Morgunblaðið - 10.08.1978, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. ÁGÚST 1978
13
„Dauðadóma
man ég enga”
Sú ákvörðun eins áhrifamesta stjórnmálamanns í Vestur-Þýzkalandi, dr. Hans
Filbinger, að segja af sér forsætisráðherraembætti Baden-WUrtembergfylkis, kom
fæstum í opna skjöldu. Þrátt fyrir að hann aftæki með öllu að gangast við þeim
hræsilegu sökum, er á hann hafa verið bornar síðustu mánuði, var snemma sýnt
hvernig böndin bárust að honum, er dyggir stuðningsmenn treystust ekki einn af
öðrum til að halda yfir honum hlífiskildi lengur. Dr. Hans Filbinger hefur
tvímælalaust verið einn illvígasti andstæðingur núverandi Bonnstjórnar. Hann naut
gífurlegrar hylli í fylki sínu, eins og frækilegur sigur kristilegra demókrata í síðustu
kosningum í öðru stærsta fylki landsins sönnuðu. Fyrir almenningssjónum var Hans
Filbinger allt fram á síðustu tíma ímynd festu og siðvendni og margumtalaður sem
væntanlegt forsetaefni flokksins.
Fall Hans Filbingers er því hátt. Enda þótt hann hafi síður en svo í hyggju að draga
sig úr stjórnmálum, og muni, eftir því sem næst verður komizt, leiða flokk sinn áfram
um sinn í Baden-Wiirtemberg, kallar feigð að pólitískum frama hans. Það, sem áður
var geislabaugur dýrlings, er orðið honum snara á hálsi.
Aðdraganda afsagnarinnar '
hafa þegar verið gerð skil í
fréttum. Filbinger er sakaður
um að hafa dæmt til dauða
tuttugu og tveggja ára gamlan
þýzkan sjóliða Walter Gröger, og
séð til þess að dóminum var
fullnægt í Noregi aðeins sjö vikum
áður en seinna heimsstríðinu lauk.
Einnig var því uppljóstrað að
Filbinger hefði reitt böðulsexina í,
tveimur tilvikum öðrum en að vísu
slegið í vindinn; liðhlauparnir
komust undan. Þá dæmdi Filbing-
er 19 ára gamlan ungling til dauða
fyrir að ræna verzlun, er skemmzt
hafði í sprengingu. Hann mildaði
þó dóminn síðar og sendi sakborn-
inginn í fangelsi.
Það var vestur-þýzkur rithöf-
undur, Rolf Hochhuth, sem fyrstur
fletti ofan af fortíð leiðtogans.
Tímaritið „Der Spiegel" hafði að
vísu dróttað að honum órökstudd-
um fullyrðingum árið 1972 en
orðið að lúta í lægra haldi fyrir
dómstólum. I febrúar á líðandi ári
dró Hochhuth fram í dagsljósið
skjöl, er tóku af öll tvímæli um að
Filbinger hefði fyrirskipað aftöku
óstýriláts sjóliða í Noregi að
lögum nazista, en dr. Filbinger er
lögfræðingur að mennt og þjónaði
ýmist sem saksóknari eða dómari
við þýzka flotann á seinni hluta
stríðsins.
Málið vakti strax óskipta at-
hygli, enda þótt fáum byði í grun
hver eftirleikurinn ætti eftir að
verða. Fyrstu viðbrögð Filbingers
voru að þverneita ábyrgð á lífláti
sjóliðans og kvaðst hann muna
óglöggt eftir atburðinum, þrátt
fyrir að hann hafi sjálfur orðið
vitni að er Gröger var leiddur fyrir
aftökusveitina 16. marz 1945.
Blöð og tímarit höfðu strax
hratt á hæli að afla upplýsinga og
létu pólitískir óvildarmenn forsæt-
isráðherrans tækifærið ekki úr
greipum sér ganga. Leikurinn
harðnaði og brátt varð Filbing-
er-málið mest áberandi fréttaefni
í þýzkum blaðaheimi. En sjálfur
lét Filbinger engan bilbug á sér
finna og ekkert virtist raska
andlegu jafnvægi hans. Orðin
„sjúklega hrein samviska Filbing-
ers“ bergmáluðu í Vestur-Þýzka-
landi með vorinu. Þann 12. maí
lýsti hann yfir: „Ég hef aldrei á
ævinni fellt dauðadóm yfir nokkr-
um rnanni." Engum duldist að
hinn kæni lögréttumaður ætlaði
að reka af sér frýjuorðin með
óbilandi hörku og sjálfréttlætingu.
En með því að undiraldan óx
hlaut Filbinger eigi að síður að
hnika afstöðu sinni þótt hann
sýndi enga frekari tilburði til að
axla sökina. Hann lét nú hafa eftir
sér að hann hefði á sínum tíma
gert allt, er í valdi hans stóð, til að
þyrma sökudólgnum en orðið að
hlýða skipun yfirboðara. Gat hann
þess jafnframt að hann hefði oftar
en einu sinni forðað afbrotamönn-
um frá snöru nazista. Fyrst þótti
mönnum þó stungin tólg er
Filbinger kvað upp úr um að þegar
allt kæmi til alls gæti það vart
talizt órétt nú, sem lögmætt var á
stríðstímavísu.
