Morgunblaðið - 30.09.1978, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1978
43
Austurrísk blómarós í ..Monumcnt dalnum”.
Heimboð hjá indíána sem notar stofuna sem geymslu tyrir montgripi.
Kvöldið áður hafði ég hitt
þessar sömu dömur fullar af
lífsgleði.
*„Hvar er fjörið?" hafði Lisa
spurt. Mér varð svarafátt, vegna
þess hvað mér fannst spurningin
asnaleg. Lisa lék sér að þeirri list
að daðra og láta sem hún væri til í
allt og segja síðan stopp þegar
pilturinn var með brækurnar á
hælunum. Vinkonurnar voru ekki
nema fimmtán ára svo þær
pössuðu hvergi almennilega inn í.
Aður en ég sofnaði um kvöldið
hugsaði ég um hið sálræna ofbeldi
sem sífellt viðgengst gagnvart
þessum aðþrengdu indíánum.
Fyrr um daginn hafði hópur af
Ameríkönum áamt nokkrum
erlendum látið mynda sig með
tilheyrandi skrípalátum fyrir
framan mannlausan moldarkofa.
Sharon, skáldkonan, fræddi mig á
því að kofinn stæði auður í
virðingarskyni við eiganda kofans
sem hefði látist nokkrum dögum
áður. Sorgbitin indíánafjölskylda
stóð skammt hjá og starði orðlaus
á þessar villimannslegu aðfarir
hvítu menningardýranna.
Neistar haturs
veröa aö báli
Morguninn eftir vaknaði ég kl.
hálf sex við að mér var sagt að
koma á neyðarfund. Spenna lá í
loftinu og menn æddu æstir um.
— Hvað gengur á? spurði ég
fyrstu manneskjuna sem ég rakst
á.
„Indíánarnir réðust á nokkrar
stelpur og nauðguðu þeim,“ sagði
pilturinn óðamála. „Við eigum að
mæta á fund í setustofunni svo ég
verð að flýta mér.“
Eg trúði fyrst ekki mínum
eyrum, fannst sem það væri ekki
ég sem væri þarna, heldur væri ég
að horfa á sjálfan mig í kvikmynd.
Morgunkulið var hressandi eins
og ísnálaregn. Fjöllin í fjarska
voru drungaleg og sólin gretti sig.
Hrokkinhærður náungi með
Castró-skegg, kvikmyndagerðar-
nemandi frá Hollywood, átti í
æstum samræðum við tvo aðra
fyrir utan dyr setustofunnar.
— Fyrirgefið ef ég er að trufla,
sagði ég, en getið þið frætt mig um
hvað skeði?
Skeggi kvikmyndaséni leit á mig
og hóf síðan máls: „Fjórtán stelpur
voru að labba inn í heimavist í
gærkveldi. Áður en þær vita af
ræðst hópur af indíánastrákum á
þær. Þeir sparka í þær, girða niður
um þær og dingla sköndlinum
framan í þær. Þeir níddust aðal-
lega á einni og drógu hana langar
leiðir á hárinu. Hún lenti illa í því
vegna þess að það tók sig upp
gamalt brot í hnénu á henni."
— Hvað heitir þessi stelpa?
spurði ég forvitinn.
„Hún heitir Lisa,“ svaraði
Skeggi en hélt síðan áfram:
„Þjáningarnar i hnénu voru svo
óbærilegar, að sent var eftir lækni
handa henni. Hann gaf henni
eitthvert meðal sem hún var með
ofnæmi fyrir eða eitthvað. Hún er
búin að vera öskrandi alla nóttina
sundurslitnar setningar um indí-
ána sem stökkva útúr runnum og
svo framvegis.“
— Hvernig líður henni núna?
spyr ég.
„Alveg sæmilega, fyrir utan að
hún er í sjokki,“ svaraði Skéggi.
I setustofunni sat allur hópur-
inn eins og hræddar mýs í holu.
Lisa sat eins og lífsreynd drottn-
ing í miðjum hópnum. Fríðir
sveinar sátu kringum hana og
vottuðu henni samúð sína.
„Hún nýtur þess að vera
miðpunktur athyglinnar," hvíslaði
ítölsk vinkona mín að mér. Ég
svaraði ekki, því nú stóð Hálsrígur
fararstjóri upp og bjó sig til að
tala þrátt fyrir að hálsrígurinn
væri verri en nokkru sinni fyrr.
