Morgunblaðið - 25.06.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 1978
51
Leitarstarfsemi
Krabbameinsfélags
Krabbameinsleit hefur frá upp-
hafi verið snar þáttur í starfsemi
Krabbameinsfélags Islands. í sam-
fleytt 14 ár, eða síðan 1964, hefur
Krabbameinsfélag íslands og
deildir þess víðs vegar um land
haldið uppi reglubundnum skoðun-
um hjá konum í leit að krabba-
meini í legi og eggjakerfum og
síðan 1973 einnig í brjóstum.
Þessar skoðanir voru fyrstu árin
bundnar við Reykjavík og ná-
grenni, en síðan 1969 hafa þær
verið framkvæmdar um land allt.
Á Akureyri og í Reykjavík hafa
þessar skoðanir verið stöðugt í
Árleg tíðni leghálskrabbameins á
íslandi 1955-1977 miðað við
100.000 konur. (Nú eru um
110.000 konur í landinu).
gangi, en annars staðar á landinu
hafa þessar skoðanir verið fram-
kvæmdar reglulega annað hvert
ár. I heild hefur þátttakan verið
góð. Þannig hefur á aldrinum
15—70 ára verið skoðaður
80—90% minnst einu sinni. Hins
vegar er enn nokkur fjöldi kvenna
sem aldrei hefur mætt til skoðun-
ar. Til þess að þessar skoðanir
veiti tilætlað öryggi er æskilegt að
konur mæti annað hvert ár. Af um
40 þúsund konum á aldrinum 25 til
60 ára hafa síðustu árin verið
skoðaðar um 13 þúsund árlega þar
af rúml. 1.000 sem eru í reglu-
bundnu eftirliti vegna minnihátt-
ar breytinga sem ekki hafa gefið
tilefni til meðferðar þegar í stað.
Meðfylgjandi tvær myndir sýna
annars vegar árlega tíðni og hins
vegar árlega dánartölu af völdum
leghálskrabbameins miðað við
100.000 konur. Nú eru í landinu um
110 þúsund konur. Þessar tíðnitöl-
ur taka yfir 23 ára tímabil, eða frá
1955, og er þeim skipt í fjögur
fimm ára tímabil nema síðustu
árin 75 og 76 sem eru tekin sér og
svo loks árið 1977. Tíðnin var mest
fyrstu fimm árin eftir að hópskoð-
anirnar hófust 1965—1969. Komst
á árinu 1968 upp í 34 konur
greindar með leghálskrabbamein,
en á síðasta ári voru aðeins 3
konur greindar með legháls-
krabbamein.
Mynd nr. 2 sýnir á sama hátt
dánartölur af völdum legháls-
krabbameins á íslandi þessi 23 ár.
Islands
Dánartíðnin jókst fyrstu fimm ár
hópskoðana og var hæst árið 1969,
en það ár dó 21 kona af völdum
þessa sjúkdóms. Á síðasta ári dóu
aðeins 2 konur á öllu landinu af
völdum leghálskrabbameins. Á
þessu má sjá, að árangur hópskoð-
ana varðandi leghálskrabbamein
hefur orðið það augljós að tölvu-
fræðilegir útreikningar verða
raunar óþarfir og það er ekki
sennilegt að við náum öllu lengra
á þessu sviði. Við getum þó ekki
hætt þessum skoðunum til þess að
viðhalda þessum árangri, en
áformuð er endurskipulagning
Árleg dánartíðni leghálskrabba-
meins á íslandi 1955—1977 miðað
við 100.000 konur>
Dr. Gunnlaugur Snædal
innkallanna með hliðsjón af lækk-
andi tíðni við endurteknar skoðan-
ir.
Þó nokkuð hafi sýnilega áunnist
við greiningu á öðrum illkynja
sjúkdómum í kynfærum kvenna,
eins og eggjakerfum og legbol, þá
er hann hvergi nærri eins áþreif-
anlegur.
Brjóstakrabbamein
Brjóstakrabbamein er algeng-
asti illkynja sjúkdómur hjá ís-
lenskum konum og tíðni eða
nýgengi þessa krabbameins farið
ört vaxandi á undanförnum árum.