Slík ummæli eru mannskemm-
andi fyrir „okkur alla“ sagði
Helmut Schmidt kanzlari. „Fil-
binger hefur tiæmi nashyrnings"
sagði Willy Brandt. Lesendadálkar
blaðanna tóku að þrútna og mátti
m.a. finna eftirfarandi orð í
tímaritinu „Ðer Spiegel" seinni
hluta maímánaðar: „Arma Þýzka-
land — hve soralegir staðgenglar
þínir.“ — „Dr. Filbinger fulltrúi
Sambandslýðveldisins? Hræðilegt,
óhugsandi og þó satt“ og „Hvenær
verður mælir þessa Hitlerstrúa
sjóliðsdómara fullur?"
Fyrsti raunverulegi ósigur for-
sætisráðherrans var úrskurður
fylkisdómstólsins í Stuttgart að j
rithöfundurinn Hochhuth hefði ;
með fullum rétti kallað Filbinger |
„ógnardómarann" í blaðagrein í1
„Die Zeit“. Var niðurstaða réttar-
ins sú að með hliðsjón af atferli
hans í Gröger-málinu væri upp-
nefnið ekki ámælisvert og var
Filbinger gert að greiða máls-
kostnað. Leiðtoginn lét þó síður en
svo hugfallast og ýsti yfir að
úrskurðinn mætti eftir sem áður
skoða sem ávinning fyrir sig.
Filbinger var ekki búinn að bíta
úr nálfnni með fortíðina. I lok maí
birti Hamborgarblaðið „Stern"
frásögn gamals skólafélaga Fil-
bingers er kvaðst muna hann í
Freiburg klæddan SA-storm-
sveitabúningi. Tímaritið „Der
Spiegel" birti einnig greinarstúf,
er Filbinger hafði ritað árið 1935,
21 árs að aldri, þar sem lýst er
réttarfari nazista. Þar má m.a.
lesa eftirfarandi: „Það var þjóð-
ernissósíalisminn, sem fyrstur
lagði andlegan grunn að árangurs-
ríkri endurreisn þýzks réttarfars"
... „Þjóðarheild er fyrst og fremst
kynstofnssamfélag í þjóðernis-
sósíalískum skilningi. Blóði þess
verður að halda hreinu ásamt
hinum kynþáttalega mikilvægu
þáttum þess.“ Lögð er áherzla á að
hvert einstakt ríki sníði sér eigið
réttarfar og velti á miklu að ungir
lögfræðingar taki mið af því.
En Hans Filbinger barðist
aldrei af meiri dirfsku en nú.
Hann vísaði dylgjum þeim alger-
lega á bug að umrædd grein
túlkaði í minnstu viðhorf hans
sjálfs á nazistatímanum. Kvað
hann einungis vera um að ræða
glósur, er hann hefði tekið niður í
fyrirlestri á námsárum sínum, og
þvi furðuleg ósvífni fréttarits að
dreifa slíkum óhróðri þegar þess
er gætt að nazistar hefðu snemma
haft mjög gott tangarhald á
þýzkum háskólum. Flokksmenn
hans og foringjar, þar á meðal
Helmut Kohl, leiðtogi kristilegra
demókrata, treystu nú enn betur
varnargarðinn umhverfis Filbing-
er. Ekkert, sögðu þeir, fór nú
lengur á milli mála. Árásirnar á
Filbinger voru samantekin ráð
öfgaafla á vinstrivængnum.
Engu síður fann Filbinger sig nú
í fyrsta skipti knúinn til að svara
háværum röddum á blaðavett-
vangi. Hann reit m.a. grein í
tímaritið „Die Zeit“ þar sem hann
fullyrti að hann hefði verið
starfsamur andspyrnumaður gegn
Fall
Hans
Filbingers
nazistum í stríðinu. Sagði hann að
þeim einum, er þekktu hann náið,
væri kunnugt um hversu þungt
honum féll að vera skipaður
dómari við þýzka flotann. Skömmu
síðar ávarpaði hann þingið í
Baden-Wurtemberg og lagði æru
sína að veði við því að hann hefði
gegnt skyldum sínum sem sjóliðs-
dómari eftir beztu vitneskju og
sannfæringu.
Sú fullyrðing h'ilbingers að hann
hefði ætíð haft hagurbal á nazist-
um þótti mörgum dirfskufull.