„Draumurinn er búinn," byrjaði
hann hátíðlegur. „Draumurinn um
að hægt sé að sameina ólíkar
menningar, þó ekki sé nema í
stuttan tíma. Nakið ofbeldið
þrungið hatri síðastliðið kvöld
bindur enda á það,“ Hálsrígur
sneri hausnum tvo hringi, en hélt
svo áfram:
„Við sjáum okkur ekki fært að
dvelja hér lengur og munum
yfirgefa svæðið eins fljótt og við
getum. Eftir það sem hefur komið
fyrir viljum við ekki þiggja mat af
indíánunum, svo þið verðið að
seðja sárasta hungrið með af-
gangssamlokum síðan í gær.“
Ég var í uppnámi þegar hann
hafði lokið máli sínu. Af hverju
þurftum við að vera svona bráðlát.
Hvernig gátum við búist við að
allir indíánar tækju okkur eins og
langþráðum gestum. Ég ákvað að
sýna eins mörgum indíánum og ég
gæti að það væri engin óvild frá
minni hálfu sem ylli brottförinni.
Sælgæti. Sælgæti mitt lá enn í
ferðatöskunni og ég vildi ógjarnan
færa það aftur heim til fóstur-
systra minna sem voru akfeitar,
svo ég tók á rás til heimavistarinn-
ar og dreifði páskasælgætinu um
rúm indíánasnáðanna.
Dauði og djöfull, hugsaði ég á
leið minni á fundinn aftur, er ég
ekkert betri en „Do-gooder“, sá
sem gefur til að heyra þakkir, Ég
huggaði mig við að enginn mundi
vita hver hefði gefið gottið.
Fyrir utan fundardyrnar sat
hollensk stelpa hágrátandi. Ég var
búin að sitja hjá henni drjúga
stund áður en ég komst að raun
um hvað amaði að.
„Einn fávitinn sagði að við
ættum ekki að fara vegna móður-
sjúkra stelpna," stundi hollenska
stelpan út úr sér milli ekkasog-
anna, „ég vissi ekki til að það væri
til svona skilningslaust fólk. Hann
hefði átt að vera í sporum
stelpunnar sem á var ráðist."
— Vilt þú sem sagt fara? spurði
ég-
„Nei, en það særir mig að menn
séu svona skilningslausir," svaraði
hún með kvenlegri rökvísi.
Óvissa lá i loftinu á fundinum.
Hrossvaxna konan var að koma af
fundi með indíánum.
„Komið er í ljós að það voru ekki
nemendur í skólanum sem stóðu
fyrir árásinni," hóf hún máls með
engilsrödd sinni. „Þetta voru
ólánsdrengir sem hafa verið gerðir
brottrækir úr öllum skólum á
verndarsvæðinu vegna mikillar
ofbeldishneigðar. Indíánunum
þykir mjög leitt að þetta skyldi
koma fyrir og vildu bæta fyrir það
með sérstaklega vel gerðum
morgunmat. Nú eru þeir særðir
vegna þess að við vorum of stolt til
að snæða hjá þeim." Þegar hross-
vaxna konan hafði lokið máli sínu
fannst mér hún ekki lengur líkjast
hrossi, heldur fannst mér hún sú
gáfulegasta í hópnum.
Hálsrígur fararstjóri tók nú til
máls: „Nú, þegar þessi staða er
komin upp, finnst ykkur enn að við
eigum að fara?“ spurði hann
hópinn.
Ástralskur skiptinemi sem hafði
vakað alla nóttina yfir Lisu
svaraði rólegri, yfirvegaðri röddu.
„Okkur langar eflaust flest að
dvelja um kyrrt, en mér finnst að
stelpurnar sem hafa orðið fyrir
þessari hroðalegu reynslu hafi rétt
til að segja hvort þær geti hugsað
sér að dvelja um kyrrt eftir það
sem hefur skeið." Fleiri tóku undir
það sem hann sagði og nú mændu
öll augu á Lisu sem sat umkomu-
laus í miðjum hópnum.
„Mér er alveg sama þótt við
séum áfram,“ sagði hún með
hvellri barnsrödd, „en ég vil fá að
vita hvort við verðum ekki alveg
örugg um að þessir gæjar komi
ekki aftur inn á svæðið." Hún leit í
kringum sig eftir að hún hafði
lokið máli sínu eins og til að
athuga viðbrögðin.
„Stjórnin hefur ákveðið að láta
kjósa leynilega um það hvort
dvalið skuli áfram eður ei,“ sagði
Hálsrígur „Kosningin er þó bundin
þeim fyrirvara að við tökum okkur
rétt til að fara ef stúlkurnar sem
lentu 1 árásinni fara fram á það.“
Blöðum var útbýtt og fólk
krotaði hugsandi á seðlana.
Stjórnin tók seðlana og skildi við
fundinn þar sem fólk bar sig
saman í óðaönn. Allir sem ég
talaði við höfðu greitt atkvæði
með því að við yrðum um kyrrt.