Mynd nr. 3 sýnir heildartíðnitölur
yfir brjóstakrabbamein á íslandi
síðustu 13 árin. Eins og sjá má
hefur tíðni sjúkdómsins aukist
mjög verulega síðustu árin, sér-
staklega síðan 1973. Það ár var
brjóstaskoðun tekin upp sem
fastur liður í hópskoðunum. Frá
árinu 1973 var með samvinnu
Krabbameinsfélags Islands og
Röntgendeild Landspítalans tekn-
ar brjóstamyndir af 2000 konum
35 ára og eldri sem mætt höfðu til
skoðunar í Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins í Reykjavík. I
þessum hópi 2000 kvenna voru
greindar 13 konur með krabba-
mein í brjóstum. Ekki var talið
fýsilegt að halda áfram að mynda
allar konur sem komu til skoðunar
á þessum aldurshópi og hefur
síðan 1975 aðeins verið myndaður
þær konur sem að fundist hefur
eitthvað athugavert við eða taldar
hafa verið til áhættuhópa. Á
þessum fimm árum, þ.e.a.s. frá
1973, hafa verið' greindar við
hópskoðanir 72 konur með krabba-
mein í brjóstum og voru þær
flestar á síðasta ári eða 22 af þeim
76 sem þá voru greindar á öllu
landinu. Sé litið á þessa tölu, 22
konur, sem er 29% af heildarfjölda
greinum á öllu landinu, má þetta
heita góður árangur þegar það er
haft í huga að árlega er ekki
skoðaður nema um þriðjungur
allra kvenna á áhættualdri fyrir
brjóstakrabbamein.
Auka þarf leit að
brjóstakrabbameini
Við teljum líklegt að með
auknum brjóstaskoðunum og
brjóstamyndatökum mega reyna
fleiri brjóstakrabbamein á byrjun-
arstigi. Hinn mikli og vaxandi
fjöldi af brjóstakrabbameinum
sem nú eru greind árlega gerir það
nauðsynlegt að leggja ríkari
áherslu á greiningu þessa sjúk-
dóms. Það er eitt af áformum
Framhald á bls. 62.
Fjöldi brjóstakrabbameina á íslandi 1955-1977
□ Heildarfjöldi á öllu landinu
5REINDAR VIÐ HÓPSKOÐUN
Umkrabba-
mein í brjóstum
og móðurlífi
Deyr á annað þúsund kvenna
úr brjóstkrabba fyrir næstu
aldamót? Sú staðreynd að tíðni
brjóstakrabba hefur stóraukist á
íslandi undanfarna áratugi og er
nú algengasti illkynja sjúkdómur
hjá íslenzkum konum eða um
tuttugu prósent af illkynja æxl-
um kvenna, sýnir fram á að þetta
er ekki aðeins vandamái viðkom-
andi hcldur þjóðfélagslegt vanda-
mál, haldi sama þróun áfram.
I meðferð brjóstakrabba hefur
að sögn dr. Gunnlaugs Snædal
náðst svipaður árangur hérlendis
og hjá öðrum þjóðum. Um sextíu
prósent tilvika læknast að fullu og
hjá þeim sem ekki læknast fylli-
lega er oft um töluverða lengingu
á lífsskeiði að ræða miðað við fyrri
tíma.
Um níutíu prósent æxla í
brjóstum eru þó góðkynjuð, sam-
kvæmt þeim sýnum sem rannsök-
uð hafa verið á rannsóknastofu
Háskólans. Staðfestir hnútar úr
brjóstum eru alltaf fjarlægðir
jafnskjótt til að taka af allan vafa,
að sögn dr. Gunnlaugs, og sé um
krabbamein að ræða er brjóstið í
heild nánast undantekningarlaust
fjarlægt.
Brjóstakrabbi byrjar oftast sem
eymslalaus og einkennalaus hnút-
ur í brjósti sem fer smástækkandi.
í flestum tilfellum eru það kon-
urnar sjálfar sem greina hnútinn,
að sögn Gunnlaugs en krabba-
meinsfélögin hafa til margra ára
dreift bæklingum um sjálfskoðun
brjósta til að stuðla að fyrri
greiningu. Leiti konan nógu
snemma til læknis eða nálægrar
leitarstöðvar aukast möguleikar á
því að koma í veg fyrir að útsæði
breiðist víðar um líkamann. En
brjóstakrabbi getur myndað mein-
vörp í öllum líffærum þegar lengra
líður.
