælingjaskarar leituðu skjóls
og styrktar, trausts og halds af
frjálsum vilja undir verndar-
væng þeirra máttugri, blátt
áfram af eðlishvöt; til þess að
freista tilverunnar með giftu-
drýgri hætti en þeir voru menn
til að gera einir og óstuddir.
Þetta gerist enn þann dag í dag,
bæði með sama og öðrum hætti,
um allan heim.
Marxinn velti mjög vöngum
yfir „arðráni manns af manni"
og réðst heiftarlega á vegginn.
Þetta gera líka allir heimsins
marxar ennþá — með sama
árangri — og án þess að koma
auga á það arðránið, sem er öllu
arðráni skelfilegast, felur í sér
allsherjardauðadóm, sem enn er
með öllu óvíst um, hvort áfrýjað
verði:
ARÐRÁN MANNSINS Á
NÁTTÚRURÍKINU
í því liggja svörin við spurn-
ingum þeim, er varpað var fram
hér að framan.
Engan speking finnst mér
hafa þurft til að komast að
þessari niðurstöðu, enda liggur
hún ekki dýpra en svo, að fæstir
komast hjá að reka nefið í hana,
og gera líka daglega.
Spurningin mikla, sem ekki
hefir verið svarað og fjöldi
mætustu lærdóms- og vísinda-
manna heims brýtur heilann
um, enn sem komið er án
árangurs, er sú, hvort og hvern-
ig takast megi að gjörbreyta
viðhorfum mannkynsins til
náttúruríkisins, þannig að
maður og heimur öðlist framtíð.
Dómur Solzhenitsyns
Greinarstúfur þessi hefst með
ívitnun í Alexander Solzhenit-
syn; manninn, sem eyddi 11
árum ævi sinnar í píslastöðvum
sovétmennsku, og metur m.a. af
þeim sökum dýrmæti frelsisins
fölskvalausari og næmari skiln-
ingi en flestir, ef ekki allir, sem
hafa það á milli tannanna, og
helzt þar, í tíma og ótíma. Það
er álit mitt, að kjarni svarsins
við spurningunni miklu felist
a.m.k. með alláherzluríkum
hætti í eftirfarandi orðum
Solzhenitsyns, er hann mælti,
þegar hann tók við bandarísku
vináttuverðlaununum við „The
Framhald á bls. 42.