Þannig sagði t.d. í „Der Spiegel"
22. maí: „Auðvelt væri að fyrirgefa
Filbinger skrifin frá 1935 sem
bernskubrek kæmu þau ekki ná-
kvæmlega heim og saman við
myndina af Hans Filbinger sjó-
liðsdómara og væri hann ekki í
sífellu að tönnlast á mótþróa
sínum gegn nazistum á námsárun-
um. Það sem undraði lesendur var
ekki að virtur leiðtogi skyldi hafa
komið við sögu á valdatíma
nazista heldur að hann virtist
staðráðinn í að gefa hvergi þuml-
ung eftir. Lesandi í Hamborg
skrifaði t.d.: „Það, sem veldur mér
mestum vonbrigðum er að þér eruð
ófær um að iðrast og reynið
framar öllu að réttlæta aðeins
sjálfan vður.“
Þýzkir
liöhlaupar
í gálganum
1945.
Snemma júlímánaðar var því
síðan ljóstrað upp í sjónvarps-
þætti að Filbinger hefði kveðið
upp tvo aðra dauðadóma yfir
liðhlaupum að þeim fjarverandi
undir lok stríðsins. Filbinger brást
við með því að kalla dóma þessa
„vofudóma" og bar því við að hann
hefði alls ekki munað eftir þeim.
Og nú sprakk blaðran.- Menn
spurðu „Hvort hann er nazisti eða
ekki, hvers konar manngerð er
það, sem gleymir dauðadómum?"
Skeleggustu stuðningsmenn Fil-
bingers innan flokksins áttuðu sig
skyndilega á breyttri stöðu. Fil-
bingerfuktin var farin að fæla
kjósendur frá flokki kristilegra
demókrata, sem á stórmikilvægar
kosningar í vændum í Hessen í
október.
Þegar uppgötvaðist í byrjun
ágústmánaðar að Filbinger hefði
staðið að fjórða líflátsdómnum
samkvæmt upplýsingum úr skjala-
safni ríkisráðuneytisins í Stutt-
gart lá ljóst fyrir að Filbinger
hefði hylmt yfir sannleikann. Að
undirlagi forystumanna og fylgj-
enda ákvað hann að segja af sér
eftir 33 ára þátttöku í stjórnmál-
Hans
Filbinger.
ímynd
festu
og
siðvendni.
um. En sjálfsöryggið hefur ekki
látið á sjá. Síðast á mánudag
talaði hann um „embættismorð"
og að hann hefði þolað „þungbært
óréttlæti". Vera má að þær miklu
vinsældir, er Filbinger átti að
fagna í tíð sinni sem forsætisráð-
herra, hafi átt sinn þátt í ofdirfsku
hans og erfiðleikum bundnum því
að játa mistök sín. Engum blöðum
er um það að fletta að hann var
dáður sem strangur og réttsýnn
landsfaðir í fylki sínu. Þetta sýna
m.a. úrslit skoðanakönnunar í
nóvember 1976 en þá studdu hann
72,6 af hundraði á móti 10,1 af
hundraði er studdu frambjóðanda
jafnaðarmanna, Eppler.
En í hverju voru mistök Hans
Filbingers fólgin? Greinilegt er í
fyrsta lagi að sú staðhæfing hans
að hann hefði verið neyddur til að
taka við dómaraembættinu var
skot yfir markið. Stöður af þessu
tagi voru eftirsóttar og höfðu
oftast i för með sér skjótan frama.
Filbinger virðist hafa átt tveggja
kosta völ, beggja illra. Hann hefði
einfaldlega getað viðurkennt að
hafa verið á bandi þrælsótta eins
og milljónir annarra Þjóðverja.
Annar kostur var sá að játa að
hann hefði látið glepjast af
réttarfari nazista og álitið líflát
hins unga liðhlaupa réttmætt og
að lögum á þeim tíma. Líkur eru á
að Filbinger hefði getað staðið af
sér rokið hefði hann tekið annan
hvorn kostinn. Að minnsta kosti
hefði það ekki gefið tilefni til
frekara moldroks.
Filbinger brá hins vegar á þriðja
ráð, sem gerði útslagið. „Sá, sem
gerir skyldu sína í stríði á ekki að
þurfa að sæta ákúrum fyrir það á
okkar dögum“ skrifaði verjandi
Filbingers. En Filbinger hafði
einfaldlega ekki gert lýðum ljóst
hvort hann hafði gert skyldu sína
eða ekki. Hafi hann álitið dóminn
réttan átti hann að standa þar við,
hafi honum fundizt hann of
strangur hefði hann átt að gera
grein fyrir óánægju sinni skriflega
á þeim tíma. Skelfilegast af öllu
hlýtur þó að teljast að Filbinger
kvaðst ekki muna eftir dauða-
dómnum. Dauðadómi yfir ungum
manni, sem hann fyrirskipaði og
varð vitni að sjálfur.
Þegar á allt er litið var það ekki
fortíð Hans Filbingers, sem varð
honum einkum að falli heldur öllu
frekar getuleysi hans til að gera
upp sakirnar við hana með öðrum
hætti en undanbrögðum og
sjálfsvörn.
(Dcr Spiegel. Reuter. Die Welt) —kp