Yfirleitt er geislameðferðjnni
beitt strax að lokinni skurðaðgerð
sem og lyfjameðferð en lyfin eiga
að auka líkur á því að útsæði
dreifist ekki víðar eða að aftur-
hvarf verði á sjúkdómnum. En
fylgjast verður með krabbameins-
s
ævilangt. Þó nokkrum árangri
hefur verið náð með notkun lyfja
að sögn Gunnlaugs og eftirlit með
sjúklingnum er miklu strangara
en áður og lyfjameðferð gjarnan
hafin strax að lokinni fyrstu
meðferð.
Þá segir hann að um fimm til tíu
prósent fleiri konur læknist af
brjóstkrabba nú en fyrir áratug.
Um orsakir brjóstkradba segir
dr. Gunnlaugur Snædal en hann
skrifaði doktorsritgerð um brjóst-
krabba á Islandi, að ekki sé mikið
vitað en tíðni hjá konum sem eiga
fá eða engin börn sé hærri en hjá
hinum. Segir hann ástæðuna geta
verið meðgönguhormóninn eða
brjóstagjafir sem veiti konum
einhverja vernd, eða hafi hagstæð
áhrif. Bendir hann til dæmis á
minnkandi fæðingartíðni meðal
íslenzkra kvenna, sem er nú 2,4
börn á konu og er helmingsfækkun
frá 1920. Segir Gunnlaugur þó að
varlega þurfi að fara með allar
slíkar yfirlýsingar því svo stórar
tölur þurfi til að gefa marktækar
niðurstöður.
Aðspurður um hvort pillan gæti
verið orsakavaldur eins og margir
hafa velt fyrir sér segir Gunnlaug-
ur að ekkert slíkt hafi sannast, og
skoðanir hafi komið fram bæði
með og móti pillunni viðkomandi
brjóstkrabba.
Þá bendir hann einnig á þá
ástæðu að aukning á brjóstkrabba
sé háð betri og nánari greiningu á
skýrslum en áður. Auk þess nái
fleiri konur hærri aldri en áður en
brjóstkrabbi fari vaxandi með
auknum aldri.
Fyrsta tilfellið af brjóstkrabba
sem Gunnlaugur segir að hafi
verið skýrt frá er í Skarðsannál
frá 1625: ... andaðist sú sæmdar-
kvinna Ragnheiður Sigurðardóttir
í Glaumbæ 4. í jólum úr brjóst-
meini. Þá segir Gunnlaugur í riti
um brjóstkrabba á íslandi frá
upphafi til 1910: Tveggja kvenna
geta annálar sem önduðust úr
meinsemdum í brjósti sem líklega
hefur verið krabbamein. Frá
annarri er sagt í Vallaannál. Er
hún að vísu alþýðukona, en um
hana er þarna rofin þögnin, sem
annars ríkir um banamein alþýðu-
fólks, vegna þess að hún var móðir
tveggja systra í Vestmannaeyjum
er sakaðar voru um morð. Hún hét
Guðrún og dó vorið 1694 af
brjóstmeini illu og óvenjulegu, er
sagt var að hún hefði fengið
snögglega. Sjálfsagt er þarna
meint að meinið tók að valda
vanlíðan og þrautum, en það hefur
verið byrjað löngu fyrr.
Krabbamein í
móðurlífi
Þrjár tegundir af krabbameini í
móðurlífi eru algengastar —
leghálskrabbi, legbolskrabbi og
krabbamein í eggjastokkum.
Skipulagðar hópskoðanir á leg-
hálskrabbameini hafa leitt til
verulegrar fækkunar dauðsfalla og
á síðasta ári fundust aðeins þrjú
tilfelli, þar af tvö hjá konum, sem
ekki komu í skoðun. Áður voru
tilfellin að meðaltali 20—30 á ári.
Leghálskrabba er tiltölulega
auðvelt að greina strax með
frumurannsóknum og er starfsemi
leitarstöðva krabbameinsfélagsins
farin að vekja athygli víða erlendis
fyrir fráæran árangur á þessu
sviði.
Að sögn Gunnlaugs Snædal eiga
frumubreytingar sé stað löngu
áður en æxlið myndast og frumur
á yfirborðinu sem hægt er að
rannsaka áður en æxlisvöxtur
byrjar gerir það kleift að hægt er
að koma fyllilega í veg fyrir
leghálskrabbamein.
Um orsakir er euki vitað mikið
en Gunnlaugur bendir á að konur
Framhald á bls. 62.
Leghálskrabbamein á byrjunar-
stigi
Leghálskrabbamein vaxið inn í blöðru og endaþarm (myndirnar eru
úr fréttabréfi um heilbrigðismál).