Meira að segja áströlsk stelpa sem
rauðu fantarnir höfðu girt niður-
um, sagðist vilja vera áfram.
„Ég get ekki sagt fósturfjölsk-
yldu minni frá þessu," sagði hún
kjökrandi.
Eftir að hafa talað við áströlsku
stelpuna var ég alveg viss um að
við yrðum um kyrrt í heimavistar-
skólanum. Ég hljóp eins og fætur
toguðu inn á heimavist til að taka
sælgætið úr rúmunum svo ferða-
félagar mínir sæju ekki hlálega
góðsemi mína. Indíánarnir sem
störfuðu í heimavistinni þustu að
mér til að spyrjast frétta. ítrekuðu
þeir von sína um að við dveldum
áfram, og horfðu að því að er
virtist sneypulegir niður fyrir sig,
en þó þarf það ekki að vera að þeir
hafi verið lúpulegir því það er ekki
álitið kurteisi meðal Navajo-
indíána að horfa beint í augu
viðmælenda sinna. Ég fullvissaði
þá um að úrslit kosninganna
myndu örugglega mæla með að við
yrðum áfram.
Öllum til undrunar tilkynnti
Hálsrígur fararstjóri að of stór
hluti hópsins hefði kosið þann
kostinn að fara til að fram hjá
honum yrði gengið.
Hrossvaxna konan kom kjag-
andi og spurði hvernig ég hefði
það. *
— Fínt, svaraði ég.
„Það er gott,“ sagði hún.
— Varst þú með því að við
færum? spurði ég því að ég vissi að
hún var í stjórninni.
„Nei, vinur minn,“ svaraði hún.
„Ein aðalástæðan fyrir því að við
ákváðum að fara var sú að í
hópnum voru nokkrir bráðlátir
piltar sem vildu hefna systra
sinna. Við erum í og með að vernda
okkur sjálf frá því að fremja fleiri
voðaverk."
Ég gat ekki fengið sjálfan mig
til að horfa framan í indíánana og
kveðja eftir þessi málalok, en það
gerði ugglaust ekkert til því það er
ekki venja meðal Navajo-indíána
að kveðjast. Reyndar eiga þeir
ekkert orð í máli sínu sem táknar
kveðju.
Það var beygður hópur sem hélt
til byggða með skottið milli
fótanna. Við gerðum akkúrat það
sem hinn ofbeldisfulli indíánahóp-
ur vildi að við gerðum. Létum
undan ofbeldinu og fórum.
Lærum af indíánum
Tilgangurinn með þessum skrif-
um hefur meðal annars verið að
vekja fólk til umhugsunar um
stöðu amerískra indíána í dag og
sýna fram á hversu viðkvæmt mál
þetta er. Sögunni er ekki lokið.
Ennþá er verið að hrekja indíána
úr heimkynnum sínum, það þarf
ekki meira en að auðhringur
ásælist námu eða olíulind sem er á
verndarsvæði indíána. Nú seinast
gerðist það í Maine. Indíánar eru
mjög lokað fólk en nú er mælirinn
fullur og þeir munu mótmæla
þeim órétti sem þeir verða beittir.
Indíánar hafa sama rétt til að lifa
og annað fólk. Á þessum seinustu
og bestu tímum þegar framleitt er
svo mikið í landbúnaði, að korn er
brennt svo verð falli ekki, éta
vesturlandabúar yfir sig en þriðji
heimurinn sveltir. Hvíti maðurinn
mætti læra matarvenjur af
Navajo-rauðskinnum, en þeir
borða ekki nema þeir séu svangir
og hætta þegar þeir eru saddir.
Hvítir menn gætu lært eins mikið
af rauðskinnum og þeir af okkur.
Rauðskinnar kvarta ekki undan
verkum hvítra manna en undir
niðri svíður í gömul sár.
Hinn hvíti Ameríkani drap fyrst
forfeður rauðskinnanna og síðan
kvartar hann undan því að fá ekki
frið fyrir hatursfullum afkomend-
um.
Hatrið er orka sem aldrei
hverfur þar til það lendir á
einhverjum sem er nógu þroskaður
til að fyrirgefa.
Gísli bór Gunnarsson
Heimildir: Úr bókinni „Bury My
Heart at Wounded Knee“, eftir
Dee Brown. Úr tímaritsgrein Jules
Loh, „The Soul of the Navajo."
Dæmigert fynr rsavajo-ijoisKyiau er Kotinn. vagninn og vefstóllinn. bessi sjón sést víða
á Navajo-verndarsvæðinu, sem nær yfir Arizona, Utah og New Mexico.